Túrkıada kóptegen ádemi jaıaý júrginshiler joldary bar, biraq bul joldardyń kópshiligi taza shól daladan ótýmen qatar, Anadoly órkenıetteriniń kóne baǵyttaryn qamtıdy. Qazir kelýshiler úshin belgilengen jáne serýendeýdi yńǵaıly etý úshin yńǵaıly jabdyqtalǵan bul joldar ótkenge – dańqty Lıkıa, Karıa, Hett jáne Frıgıa ımperıalaryna sholý jasaıdy. Egeıden Jerorta teńizine jáne Ortalyq Anadolyǵa deıingi osy tamasha jaıaý marshrýttarda bizge qosylyńyz jáne myńdaǵan jyldyq Anadoly tarıhyna saıahattańyz…
Túrkıanyń alǵashqy uzaq qashyqtyqqa jaıaý júrý joly: Lıkıa joly
Túrkıanyń Jerorta teńiziniń batysyndaǵy Teke túbegi dep atalatyn aımaqta ornalasqan Lıkıa erekshe tilimen, keremet qalalarymen jáne keremet sáýletimen Anadolydaǵy eń damyǵan órkenıetterdiń biri boldy. 23 qalany qamtıtyn Lıkıa lıgasy tipti qazirgi demokratıalyq júıelerge de áser etti. Fethıeden Antalıaǵa Lıkıa joly – bul órkenıet qaldyqtaryn tabýǵa múmkindik beretin arnaıy daıyndalǵan marshrýt. Lıkıa qalalary men eldi mekenderi, sonyń ishinde Ksanf, Mıra, Olımp, Aperlaı jáne Sımena, ushynan aıaǵyna deıin belgilengen shamamen 540 shaqyrymdyq jol boıynda shashyrańqy ornalasqan. Kún batqannan keıin Lıkıanyń ejelgi astanasy Pataraǵa barýdy usynamyz. Juldyzdar astyndaǵy osy kóne mekendi zertteý Túrkıanyń tún batqannan keıin qalany jaryqtandyratyn «Túngi murajaıtaný» jobasynyń arqasynda múmkin bolǵan erekshe tájirıbe. Lıkıa jolynda Ólýdenız, Kóbelek alqaby, Kabak shyǵanaǵy, Qalqan, Qas, Olımp taýy, Gelıdonıa shamshyraǵy, Chıralı jáne Góınúk kanony sıaqty tabıǵat ǵajaıyptary da bar.
Anadolynyń qaq ortasyndaǵy biregeı jańalyq: Hett joly
Anadoly ımperıasy Hetıtter 450 jyldyq bıligi kezinde adamzat tarıhyna kóptegen jańalyqtar engizdi. Osy burynǵy Anadoly derjavasynyń mádenı murasyna nazar aýdarǵan Hett joly 380 shaqyrymnan astam sozylyp, 17 túrli baǵyt pen balamalardy qamtıdy. Marshrýt Hettterdiń ejelgi astanasy Hattýshany Hettterdiń otanyndaǵy mańyzdy qalalar bolǵan Alakahóúk jáne Shapınýva úshburyshyndaǵy tarıhı núktelermen baılanystyrady. Eski kerýen jáne kóshi-qon joldary arqyly ótetin joldyń birinshi satysy Alaqahóúkte saraı-kıeli oryn (Mábet Saraıy) men patsha qabirleriniń qırandylarynan tabylǵan jádigerlerdi kórsetetin Alaqahóúk murajaıyn atap ótken jón.
Marshrýttaǵy kelesi aıaldama – Hattýsa, onda 30 000-nan astam saz taqtaıshalary bar jáne IýNESKO-nyń Búkilálemdik mura nysany jáne Dúnıejúzilik saıttyń esteligi bolyp tabylady. Osy taqtaıshalardyń ishindegi eń áıgilisi – alǵashqy jazylǵan beıbit kelisim – Kadesh kelisimi. Hettterdiń dinı ortalyǵy Shapınývaǵa barar aldynda Uly ǵıbadathanany (Büyük Tapinak) jáne Arystan qaqpasyn (Aslanly Kapı) zertteńiz. Marshrýt Aladja aǵyny ańǵarynyń jáne Shapınývaǵa jaqyn ornalasqan Injesý kanonynyń kórinisterin usynady.
