Árıne, Kremldiń sózin sóıleıtinder munysyn ańǵartpaýǵa tyrysty. Rýstam Býrnashev, (shamasy tarıhshy bolýy kerek): «Bul álsiz memleket» dedi. Bul degeni – Ýkraına. Saıasattanýshy Marat Shıbutov: «Ýkraına ýaqyt óte kele qaıyrshy elge aınalady. Moldovadan ótken kedeı el bolady. Turǵyndardyń tabysy tómendep «Maıdan- 3», «Maıdan- 4» bolady» dedi.
Oı-tujyrymyn 4 mınýtqa syıdyrǵan saıasatker Ámirjan Qosanovtyń pikirine jıynǵa qatysqan biraz adamnyń jyny kelgeni anyq. Onysyn ańǵarta almaıdy, árıne.
[caption id="attachment_9196" align="alignright" width="336"]
Ámirjan Qosanov[/caption]
Qosanov ne dedi deısiz ǵoı?
– Sizderdiń sózderińizdi muqıat tyńdaı otyryp qazaq tiliniń qanshalyqty baı, qanshalyqty qudiretti til ekenine taǵy bir márte kóz jetkizdim. Sizder birese «v Ýkraıne», birese «na Ýkraıne» deısizder. Al biz (qazaqtar) Ýkraınada deımiz. Pikirimdi qazaqsha aıtsam da bolar edi. Jaraıdy... jalǵastyra bereıin.
Meniń oıym, ýkraın daǵdarysyna qatysty qandaı da bir qorytyndy shyǵarýǵa áli erte. Soǵys júrip jatyr. Ýkraın halqy keıbir el 15-20 jyl boıyna eńseretin saıası oqıǵalardy qysqa merzim aralyǵynda basynan keshirýde.
Sosyn ol jaqtaǵy jaǵdaıdy árkim ózinshe talqylaıdy. Bireýler Batysta otyr. Olardyń pikirinde demokratıalyq Eýropanyń ustanymy basym. Al endi bireýler Donbasstyń tap irgesinde turady. Kórshi degenim ǵoı. Olardyń da ne dep jatqanyn bilemiz. Sol sıaqty Ortalyq Azıa men alystaǵy Amerıka da bul jaǵdaıdy ózinshe baǵalaıdy. Bizde Ýkraınanyń ishi-syrtyn búge-shigesine deıin biletin mamandar, sarapshylar joq. Degenmen, ol jaqta ne bolyp jatqanyn bárimiz jaqsy bilemiz. Jáne bir jylda kóp nársege kóz jetkizdik.
Maratqa aıtarym (Shıbutovty aıtady) sandardy sóıletken durys. Biraq, Ýkraınanyń beıbit jaǵdaıdaǵy damý kórsetkishi bir bólek te, táýelsizdigin, terıtorıalyq tutastyǵy úshin kúresip jatqan ýkraın ekonomıkasynan kemshilik izdeý bir basqa ekenin bilgeısiń.
Bul aımaqtyq daǵdarys emes. Bul órkenıet qaqtyǵysy. Biri kónergen, eskirgen, ımperıalyq pıǵylynan aıyqpaǵan, áli kúnge ótken ǵasyrda ómir súretin, halyqaralyq quqyqty buza salý túkke turmaıdy dep oılaıtyn órkenıet. Aty – Kreml.
Al endi biri 1994 jyly Býdapesht kelisimine qol qoıǵan, halyqaralyq qaýipsizdik talaptaryn saqtaıtyn, HHİ ǵasyrdyń jańa órkenıeti.
Aýylda óskender biledi. Eki bala tóbelesip qalsa, aqsaqaldar aldymen «kim bastady?» dep suraıtyn. Tóbeles shyǵarǵan kináli sanalatyn . Endeshe, qazirgi Ýkraına daǵdarysyna kim kináli? Soǵysty Ýkraına bastady dep oılaısyzdar ma? Olar ózimen kórshiles jatqan Reseıdiń oblystaryn basyp aldy ma? Jaýabyn bilip otyrsyzdar ǵoı.
Maratqa aıtarym (Shıbutovty aıtady) sandardy sóıletken durys. Biraq, Ýkraınanyń beıbit jaǵdaıdaǵy damý kórsetkishi bir bólek te, táýelsizdigin, terıtorıalyq tutastyǵy úshin kúresip jatqan ýkraın ekonomıkasynan kemshilik izdeý bir basqa ekenin bilgeısiń.
Qazaqstan budan qandaı sabaq aldy? Reseılik resmı tulǵalardyń qazaqstandyqtardyń (qazaqtardyń ǵana demeıinshi) ashý-yzasyn týǵyzatyn pikirleri kóp nársege kózimizdi ashty. Soǵan qaramaı «Soltústik Qazaqstandy tartyp alamyz» degen Jırınovskıı de, Lımonovty da bizdiń Syrtqy ister mınıstrligi sotqa tartqan joq. Biraq, buǵa berseń suǵa beredi emes pe?
