Kıeli shaHar dúıim oblystyń bas ordasyna aınalǵaly damý qarqynyn birneshe esege damytyp keledi. Táýbe! Dese de, kóz kórgeni – bir tóbe, sóz qashaǵany bir asý emes pe? Jańa oblystyń jasaǵan qadamy, qoıǵan maqsaty, qurǵan jospary haqynda el arasynda qyzý talqy da, batyl boljam da aıtylyp jatyr. Biz bolsaq dýaly aýyzdan shyqqan súbeli sózdiń jiligin shaǵyp, maıly, maǵynaly oıyn sizdiń nazarǵa usynbaqpyz.
Túrkistan oblysyndaǵy aýdandardyń ekonomıkasy kúrt damıdy
Saparbaı JUBAEV, ekonomıka ǵylymdarynyń kandıdaty:
– Túrkistan oblysynyń jeke oblys bolyp bólingenin ártúrli jaǵynan qaraýǵa boldy. Birinshiden, burynǵy Ońtústik Qazaqstan oblysynyń ortalyǵy bolǵan Shymkent qalasyna kóp áser tıgizedi. Tutas bir aımaqqa bólingen qarjynyń bólek oblys ortalyǵy bolyp esepteletin Túrkistan qalasyna, jalpy Túrkistan oblysyna jáne Shymkent qalasyna úlestirip, ınvestısıa tartý máselesi jańa serpin alady dep esepteımin. Ol birinshi másele.
Ekinshiden, sol jerdegi aýdan-aımaqtardyń ekonomıkalyq turǵysynan qaraǵanda ál-aýqaty birshama kóteriledi. Jergilikti halyqtyń jer-sý máselesi tikeleı Túrkistan qalasy arqyly sheshiletin bolady. Demek, aldaǵy turǵan problemalar jańa oblystyń qaramaǵyna ótedi.
Úshinshisi – ınvestısıa. Túrkistan oblysyna jatatyn aýdandardyń ekonomıkalyq aýa raıy ózgeredi dep esepteımin. Shetelden keletin ınvestısıa, respýblıkadan bólingen qarajat sonyń barlyǵy jergilikti máselelerdi sheshýge, jańa jumys oryndary, ekologıa, azyq-túlik, jol salý, sý tartý proektilerin júzege asyrýǵa mol múmkindikter beredi. Qazirgi jastardyń kóbi ǵylymmen aınalysyp, qoǵamǵa kerek, paıdaly proektilerdiń basy-qasynda júr.
Ejelgi Iassy qalasy bolǵan, qazaqtyń burynǵy rýhanı astanasy atanǵan, qasıetti Túrkistan qalasy – kıeli orda, qadir tutar meken. Qazaq halqyna eńbegi sińgen, tarıh kerýeninde orasan zor yqpal etken, dańqyn asqaqtatqan han-batyrlarymyz, sheshen-bılerimiz jatqan ólke. Rýhanı jańǵyrý aıasynda bolyp jatqan osyndaı ózgerister kóńilge qýanysh ákeledi. Árıne, eldiń ekonomıkalyq jaǵdaıyn oılaı tura, rýhanı máselesin de umytpaýymyz bek abzal. Zaman aǵymyna sáıkes bizdiń de tútinimiz túzý, keregemiz keń, shańyraǵymyz bıik bolý kerek. Sebebi álem qanshama krızısterdi bastan keship jatqan ýaqytta soǵan qaramastan, bizdiń elimiz órkendeýin toqtatpaıdy. Demek, eńbekke baýlyǵan urpaqtyń dastarqany árdaıym yrysqa tolyp turady.
Túrkistannyń bólek oblys atanýy – bolashaqqa degen úlken úmit pen búginge degen nyq senim. Qazirgi tańda áleýeti zor, múmkinshiligi bar memlekettiń ǵana básekege qabiletti elge aınalýy múmkin. Sondyqtan soqpaq jolmen ótken, shyńdalǵan ólkeniń damý maqsaty aıqyn bolýy shart.
