Áli qabyldanǵan joq bul zań. Kún tártibinen túspeı turǵanyna biraz boldy. Din isteri mınıstri bul máseleni qara kúzge sheship tynbaq túri bar.
Endigi jerde bet-júzin tumshalap, páránjá kıip júrgenderge 200 myń teńgege aıyppul salynýy múmkin. Din isteri jáne azamattyq qoǵam mınıstrligi bet-júzin kólegeıleıtinderge qatysty zań jobasyn aldaǵy qyrkúıek aıynda halyq qalaýlylarynyń aldynda tanystyrmaq.
Nazarbaev ne dep edi?
Muny Ermekbaev bastaǵan joq. Nazarbaev aıtqan alǵashqyda. «Qyzdardyń qara kıim kıip, erkekterdiń saqal ósirýine tyıym salynsyn" degen prezıdent. Tarqatyp aıtaıyq.
Musylmandar dinı basqarmasy ókilderimen kezdesýinde munyń sebebin túsindirgen.
«Dinı saýatsyzdyǵynyń nátıjesinde jastarymyz saqal qoıyp, shalbarynyń balaqtaryn qysqartyp tastaıdy. Qara kóılek kıip, beti-aýzyn tumshalaǵan qyzdarymyzdyń qatary kóbeıdi. Bul – bizdiń dástúrimizge de, halqymyzǵa da jat. Buǵan zańnamalyq deńgeıde tyıym salý máselesin pysyqtaý kerek. Qazaq qara kıimdi qaraly kezde ǵana kıgen», – dep toq eterin aıtqan-tuǵyn memleket basshysy.
Qazir bul iske Din isteri mınıstrligi men Dinı basqarma bilekti túrip tastap kirisýde. İlgeride qara jamylyp júretinderge 200 myń teńge aıyppul salynýy múmkin ekendigin aıttyq. Atalǵan zańnyń hıjabqa qatysy bolmaıdy. Muny mınıstrdiń ózi rastap otyr.
«Hıjabqa tyıym salynbaıdy. Múldem. Hıjab – adamnyń bet-júzin jappaıtyn kıim. Hıjabqa qarsy eshkim eshteńe dep jazǵan joq», – deıdi Ermekbaev.
Aıtýynsha, hıjabdy páránjámen shatastyrýǵa bolmaıdy. Shyny kerek, shatastyryp jatqandar bar. Ásirese, orystildi aqparat quraldarynda «Hıjabqa tyıym salynatyn bolypty» degen aqparat órip júr...
Sosyn qaýǵa saqal men qysqa balaq qaıda qaldy? Bul da Nazarbaevtyń tapsyrmasy emes pe edi? Ermekbaev ázir bul týraly tis jarǵan joq. «Bir bilgeni bar» dep topshyladyq. Estýimizshe, ázir osy máseleni mınıstrlik múftıattyń mamandarymen birge talqylaý ústinde eken.
Mınıstr maqsatyna jete me?
Jańa zańnyń basqa da qyrlary bar. Zań jobasyna sáıkes budan bylaı balasyna ekpe saldyrýdan bas tartqan ata-analarǵa da jaza qarastyrylypty. Anyǵy, aıyppul.
Ermekbaev bul máseleni birazdan beri kóterip keldi, negizinde. Mınıstrdiń dereginshe, bir ǵana byltyrǵy jyly dinı ustanymdarynan attap kete almaǵan 10 myńǵa jýyq ata-ana balalaryna vaksına salýǵa qarsy shyǵypty.
«Bala belgili bir jasqa tolǵanda dinge qatysty sheshimdi ózi qabyldasa quba-qup bolar edi. Balalardyń ata-anasy ajyrasyp ketken jaǵdaılar bolyp, olardyń biri qandaı da bir dinı uıymǵa tartylyp jatady. Bala jol apatyna túsip, oǵan qan kerek bolǵan jaǵdaılar boldy. Mysaly, sol kezde anasy qan quıdyrtýǵa qarsy boldy. Mundaı kezde oılanatyn ýaqyt joq, adam ómirin qutqaryp qalý kerek. Sondyqtan da, osy normany kúsheıtý týraly usynys aıtylyp otyr», — degen budan buryn el aldynda esep bergen mınıstr.
Ermekbaev eki sóılemeıtinin ańǵartyp otyr osy arqyly. Zań jobasy depýtattar qoldaýyn tapsa, ekpeden bas tartqan ata-analar 20 myń teńge kóleminde aıyppul tóleıdi.
Toq eterin aıtqanda, zań qatańdaıdy. Talap kúsheıedi. Zańdy oryndamaǵandar aıyppul tóleýge májbúr bolady.
Jańa qujat jaıynda el-jurt ne oılaıdy ?
Aıdos Sarym, saıasattanýshy:
Qysqa da nusqa aıtaıyn. Dindi óziń úshin ustan. Allanyń jolynda júrgenińdi basqa bireýge mindet etpe.
