Jumys sapary barysynda aýqymdy Qytaı naryǵynyń tájirıbesin paıdalana otyryp, Túrkistan oblysynda óńdeý ónerkásibi salasynda ıirilgen jipter, matalar men kilemder óndirisi men toqyma klasteriniń birlesken kásiporyndaryn qurý múmkindigi talqylandy. Sonymen qatar avtomobıl jasaý, elektronıka, sıfrlyq tehnologıalar, robototehnıka, plasmassadan jasalǵan buıymdar plasıkalyq oıynshyqtar, plasıkalyq ydystar jáne taǵy basqa óndiristi damytýǵa qajetti jobalar qarastyryldy. Kólik-logıstıkalyq ınfraqurylymyn tıimdi paıdalanyp, osy baǵyttaǵy jobalardy júzege asyrý jóninde usynystar berildi.
Baǵdarlama aıasynda Túrkistan oblysynyń ákimi Darhan Satybaldy iri ınvestısıalyq kompanıalardyń ókilderimen kezdesip, áriptestik jóninde kelissózder júrgizdi. Sapar aıasynda aımaq basshysy Úrimshi qalasyndaǵy eń iri zaýyt-fabrıkalarynyń ókilderimen kezdesti. Oblys delegasıasy elektromobılder shyǵaratyn 3 zaýytty aralap kórdi. Qorǵas porty, Shyńjań-Uıǵyr avtonomıalyq aýdanyndaǵy Qurlyq portynyń jumysymen tanysty.
Úrimshi qalasy – Shyńjań-Uıǵyr avtonomıalyq aýdanynyń saıası, ekonomıkalyq jáne mádenı ortalyǵy. Halyq sany 4 mıllıonnan asady. Munda munaı, toqyma jáne metalýrgıa ónerkásipteri basym. Sondaı-aq Qytaıdaǵy eń iri jel energıasy ortalyǵy bolyp sanalady.
Úrimshi – SHUAR-nyń iri ónerkásip ortalyǵy, onyń jalpy aımaqtyq óniminiń 64,5% qamtamasyz etedi. Sonymen qatar aımaqtaǵy negizgi tutyný jáne bólshek saýda ortalyǵy.
Oblys ákimi bastaǵan Túrkistan oblysynyń delegasıasy Qytaıdyń Iýnkan qalasyndaǵy «Bir beldeý – bir jol» transshekaralyq Halyqaralyq saýda platformasymen aınalysatyn «Xinjiang Silk Road Com. Inform. Tech. Co., Ltd.» kompanıasynda boldy. Qurylys materıaldaryn shyǵaratyn zaýyttyń jumysymen tanysty. Esik óndirisimen aınalysatyn «Buyang Group Ltd.» zaýytyn aralap kórdi. Darhan Satybaldy bastaǵan delegasıa Qytaı sapary kezinde avtomobılder men elektromobılder óndirisimen aınalysatyn «Leap Motor» kompanıasynyń jumys barysymen tanysty. Sonymen qatar avtokólik dıskilerin óndiretin «Zhejiang Jinfei Kaida Wheel Co.» zaýytyna da sholý jasady.
İs-sapar barysynda Túrkistan oblysynyń ákimi Darhan Satybaldynyń Qytaıdyń Szınhýa qalasynyń Partıa komıtetiniń hatshysymen kezdesýi ótti. Óz kezeginde óńir basshysy Ortalyq Azıadaǵy bıznesti keńeıtýdiń jańa kókjıegi – Túrkistan óńiri arqyly ótetin «Batys Eýropa – Batys Qytaı» halyqaralyq kólik dálizi álemdik naryqqa shyǵýdyń jańa múmkindikterin ashatynyn, bul rette saýdany damytýdyń áleýeti zor ekenin aıtty.
Szınhýa – Qytaıdyń Chjeszán provınsıasyndaǵy qala aımaǵy ári shyǵys Qytaıdaǵy iri logıstıkalyq ortalyq. Saýda-sattyq, aýyr jáne jeńil ónerkásip oshaǵy. Halyq sany 80 mıllıon adamnan asady. Jalpy ishki ónim kólemi 1 trln15 mlrd AQSH dollarynan joǵary. Munda sıfrlyq ekonomıkany, onlaın bólshek saýdany jáne transshekaralyq elektrondyq komersıany belsendi damytýda. Qytaılyq jáne álemdegi halyqaralyq elektrondyq komersıa alpaýyttary bul óńirde ózderiniń keńseleri men qoıma keshenderin qurýda. 2017 jyldan bastap Szınhýany Ortalyq Azıamen, Reseımen, Polshamen, Vengrıamen, Germanıamen jáne Nıderlandymen baılanystyratyn Qytaı-Eýropa temirjol júk tasymalynyń mańyzy artty.