Kez kelgen áreketke qarsy áreket bar. Qazir qazaq baspasózi Omby, Tomby, Túmen, Jańasibir qazaqtyń jeri dep jatyr. Iaǵnı, arandatý arqyly kózdegen maqsatyna jetem degen Kreml óziniń Pandora jáshigin ashyp qoıǵanyn baıqamaı qaldy.
Menińshe, halyqaralyq kepildik júıesin qaıta jańalaý kerek. Býdapesht memorandýmyn qaıta jazǵan jón. Áıtpese, erteńgi kúni Soltústik Qazaqstan men Shyǵysta basynan baqaıyna deıin qarýlanǵan óte sypaıy «jasyl kıimdi adamdar» (zelenye chelovechkı) paıda bolýy múmkin.
Kremldiń sózin sóıleıtin telearnalardyń aýrýy asqynyp bara jatyr, kún ótken saıyn. Olardyń jalasy, arandatýy, ósek, ótirigi Qazaqstanǵa da taraýda. Solovev pen Kıselev myrza Kremldik nasıhattyń provaıderine aınalǵan, áldeqashan.
Halyqtyń báriniń kózi ashyq bolsa, bir sári. Álgindeı aqparat bizdiń qoǵamdy dýalap, arbap alǵan. Reseılik jańalyqtan kórgen mysaldardy alǵa tartady. Al qazaqstandyq aqparat quraldary buǵan tolymdy jaýap qata almaı otyr. Reaksıa joq. Men bul kanaldardy jabýdy talap etpeımin. Alaıda, ár kesh saıyn Ýkraınaǵa qatysty Aıdos Sarym nemese Rasýl Jumaly sıaqty ózimizdiń salmaqty saıasattanýshylardyń saraptamasyn emes, Kıselev pen Solovevtyń sózin tyńdaımyn. Osy durys pa? Bálkim, Kreml Aqordany «zombılep» tastaǵan bolar.
Bıyl Eýrazıalyq odaqqa endik. Kelisimde ortaq syrtqy saıasat týraly tarmaq bar. Saıyp kelgende, Qazaqstan álem syrtqa teýip otyrǵan, oryssha aıtqanda «ızgoı» Kremlmen ortaq syrtqy saıasat júrgizýge májbúr.
Bıylǵy jyldyń 9 mamyry kimniń kim ekenin kórsetedi. Bálkim, Merkel keletin bolar. Biraq osy soǵysty nemister uıymdastyrǵany úshin uıalǵanynan keledi. Kelmeýi de múmkin. Al biz qaıtpekpiz?
Bıyl Eýrazıalyq odaqqa endik. Kelisimde ortaq syrtqy saıasat týraly tarmaq bar. Saıyp kelgende, Qazaqstan álem syrtqa teýip otyrǵan, oryssha aıtqanda «ızgoı» Kremlmen ortaq syrtqy saıasat júrgizýge májbúr. Bıylǵy jyldyń 9 mamyry kimniń kim ekenin kórsetedi. Bálkim, Merkel keletin bolar. Biraq osy soǵysty nemister uıymdastyrǵany úshin uıalǵanynan keledi. Kelmeýi de múmkin. Al biz qaıtpekpiz?
Sońǵy jıyrma jylda memlekettik hatshylar toqtaýsyz aýysýmen boldy. Eshkim ıdeologıaǵa jaýap bergen joq. Qazir Qyrymda turatyn, Donbass pen Lýganskide soǵysyp jatqandar bir kezderi Ýkraınanyń Ata zańyna adal bolamyz dep ant berdi... Menińshe, saılaýdan keıin qazaqstandyq patrıotızm, beıbitshilik degen uǵymdardy taǵy bir tártipke keltirgen, tereń saralaǵan jón sıaqty.
Meniń boljamym – bul soǵysta Ýkraına jeńedi. «Qyrymdy qaıtarmaıynsha, sanksıanyń kúshi joıylmaıdy» degen Merkel men Kemeronnyń sózine senemin. Bálkim, keler jyly úlken ózgeris bolar. Kúteıik. Kreml qaıda barar eken... Mundaı jıynda Eýromaıdanǵa qarsy pikir aıtý qısynsyz, aǵaıyndar. Ianýkovıch bolmasa, maıdan da bolmas edi...
Osy arada dý qol soǵyldy. Qosanovpen kelisetinder kóp eken. Kelispegender de boldy. Olardyń pikirin gazetimizdiń kelesi sanynda beremiz. Mindetti túrde.
Dýman BYQAI
