Osynaý joba aıasynda Dalanews.kz tilshisi Túrkistan oblysy Keles aýdanyna bardy. Biraz sharýashylyq pen óndiris oshaqtaryn aralap, eńbeginiń zeınetin kórip otyrǵan sharýalarmen suhbattasý sáti tústi.
Solardyń arasynda jas kásipker Qudıar Tastanovtyń qolǵa alǵan isi nazarymyzdy aýdardy. Úlken isti qolǵa alǵan jas jigit Keles ózeniniń boıynan birneshe jasandy kólder qazyp, balyq sharýashylyǵyn damytyp otyr eken. Kezdesý barysynda Qudıar sharýashylyǵy jaıynda jan-jaqty áńgimelep berdi.
Áreketsiz otyrýǵa bolmaıdy
– Qudıar, úlken ózen-kóli joq Keles aýdanynda balyq sharýashylyǵyn damytyp otyrǵanyńdy estigen sátte tańǵaldyq. Jasyryp qaıteıik, artynsha ózińmen kezdesip, bul sharýashylyqty qalaı qurǵanyńdy bilýge asyqtyq. Balyq sharýashylyǵyn qashan qolǵa aldyń?
– Iá, qazirgi zamanda aýyl sharýashylyǵyn zaman talabyna saı damytýdyń mańyzy zor. Ózińiz de biletin shyǵarsyz, jeri sortań, tasty Izarıldiń ózi tamshylatyp sýarý júıesin oılap taýyp, ózine qajetti aýyl sharýashylyǵy ónimderin óndirip, birazyn syrt elderge eksporttap, mol paıdaǵa belsheden batyp otyr.
Biraq olarǵa «tasty jerden qalaısha mol ónim alyp otyrsyńdar» dep eshkim suraq qoımaıdy.
Izarıldiń jerimen salystyrsań Túrkistan oblysyndaǵy qara jerdiń túgin tartsań maıy shyǵady. Iá, Keles aýdanynda úlken ózen-kól joq. Biraq bizdiń ózen-kólimiz joq dep áreketsiz otyrýǵa bolmaıdy.
Osy rette bizder shaǵyn bolsa da Keles ózeniniń múmkindigin paıdalanyp, balyq sharýashylyǵyn damytýdyń mańyzy zor ekenin túsindik.
Árıne, bul rette balyq sharýashylyǵyn birshama damyǵan Shardara aýdanymen básekelese almaspyz. Biraq ózimizge qajetti biraz balyqty aýdan aýmaǵynda ósirip, halyqqa usynatyn múmkindik bar.
Bizder Keles ózeniniń boıynda birneshe jerde jasandy kól qazyp, balyq sharýashylyǵyn damytý isin 2016 jyly qolǵa aldyq. Áý basta bir jasandy kóldi qazyp, irgedegi Shardaradaǵy balyq tálimbaǵynan shabaqtar ákelip, jiberdik.
Arada birshama ýaqyt ótkennen keıin qolǵa alǵan isimizdiń jemisti bolatynyna kózimiz jetkennen keıin taǵy da birneshe jasandy kólshikterdi qazyp, balyq ósirý isine shyndap kiristik. Bul rette bizdiń bastamamyzdy aýdandyq ákimdik te qoldady. Qazirgi tańda bizdiń jobamyz aýdandy ekonomıkalyq turǵydan órkendetetin ınvestısıalyq jobalardyń qataryna enip, aıryqsha qoldaýǵa ıe bolýda.
– Jumysty 2016 jyly bastasańyzdar, balyq ósirý salasynda biraz tájirıbe jınaǵan shyǵarsyzdar?
– Árıne, shyndyǵynda, balyq ósirý ońaı sharýa emes. Bizdiń aýdanda buryndary balyq ósirgen sharýashylyqtar bolmaǵan. Sondyqtan bilmegen dúnıelerimizdi ınternetten qarap, mamandardy izdep baryp surap-bilýge týra keldi.