Túrkistan oblysynyń delegasıasy sapar barysynda kishigirim sehtan bastap, óńdeý ónerkásibin damytýdaǵy halyqaralyq tájirıbe almasty. Toqyma klasteri damyǵan Iý halyqaralyq saýda qalasyndaǵy aıaq kıim shyǵaratyn fabrıka men shulyq shyǵaratyn áıgili «Limax» zaýytynda bolyp, jumysymen tanysty. Shulyq óndirýge arnalǵan jabdyqtar shyǵaratyn «Zhejiang Jiaxiu Knitting Co., Ltd.» kompanıasynyń basshylyǵymen kezdesti. Plasmassa men plasıkadan jasalǵan buıymdar, elektromobıl jasaýdyń qyr-syrymen tanysty.
Iý – Chjeszán provınsıasynyń Szınhýa qalasyndaǵy okrýg. Qytaıdaǵy eń iri syrtqy saýda ortalyqtarynyń biri. Halyq sany – 1 mln. 900 myń adam. Al bıznes oryndarynyń sany 2 mıllıonǵa jetedi. Mundaǵy eń tómengi jalaqy kólemi 1000 -1200 AQSH dollaryn quraıdy.
Iý Qytaıda «jahandyq sýpermarket» retinde belgili. Qalada álemniń 200 eli men aımaqtaryna taýar jetkizetin 2 mıllıonnan astam shaǵyn jáne orta fırmalary jumys isteıdi. Naryqta 75 000 kóterme jáne bólshek saýda dúkenderi, sondaı-aq onlaın platforma bar. Iýdy Eýropamen baılanystyratyn júk temirjol jelisi tartylǵan. Iý júk termınalynan poıyzdar Qazaqstan, Iran, Reseı, Belarýs, Polsha, Germanıa, Fransıa, Ulybrıtanıa jáne Ispanıaǵa barady.
Aımaq delegasıasy ataqty «Wangbing» kompanıasynda jáne joǵary jyldamdyqty lıfter jasap shyǵaratyn «Zhejiang Weite Elevator Co., Ltd.» kompanıasynyń basshylyǵymen kezdesti. Aldaǵy ýaqytta qytaılyq kompanıa Túrkistan oblysyna kelip, osyndaǵy múmkindiktermen tanysatyn boldy.
Chjeszán provınsıasyndaǵy Túrkistan qalasyndaı oblys ortalyǵy sanalatyn Hanchjoý qalasynda 13 mln. halyq turady. Jalpy ónim kólemi 200 mlrd. AQSH dollaryn quraıdy. Kógaldandyrý jumystarynan kósh bastap tur.
Túrkistan oblysynyń ákimi Darhan Satybaldy jumys sapary barysynda Chjeszán provınsıasynyń basshylyǵymen kezdesip, eki óńirdiń saýda aınalymyn arttyrý boıynsha kelissózder júrgizdi. Osylaısha, eki eldiń delegasıasy ekonomıka, saýda, energetıka, aýyl shaýashylyǵy jáne ǵylym men tehnıka, sondaı-aq mádenıet pen týrızm salalarynda birlese jumys isteýge ýaǵdalasty. Saýda-sattyq baılanysty nyǵaıtý týraly kelisildi. Et, un eksporttaý máselesi talqylandy. Sonymen qatar oblys ákimi bastaǵan delegasıa toqyma ónerkásibi, tamshylatyp sýarý qondyrǵylaryn óndiretin, jańartylatyn energıa kózderi salasyndaǵy Qytaı kompanıalarynyń basshylyǵymen birqatar mańyzdy kezdesýler ótkizdi.
Álemge áıgili «Alibaba Group» kompanıasynyń basshylyǵymen kezdesken Túrkistan oblysynyń delegasıasy halyqaralyq saýda platformasyna shyǵarý úshin Túrkistan oblysynda shyǵarylatyn ónimderge qoıylar talaptardy naqtylap, aldaǵy birlesken jumystardy talqylady.
Túrkistan qalasyn sandyq tehnologıalar arqyly (Smart city) aqyldy qalaǵa aınaldyrý baǵyty boıynsha kelissózder júrgizildi. Qaýipsizdik pen jaılylyq «aqyldy qalany» damytýdyń negizgi sharty. Beınekameralar, smart tehnologıalar óndirisi boıynsha «Hikvision Group» kompanıasynyń vıse-prezıdenti Iao Szınmen kezdesip, kompanıanyń kórme zalyn aralady.
Túrkistan oblysynyń ákimi Darhan Satybaldy bastaǵan delegasıa Qytaıda ótken Ortalyq Azıa saýda forýmyna qatysty. Oblys basshysy óńiraralyq kooperasıany damytýdyń joldarymen tanystyrdy.
