Qarjy pıramıdalarynyń jumysqy áreketi, halyqty aldap-arbaý, bóten dinge azǵyrý bári-bári ınternettiń kómegimen júzege asatyn boldy. Eger durys paıdalansa, ınternet talaı sharýańdy bitiretin kómekshiń, al paıdalanýdy bilmeseń qaltańdy qaǵyp, taǵdyryńdy talqandaıtyn qorqynyshty quralǵa aınaldy.
O basta elimizdegi destrýktıvti dinı aǵymdar osy ınternetke arqa súıep, eldiń sanasyn ýlady emes pe? Internet alaıaqtyqtardyń arqasynda biraz adam adasyp, bóten dinı aǵymynyń shylaýynda ketip, taǵdyryn talqandady.
Sol kezde bılik oryndary da jat aǵymdardyń nasıhatyn jatpaı-turmaı nasıhattaǵan saıttardy anyqtap, olardy buǵattap, el aýmaǵynda jumys isteýine shekteý qoıdy. Osylaısha ınternettegi dinı alaıaqtyqtardyń jolyn kestik pe dep oılaǵan sátte ǵalamtorda qarjy pıramıdalarynyń jumysyn jarnamalaıtyn alaıaqtary paıda bolyp, talaı adamdy san soqtyrdy.
Qolyndaǵy baryn ınternet alaıaqtarynyń shotyna aýdaryp berip, bir kúnde jer sıpap qalǵan qanshama adam bar deseńizshi, elimizde?
Qazir aıdalaǵy tas laqtyrsań ıntrent alaıaqtarǵa jem bolǵan adamǵa baryp tıedi. Ońaı oljaǵa qyzyqqandardyń bári osy alaıaqtardyń qurbany bolýda. Internet ómirimizge dendep engeli beri ınternet alaıaqtardyń túri de kóbeıe túsken. Qazir olardy quqyq qorǵaý organdary qarjy alaıaqtary, mobıldi telefon alaıaqtyq (vıshıng) jáne ınternt alaıaqtyq dep úsh topqa bólip, jikteıdi.
Qarjy naryǵyn qadaǵalaý jáne baqylaý agenttigine qarasty Qarjy qyzmetin tutynýshylardyń quqyǵyn qorǵaý departamenti el ishinde júrgizgen saýalnama kezinde respondentterdiń 55,8%-y qarjy alaıaqtaramen betpe-bet kelgenin aıtqan. Bul óte qaýipti kórsetkish.
Qazir aýylda da, qalada da ınternet bar. Osynyń basshylyqqa alǵan ınternet alaıaqtar qarjylyq saýatty az halyqty saýyn sıyrǵa aınaldyrýda. Búginde tutas ınternetti toqtatyp tastaý múmkin emes. Jalpy, ınternet alaıaqtarynan jalǵyz biz emes, tutas álem japa shegip otyrǵanyn da esten shyǵarmaýymyz kerek.
Mundaı alaıaqtarǵa halyqtyń qarjylyq saýattylyǵyn arttyryp qana qarsy turýǵa bolady. Qazir elimizdegi iri kompanıalardyń atyn jamylyp, aram oılaryn júzege asyratyn alaıaqtar qamtap ketti. Olar tipti, laýazymdy tulǵalardan bastap, tanymal adamdardyń aty-jónin paıdalanyp oılaryn júzege asyratyn bolǵan.
Elimizde ınternettiń jaqys damyǵany sekildi qarjylyq operasıalardy zamatta onlaın rejımde tóleý isi de keńeıe túsken saıyn jurttyń kartasyndaǵy qarjattardy qaǵyp alýǵa beıimdelgen alaıaqtar paıda bolýda. Quqyq qorǵaý organdarynyń bári olardyń bárin ustap, jazaǵa tartýy múmkin emes. Qazir ınterent alaıaqtardyń kópshiligi ózge elde otyryp aram oıyn júzege asyratyny belgili. Ókinishke oraı, ınternet alaıaqtary úshin shekara bolmaı tur. Olardy tapqan kúnniń ózinde jazaǵa tartý emes. Buǵan tosqaýyl qoıýdyń jalǵyz joly halyqtyń qarjylyq jáne tehnologıalyq saýattylyǵyn arttyrý bolyp tur.
Qazirgi tańda ınternet alaıaqtar jańa tehnologıalardy jetik bilmeıtin zeınet jasyndaǵy adamdardy tuzaqqa túsirip, olardyń qarjysyn qaltaǵa basýǵa áýes eken. Mundaı alaıaqtarǵa tehnologıanyń tilin biletin jastar kóp aldanbaıtyny beligili. Al jańa tehnologıalardan habarsyz zeınet jasyndaǵy adamdar izdegenge suraǵan bolyp tur.
Sol sebepti halyqtyń qarjylyq saýattylyǵyn arttyrýda birinshi kezekte zeınet jasyndaǵy adamdardyń qarjylyq saýattylyǵyn kóterýdiń mańyzy zor. Óıtkeni ómiriniń kóbi Keńes zamanynda ótken mundaı adamdar qarjy alaıaqtarynyń qaqpanyna birden túsetini anyq.
Internet alaıaqtary ózderiniń aram oılaryn júzege asyrǵysy kelgende olar birinshi kezekte el azamattarynyń jeke málimetter bazasyn qolǵa túsirýdi kózdeıdi eken. Sondyqtan elimizdegi memlekettik mekemeler azamattardyń jınaqtalǵan málimetter qoryn kózdiń qarashyǵyndaı saqtaýy kerek. Eger olar alaıaqtardyń qolyna túsetin bolsa, myńdaǵan adamǵa kesirin tıgizetini biz aıtpasaq ta túsinikti.
Nurlan JUMAQANOV