Túrki elderi Túrkistan qalasyn rýhanı astanasy retinde sanaıdy
Qanat ÁÝESBAI, Elbasy kitaphanasynyń jetekshi sarapshysy:
– Túrkistan qalasynyń Túrkistan oblysynyń ortalyǵy bolýy, álbette oblystyń ekonomıkalyq áleýetine oń áserin tıgizedi. Áleýmettik nysandar, kóptegen komersıalyq nysandar, memlekettik nysandar Túrkistan qalasynda aldaǵy bolashaqta boı kótereri belgili.
Men bul ózgeristerdiń eń úlken artyqshylyǵyn ataǵym kelip otyr. Túrkistan tek oblys ortalyǵy emes, ol túrki áleminiń jalpyǵa birdeı, ortaq rýhanı astanasy ekeni sózsiz. Kóptegen túrkitildes memleketter ony moıyndap, bas ıedi hám qadir tutady. Túrkistanǵa búkil túrki áleminiń nazary qashanda aýyp otyrǵan. Sondyqtan da Túrkistan qalasy Túrkistan oblysynyń ortalyǵy bolyp bekitilýi jalpy, ınvestısıanyń kóp tartylýyna zor múmkindikter beredi dep oılaımyn.
Tarıhtan da belgili, qazirgi túrki elderiniń basym kópshiligi Túrkistan qalasyn ózderiniń rýhanı astanasy retinde sanaıdy. Sondyqtan da túrki áleminiń iri kásipkerlerdiń, ınvestısıalardyń tartylýyna úlken yqpal etedi.
Túrkistan qalasynyń damýy jalpy, túrki áleminiń gúldenýi, órkendep ósýi dep bilemin. Kóptegen rýhanı baı tarıhı jádigerler, túrki álemine qatysty ádebı jazbalar, kóneden qalǵan eskertkishter, mazarlar, keseneler, ǵasyrdan-ǵasyrǵa kele jatqan ańyz-ápsanalardyń túrki álemine ortaq bolýy – zańdylyq. Sebebi tamyry bir halyqtardyń bolashaǵy da bir dep esepteımin. Álemdik arenada básekege qabiletti, ekonomıkalyq turaqty jáne rýhanı baı bolýymyz úshin birlik jáne eńbekti umytpaýymyz qajet.
Túrkistan qalasynyń bir ǵana bizdiń elge emes, túrki álemine, jalpy álemge berer rýhanı baılyǵy orasan zor. Halyqaralyq deńgeıdegi týrısik ólke bolary, álemge máshhúr táý eter qasıetti oryndardyń birine aınalary sózsiz. Osy bastan sondaı baǵytqa jumys jasaýymyz qajet dep esepteımin.
Investısıanyń tartý baǵdarlamasynyń jumysy qolǵa alynǵan sátten bastap, áleýettik jaǵdaıyna kóńil bólgenmen, týrısik, mádenı eskertkishterdi umytpaýymyz qajet. Sebebi qalaı bolǵan kúnde de, Túrkistan qalasy – eń birinshi, túrki áleminiń rýhanı astanasy. Zerttegen nysandardyń jaǵdaıyn kóterip, adamnyń qoly tımegen, zertteýdiń kezegin kútip jatqan tarıhı jádigerlerdiń máselesi óz aldyna bólek bir jumys. Investısıanyń basym kópshiligin adamzattyń baılyǵy bolyp qalar, bizdiń elimizdiń tarıhı qundy zattaryna aınalar jerasty, kóne qalalardan tabylar mańyzdy jádigerlerge nazar aýdarýymyz qajet.
Túrkistanda ǵylym damıdy
Esen QASPAQOV, sarapshy:
– Burynǵy Ońtústik Qazaqstan oblysy endi Túrkistan oblysyna aýystyrylyp, Túrkistan qalasy oblys ortalyǵy boldy. Osy oraıda, qalanyń mártebesin, halyqtyń jaǵdaıyn kóterer ınvestısıanyń tartylýyn barynsha muqıat zertteý kerek. Bólek oblys bolǵan soń, memleket tarapynan qoldaý kórip, qarjy máselesi ońtaıly sheshim qabyldanar degen oıdamyn.