– Túrkistan oblysyndaǵy negizgi ınvestısıalyq aımaqtary – ındýstrıaldy aımaqtar men onyń qatysýshylaryna túrli salyq jeńildikterin beretin «Túrkistan» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵy. Oblys aýyl sharýashylyǵy ónimderin óndirý jóninde respýblıkada aldyńǵy qatarda. Búgingi tańda óńirde jemis-kókónis, baqsha daqyldary men et-sút ónimderin tereń óńdeý basym baǵytqa ıe. Sondaı-aq týrızmdi damytý – oblys ekonomıkasynyń negizgi basymdyqtarynyń biri. Máselen, sońǵy 3 jylda oblysta týrızmge quıylǵan ınvestısıa kólemi shamamen 600 mıllıon AQSH dollaryn qurap, jyl saıyn shet memleketterden kelip jatqan týrıser aǵyny baıqalady. Osyǵan oraıda, eki memleket arasyndaǵy yntymaqtastyqty eki eldiń ekonomıkalyq baılanystaryn damytýǵa serpin beretin ınvestısıalardy ózara ulǵaıtý arqyly nyǵaıtý usynylady. Bul rette memleket basshylarynyń ózara memlekettik saparlary jáne barlyq deńgeıdegi turaqty baılanystar, eki eldiń berik dostyǵy men myqty qarym-qatynasynyń jarqyn úlgisi bolyp tabylady, – dedi Túrkistan oblysynyń ákimi Darhan Satybaldy.
Darhan Satybaldy bastaǵan Túrkistan oblysynyń delegasıasy Hanchjoýdaǵy Halyqaralyq saýdany yntalandyrý komıtetiniń (CCIT) tóraǵasy Chjan Hýnbın myrzamen kezdesti. Sondaı-aq onda ótken saýda-ınvestısıalyq semınarǵa qatysty. Hanchjoý – Qytaıdyń Chjeszán provınsıasynyń astanasy, ejelgi dáýirde salynǵan jáne Beıjińnen bastaý alatyn keme júretin úlken kanaldyń eń ońtústik aýmaǵynda ornalasqan qala. Halyq sany 12 mıllıonǵa jýyq (11 936 010 adam). Alpaýyt kompanıalar ornalasqan Qytaıdyń eń iri elektrondyq saýda ortalyǵy. 2022 jyly eksport kólemi 101,3 mıllıard ıýandy (14,73 mıllıard dollar) qurap, qaladaǵy transshekaralyq elektrondy saýda saýdagerleriniń sany 100 myńnan asqan.
«Qytaıdyń sheteldegi ónerkásiptik damý qaýymdastyǵy» Qytaı men Qazaqstan yntymaqtastyǵy mehanızminde belsendi ról atqaryp, jaqsy nátıjeler kórsetýde. Qazaqstan-Qytaı yntymaqtastyǵy aıasynda ekonomıkanyń basym salalarynda jalpy quny 21 mıllıard AQSH dollaryn quraıtyn 52 negizgi joba júzege asyryldy, atap aıtqanda, jańartylatyn energıa kózderi, agrobıznes, taý-ken jáne balqytý kompanıalary, mashına jasaý jáne taǵy basqa salalar bar. Qytaılyqtarǵa Túrkistan oblysy jańartylatyn energıa kózderi men kún elektr stansıalaryn salý salasyndaǵy jobalardy júzege asyrýǵa eń qolaıly óńirlerdiń biri ekeni aıtyldy. Oblysta kún sáýlesiniń jyldyq uzaqtyǵy 3000 saǵattan asady.
Oblys delegasıasy jumys saparyn Beıjińde jalǵastyrdy. Túrkistan oblysynyń ákimi Darhan Satybaldy Qytaıdyń sheteldegi ónerkásiptik damý qaýymdastyǵy bas hatshysynyń orynbasary Van Kevenmen kezdesti. Álemde kún sáýlesi men jelden energıa óndirýden kósh bastap keletin iri kompanıa jetekshilerimen kezdesip, birqatar mańyzdy jobalardy talqylady.
Sondaı-aq Túrkistanda jumysyn toqtatqan «Golden Camel Group LTD» kompanıasynyń basshylyǵymen kezdesip, qurǵatylǵan túıe sútin shyǵarý istin qaıta jańǵyrtý boıynsha kelissózder júrgizdi. Túrkistan oblysy delegasıasynyń issapary ári qaraı jalǵasýda. Nátıjesi boıynsha Qytaıdyń baı tájirıbesi negizinde Túrkistan óńirinde jergilikti kásipkerlerdiń qoldaýymen aldaǵy ýaqytta birneshe zaýyt-fabrıkalar jumys isteıdi degen jospar bar.