IýNESKO mura joly: Frıgıa joly
Bizdiń dáýirimizge deıingi 12 ǵasyrda hetterdiń kúıreýinen keıin paıda bolǵan frıgıalyqtar qazirgi Ankara, Afonkarahısar, Eskıshehır jáne Kútahıa provınsıalaryn qamtıtyn úlken aýmaqqa qonystandy. Frıgıa jartas eskertkishteriniń kórnekti úlgilerin qamtıtyn bul aımaq frıgıalyqtardyń dinı rásimderi men áleýmettik ómiriniń izderin saqtaýymen dúnıejúzilik mańyzy bar. Osyǵan sáıkes Kútahıa, Afon jáne Eskıshehırdi qamtıtyn Frıgıa taýly aımaǵy 2015 jyldan beri IýNESKO-nyń Dúnıejúzilik mura nysandarynyń aldyn ala tizimine endi. Frıgıa joly 500 shaqyrymnan asatyn Túrkıanyń úshinshi eń uzyn týrısik baǵyty bolyp tabylady jáne Gordıon kóne qalasy 2023 jyly Túrkıanyń 20-shy IýNESKO-nyń Dúnıejúzilik mura tizimine engizildi jáne aımaqtaǵy taǵy bir kórnekti oryn bolyp tabylady.
Túrkıanyń eń uzaq jaıaý júrý joly: Karıa
Lıkıamen shektesetin ejelgi Karıa órkenıetiniń atymen atalǵan Karıa joly Túrkıanyń 800 shaqyrymǵa sozylatyn eń uzyn jaıaý júrý joly bolyp tabylady. Bul baǵyt Aıdyn jáne Mýgla provınsıalary arqyly Karıandardyń izimen júredi, Marmarıstiń ońtústigindegi Bozbýrýn túbegi bes satyly baǵyttyń bastapqy núktesi retinde qyzmet etedi. Bul tańǵajaıyp túbek túrik Rıverasyndaǵy kógildir krýızderdiń eń tanymal aıaldamalarynyń biri jáne sonymen qatar kógildir krýızderde qoldanylatyn gýletterdi, túrik stılindegi aǵash dińgek qaıyqtaryn shyǵaratyn ortalyq bolyp tabylady. Badam jáne záıtún toǵaılarymen tanymal Dacha ejelgi Knıdos qalasy men túbektiń shetindegi Deveboınoý maıakynyń kórinisin usynady. Aýyldan alys jerde siz oqshaýlanǵan jaǵajaılar men shyǵanaqtardy taba alasyz. Marshrýt Sedır araly arqyly Gókova shyǵanaǵyna aparady. Akákadan İshki Karıaǵa deıingi jol Bafa kóliniń keremet qustar álemimen tań qaldyrady, al Mýgla ortalyǵyna jaqyn Dalán kanaly boıymen kanoede júzý ejelgi Kaýnos qalasynyń 2400 jyldyq tas qabirlerine qol jetkizýge múmkindik beredi.
Tabıǵat pen arheologıa toǵysatyn jol: Pısıdıa
Qazirgi Antalıanyń ońtústigindegi ásem taýlardaǵy Pısıdıa aımaǵyn qamtıtyn bul baǵyt ejelgi arheologıalyq ǵajaıyptar men tań qaldyratyn tabıǵı kórinisterdiń tamasha úılesimi bolyp tabylady. Bul baǵyt Antonın fontanymen áıgili Sagalasosty, sonymen qatar Termessos, Pısıdıa, Antıohıa, Kremna, Adada jáne Selge aımaqtaryn qamtıdy, bul ejelgi qalalardy zertteýge jáne aımaqtyń baı tarıhy týraly kóbirek bilýge múmkindik beredi. Jol boıyndaǵy tabıǵat ǵajaıyptary: Kóprúlú kanony, Kandır Iazyly kanony, Kovada kóli ulttyq saıabaǵy, Egırdır kóli jáne Davraz Kasnak emen ormandary. Osy tabıǵı aımaqtardy zertteý jabaıy tabıǵatty kórýge, tańǵajaıyp tabıǵat fotosýretterin túsirýge, tipti raftıng jáne quzǵa órmeleý sıaqty is-sharalarǵa qatysýǵa múmkindik beredi. Osy ásem jol boıymen aınalańyzdyń buzylmaǵan sulýlyǵynan lázzat ala alasyz: tabıǵatqa enip, buzylmaǵan shól dalada soqpaqtarmen júrińiz.
Gordıonnan basqa, baǵyt Afon Seıdıler jáne Kútahıa-Enıse jaılaýy arqyly qol jetimdi. Osy jerden bastalyp, Frıgıa ańǵarlary arqyly jalǵasatyn soqpaqtarmen Afıondaǵy tas úıleri, qabirleri jáne shirkeýlerimen áıgili Aıazını aýylyna barý kerek. Basqa kórikti jerlerge jartaspen qashalǵan Avdalas saraıy men Emre kóli, sondaı-aq Kútahıadaǵy ejelgi Aızonaı qalasy kiredi. Frıgıa joly Eskıshehırdegi mańyzdy Frıgıa qonysy Iazylykaıada túıisedi. Iazylykaıadan basqa, aımaqtaǵy kórnekti oryndarǵa Eskıshehırdegi Frıgıa jartastarynyń qasbetteriniń keremet úlgileri, erekshe arystandar relefteri bar Arystan ǵıbadathanasy (Aslanly Mabet) jáne monýmentaldy jartasqa salynǵan Górdekkaıa bar.
www.gotürkıye.com