Túrkistan oblysynyń agrarlyq máselesi ońtaıly sheshimin tabary sózsiz. Ońtústik jaqta jemis-kókónis kópten ósirgendikten, tehnıkalyq erekshelikteri joq emes. Mysaly, qarapaıym MTZ-80 Belarýs traktorlary Soltústik Qazaqstanǵa aldyńǵy mosttyń dońǵalaǵy ekeý bolsa, Ońtústik Qazaqstanǵa maqtaǵa arnalǵan MTZ-80H qajet.
Osyndaı qarapaıym erekshelikterdiń arqasynda ár oblystaǵy sharýashylyqtyń ártúrli sıpattary bar. Sondaı jaǵdaılardy eskere otyryp, ınvestısıa tartý máselesin qolǵa alýǵa bolady.
Túrkistan qalasy rýhanı astanamyz ǵana emes, ol ekonomıkalyq jáne agrarlyq turǵysynan óte tıimdi, bolashaǵy jarqyn ólkelerdiń biri dep esepteýge bolady.
Elimizdiń órkendeýine asa úlken yqpal etetin aımaqtardyń ekonomıkadaǵy úlesin kóterýimen qatar, jergilikti oblysqa jatatyn shet aýdandardyń strategıalyq turǵysynan kóptegen durys sheshimder qabyldanary anyq. Eń bastysy, qarapaıym halyqtyń, sharýanyń qamynda júrgen azamattardyń odan ary damýyna sebepshi bolary sózsiz. Bıznespen aınalysqan, jeke sharýashylyqtarymen shuǵyldanǵan kásipkerlerge basqa oblystarmen básekelestikti ulǵaıtýy múmkin. Elbasymyz jasap jatqan reformalardyń, arnaıy baǵdarlamalardyń septigi tek memlekettik uıymdarǵa nemese memlekettik qyzmette júrgen azamattarǵa baılanysty emes. Ol jasap jatqan isimizdiń, naqtyraq aıtqanda, bizge ǵylymmen aınalysýǵa múmkindik beredi.
Túrkistan oblysynda ǵylymǵa qatysty birshama zertteý obektileri bar. Investısıa tartý arqyly sol jerlerdegi aýyzsý máselesin, jer korozıasyn, jol salynýy jáne taǵy basqa kezek kúttirmeıtin jumystardyń barlyǵy da sheshilýi kerek.
Túrkistan halqyna ol úlken serpilis. Aqyn-kompozıtorlar jyrlaǵan kıeli ólke jańǵyryp jatyr. Bolashaqqa degen nyq senimmen, kók aspannyń astynda táýelsiz eldiń tumary bolǵan Túrkistannyń topyraǵy babalardyń qanymen sińgen qasıet-qadirdi joǵaltpaıdy. Ǵasyrdan-ǵasyrǵa mura bolyp kele jatqan ǵıbratty ǵumyrdyń, parasatty oıdyń, kirshiksiz senimniń ortalyǵy bolǵan Qoja Ahmet Iasaýı kesenesi Qazaqstandaǵy týrısik ólkelerdiń aldyńǵy qataryna shyǵýy bek múmkin. Túrki álemine tanys kıeli Túrkistan qalasy bizdiń maqtanyshymyz. Túrkistan qalasynyń damýy – eldiń damýy dep nyq senimmen aıta alamyn.
Túrkistan Astanaǵa qaraı jaqyndady
Talǵat JAQIANOV, QR Prezıdenti janyndaǵy «Qoǵamdyq kelisim» RMM dırektorynyń orynbasary:
– Túrkistan oblysy (burynǵy Ońtústik Qazaqstan oblysy) jeke-dara oblys mártebesin ıelendi. Ortalyǵy – Túrkistan qalasy. Shymkent qalasy memlekettik mańyzdy qalalardyń qataryna engeni qýanyshty jańalyq. Osy turǵydan alǵanda, Túrkistan oblys ortalyǵy atanýynyń birshama artyqshylyqtary baryn eskergen jón.