Bul jerde irgedegi Shardara aýdanyndaǵy tálimbaqtarda ósirilgen shabaqtardy tastadyq. Bir shabaq 25-30 gramdy qurady. Jasandy kólde sazan men dóńmańdaı dep atalatyn eki balyqtyń túrin ósirýdemiz. Bul eki balyqty bir sý qoımasynda ósirýge bolady. Bir-birine kedergi jasamaıdy, jyrtqysh emes. Jasandy kóldegi balyqtardyń salmaǵy 2 kelige jetkende aýlap, saýdaǵa shyǵarýǵa bolady.
Eki sehty iske qosamyz
– Sonda toǵandaǵy balyqtarǵa qaı kezde aý tastaısyzdar?
– Bıyl qysta toǵanǵa aý salyp, balyqtardy aýlap, saýdaǵa shyǵardyq. Eń úlken toǵannan 18 tonna balyq aýlandy. Óndirgen balyqtardyń bári Túrkistan oblysynyń aýmaǵynda saýdalandy. Jalpy, oblysta balyqqa degen suranys joǵary. Sondyqtan balyq sharýashylyǵynyń keleshegi zor dep nyq senimmen aıta alamyn.
Toǵandaǵy balyqtar mamyr aıynyń ortasynan bastap ýyldyryq shashady. Sol kezde toǵanǵa aý tastaýǵa bolmaıdy. Al qalǵan ýaqytta salmaǵy 2 kelige jetken balyqtardy aýlaı berýge bolady.
– Balyqty óńdep saýdaǵa shyǵarý oılaryńyzda bar ma?
– Balyqtardy óńdep tutynýshyǵa jetkizýdi kópten beri oılap júrgenbiz. Sol arman-maqsatymyzǵa bıyl qol jetkizeıik dep otyrmyz. Táýelsizdik merekesi qarsańynda aýlanǵan balyqtardy ystaıtyn shaǵyn sehty iske qosý josparda bar. Búginde shaǵyn óndiris ornynyń ǵımaratyn saldyq. Jaqyn kúnderi balyqty ystaıtyn jabdyqtardy ákelip ornatpaqshymyz.
Bizder eki seh ashpaqshymyz. Bir seh bir táýlikte 500 keli balyqty óńdese, ekinshi seh bir tonna balyqty óńdeıtin múmkindikke ıe. Aýlanǵan balyqtardy óńdeıtin seh bolmaǵandyqtan, bárin ártúrli baǵada satyp keldik. Aldaǵy ýaqytta balyqtardy óńdep, tıimdi baǵaǵa satatyn múmkindikke ıe bolamyz. Óndiris oryny iske qosylǵanda toǵannan jyl boıyna qajetti balyqty aýlap, óńdeýge múmkindik týady. Eki seh iske qosylsa, isimiz alǵa basyp, jańa jumys oryndary da ashylatyn bolady.
– Qudıar, toǵandaǵy balyqtardy qalaı qorektendiresińder. Jemdi qaıdan alasyńdar?
– Balyqtardy júgerimen jáne bıdaımen qorektendiremiz.
– Balyqtyń arnaıy jemi bolady deýshi edi ǵoı?
– Iá, arnaıy jemder bar. Biraq ol qymbat. Bizder júgerini untaqtap, túıirshiktep balyqtardyń jeýine yńǵaılap, daıyndaımyz. Árbir jasandy kólge kún aralatyp 150 keliden jem shashamyz. Balyqtarǵa júgeriden basqa kebek te berýge bolady.
Osydan birshama ýaqyt buryn balyq sharýashylyǵynyń qyry men syryn jetik biletin mamandar kelip, jasandy kólderdi aralap biraz jaıtqa kózimizdi jetkizdi. Olardyń aıtýynsha, jasandy kóldiń jaǵasyndaǵy quraq qamystar, kól tabanyndaǵy shópterdiń arasynda balyqtarǵa qajetti qorek kózderi mol ekenin aıtty. Mamandar balyqtarǵa kún aralatyp jem shashqanymyz artyq ekenin de eskertti. Óıtkeni shashqan jemimizdiń birazy toǵannyń jaǵasyna shyǵyp qalypty.
Jeńildetilgen nesıege qolymyz jetse...