Áleýmettik turǵysynan qaraǵanda, jalpy Túrkistan qalasy Túrkistan oblysynyń soltústik jaǵynda ornalasqan. Al shette, ıaǵnı ońtústik jaǵynda ornalasqan halyqtyń mekendeý tyǵyzdyǵy, oblys ortalyǵyna kóshý máselesimen birshama bosaıdy jáne Túrkistan oblysynyń Maqtaral, Saryaǵash sıaqty tyǵyzdyǵy kóp meken-aımaqtardyń birshamasy bosaıdy dep esepteımin.
Taǵy bir ereksheligi, logıstıkalyq turǵysynan. Buryn Ońtústik Qazaqstan oblysy bolǵanda, onyń ortalyǵy Shymkent qalasy arqyly temirjoldardyń toraby ótip, ary qaraı Taraz, Jambyl jelisi arqyly qatynaıtyn bolsa, endi Túrkistan qalasy geografıalyq turǵydan Qaraǵandy qalasyna jaqyn ornalasqandyqtan logıstıkalyq ınfraqurylymdar damıtyn bolady. Meniń oıymsha, Túrkistannyń temirjol ınfraqurylymy Qaraǵandy oblysy arqyly Astanaǵa ótip, úlken jol múmkinshiligi ashylady. Sebebi Qaraǵandy oblysy men qazirgi Túrkistan oblysynyń ortasynda ornalasqan qazaqqa máshhúr Betpaqdala jatyr. Eger temirjol toraby osy Betpaqdalany tótesinen qıyp ótetin bolsa, sol jerlerge jańa stansıa-beketter salynyp, halyqtyń qonystaný hám ońtústikten ortalyqqa, ońtústikten soltústikke, tipti ońtústikten batysqa deıin dańǵyl ári tıimdi jol qatynasy ashylady. Logıstıkalyq damýdyń arqasynda azyq-túliktik, basqa da adamǵa qajet saýda-sattyq kerýeniniń joly túzý bolar.
Ekonomıkalyq qatynastyń ahýaly kóptegen jaǵdaıda tikeleı temirjol jáne kólik joldary arqyly damıdy. Al logıstıkalyq damý Túrkistan oblysynyń ekonomıkalyq jaǵdaıyna áser etpeı qoımaıdy.
Ar jaǵynda jatqan Saryaǵash, Maqtaral, Shardara eldi mekenderiniń hal-ahýaly artady dep esepteımin. Túrkistan oblysynyń soltústik jaǵynda ornalasqan Túrkistan qalasyna halyqtyń kóshý negizi paıda bolady. Ońtústik jaǵynda tyǵyzdyǵy birshama kemip, ary qaraı damýǵa zor serpin beredi.
Degenmen, Shymkent qalasy da saıası, mádenı yqpaldy, qarjylyq turǵysynan qaraǵanda mańyzdy qalalardyń biri bolyp qala beredi. Endigi Shymkent qalasy Ońtústik Qazaqstannyń barlyǵyna jumys jasaýy qajet. Megapolıstiń damý alǵysharttary – sol.
Mádenı turǵysynan da Túrkistan qalasy úlken qyzmet atqaryp kele jatyr. Ata-babalarymyzdyń súıegi jatqan kıeli meken tek qazaq halqyna ǵana emes, ol – túrkitildes memleketterdiń jalpyǵa birdeı rýhanı astanasy. Sony umytpaı, ary qaraı damytýdy qajet etedi. Eń birinshiden, qazaqtyń ishki rýhyn bekitip, san ǵasyrdan kele jatqan tarıhı jádigerlerdiń qadir-qasıetin joǵaltpaýymyz kerek.
Qaırat SEITQAZY