– Qazaqstannyń qaı aımaǵyn alyp qarasańyz da balyq sharýashylyǵyn damytýdyń mańyzy zor ekeni anyq. Jalpy, ózińdeı balyq sharýashylyǵymen aınalysyp júrgen azamattarǵa memleket tarapynan qandaı kómekter kórsetiledi?
– Shyny kerek, búginde aýyl sharýashylyǵy salasymen aınalysýǵa den qoıǵan azamattarǵa memleket tarapynan kóptegen qoldaýlar bar. Ony joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy.
Ózińiz de biletin shyǵarsyz, aýyl sharýashylyǵyn qoldaý qorlary arqyly qolǵa alǵan jobalarǵa qarjylaı qoldaý kórsetilip, jeńildetilgen nesıeler beriledi.
Qazirgi tańda bizder memlekettiń jeńildetilgen nesıesin alýǵa talpynyp jatqan jaıymyz bar. Aldaǵy ýaqytta jeńildetilgen nesıege qolymyz jetse, jasandy kólderdiń aýmaǵyn keńeıtýdi josparlap otyrmyz.
Budan basqa, jergilikti bılik oryndary da qoldan kelgen kómekterin kórsetip keledi.
Tikeleı balyq sharýashylyǵyna keletin bolsaq, balyq ósirýge qajetti qorektik jem memleket tarapynan sýbsıdıalanady. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń reestrine nazar aýdarsańyz, balyqqa beriletin jemniń árbir kelisine 50 teńgeden kómekqarjy beriletinin kóresiz.
Mınıstrliktiń esebinshe, jylyna ár balyqqa 4 keli jem beriledi dep eseptelingen. Eger toǵanda myń balyq ósirseńiz 4 tonna jemińiz sýbsıdıalanady. Munyń ózi bizderge úlken kómek bolyp tur. Bıyl balyq jemin sýbsıdıalaýǵa qatysty tıisti qujattarymyzdy tıisti oryndarǵa ótkizip qoıdyq.
– Bir suraq. Toǵanda 1000 balyq bar ekenin olar qaıdan biledi?
– Suraǵyńyz oryndy. Jasandy kólde júrgen balyqtardy eshkim sanaı almaıdy. Bizder toǵanǵa balyq tálimbaǵynan shabaqtar tastaǵanda olarmen kelisimge otyramyz ǵoı. Sýbsıdıaǵa qujat ótkizgende bizderge tálimbaqtan toǵanǵa qansha shabaq tastaǵany jaıynda anyqtama qaǵaz alyp, sony tıisti oryndarǵa ótkizemiz. Osylaısha, toǵanda qansha balyq ósip jatqanyn rastaı alamyz.
– Balyqtarǵa taǵy qandaı kútim kerek?
– Balyqtarǵa ýaqytyly jemin shashyp turý kerek. O basta jasandy kóldiń jaǵasyn jaǵalaı ósken qamystar men kól tabanyndaǵy jalbyzdardy tazalap turý kerek shyǵar dep oılaǵanbyz. Sóıtsek, onyń qajeti joq eken.
Mamandar qaıta qamys pen jalbyz balyqtarǵa qajetti tabıǵı qorek qoryn túzetinin aıtty.
Aıtpaqshy, balyqtar qysta sý túbine shógip, uzaq uıqyǵa ketedi eken. Sol sebepti qańtar, aqpan aıynda jem shashpaımyz.
Qysta sý betine muz qatqanda muzdy jaryp, balyqtarǵa otteginiń barýyn qamtamasyz etemiz. Túrkistan oblysynyń qysy qatty emes qoı, qańtar men aqpan aıynda ǵana kún aralatyp muzdy oıyp otyramyz. Al qalǵan ýaqytta sý betine muz qatpaıdy.
Eń bastysy, balyqtar úshin sýdyń tazaryp turǵany mańyzdy. Keles ózeniniń bir aryq sýy jasandy kólderge túsip, eń sońǵy kólden ózenge qaıta qosylyp ketip otyrady.
Suhbattasqan Nurlan JUMAHAN