Meniń oıymsha, bala kámelettik jasqa tolmaıynsha, oǵan sanasyna qandaı bir dinı nanym-senimderdi kúshtep, qınap tyqpalaýdyń qajeti joq. Kámelettik jasqa tolǵannan keıin adam óziniń alǵan ilimimen ustanymyna saı tańdaý jasaý kerek. Sol sebepti, óz basym kishkentaı balalarǵa namaz oqytýǵa, hıjab kıgizýge nemese dinge qatysty basqa da talaptardy oryndatýǵa qarsymyn.
Dýlatbek Qydyrbekuly, saıasattanýshy:
Biz – zaıyrly memleketpiz ǵoı. Demek, dinge qoıar talabymyz da zaıyrly memlekettiń ustanymyna saı bolýy kerek. Bet-aýzyn tumshalaýǵa tyıym salý – bir jaǵynan qatelik. Demokratıalyq qaǵıdalarǵa qaıshy. Biraq dál qazir memleket múddesi budan joǵary turýy tıis. Solaı emes pe?
Sońǵy kezdegi oqıǵalardyń ózi mundaı zańdy qabyldaýdy talap etip otyr. Men bilsem, elimizde Ata zańdy moıyndamaıtyn, sharıǵattyń ólshemderimen ómir súretinder bar. Olar jurttan jyraqta júre almaıdy qaıtken kúnde. Zań aldymen osyndaı azamattardyń oı-pikirin ózgertýge baǵyttalýy tıis.
Aǵabek Qonarbaıuly, Qazaqstan Musylmandary dinı basqarmasynyń ókili:
Jaqyn arada Dinı basqarmanyń bastamasymen musylmandardyń ortaq kıim úlgisi paıda bolady. Basqarma qyz-kelinshekterdiń dástúrden ozbaı, dinniń talaptaryna sáıkes kıinýin jaýapkershiligine alǵaly otyr.
Búgingi tańda medresede oqyp jatqan qaryndastarymyzǵa ashyq tústi oramal, kók tústi kıim úlgilerin daıyndap jatyrmyz. Osynaý kıim úlgileri eń aldymen sharıǵatqa saı, dástúrimizge de qaıshy kelmeıdi. Bastysy qoǵam aldynda oǵash kórinbeıdi.
Sosyn musylman qyz-kelinshekterge kıim kıý úlgisinde sharıǵat talaptaryn saqtaı otyryp jáne qazaq halqynyń salt-dástúrlerin eskerip, jınaqy kıinýge keńes berýdemiz. Qara tústi kıim-keshekterdiń, atap aıtqanda, páránjániń dástúrimizge jat, ata-babalarymyzdyń joly emestigin aıtyp uǵyndyrýdamyz.
Saqal qoıýǵa qatysty da jumys júrgizip jatqan jaıymyz bar. Saqal qoıýdyń ózindik ádebi men mádenıeti bolatynyn jamaǵatqa aqparattyq turǵydan uǵyndyryp jatyrmyz.
Dosaı KENJETAI, dintanýshy:
Gáp mynada ǵoı...kıimge salynǵan shekteýmen dinniń tóńiregindegi máseleler sheshile me? Tyıym salý óz aldyna. Nege deseńizder? Bul – syrtqy kórinisi. Iá, memleket zań shyǵarǵannan keıin sen ol kıimdi qaıta kımeýiń múmkin. Saqalyńdy qyrýyń, qysqa shalbardy tastaýyń da ǵajap emes.
Biraq budan álgi adamnyń ishki jan dúnıesi ózgere me? Rýhy, tili, dili, júris-turysy túzele me? Qara kıim óz aldyna, qysqa balaq óz aldyna, dál buǵan kelgende memleket tyıym sala almaıdy olarǵa. Sebebi, adamnyń ishine kirip shyǵa almaıdy. Syrttan kelip jatqan qazaqtyń túsinigine, turmysyna jat qundylyqtarmen kúreste áli de bolsa, saýatty sheshim qabyldaý kerek. Memleket basshysy beker aıtqan joq qoı: «…terorızmmen kúresemiz dep, ıslammen kúresip ketpeńder», – dep. Osyny eskerý kerek.
Memleket qazir zaıyrlylyq prınsıpterin jetildirgeli jatyr. Bul qandaı jolmen júredi? Zaıyrlylyqty jetildirý úshin buǵan taza ǵylymı turǵydan toqtalý qajet. Keshegi keńestik zamanda jumys istegen ádis tásilder qazirgi kúnge kelmeıdi. Olardyń ózektiligi ólgen. Zaıyrlylyq – ateızm emes, óıtkeni.
Ábdikárim Momynov, dintanýshy:
Keıbir musylman elderiniń qyz-kelinshekteri betin tumshalap jatsa, bul – olardyń jaǵrafıalyq, klımattyq nemese tarıhı-mádenı máselelerimen baılanysty degen sóz. Soǵan úńilýi kerek. Sol sıaqty qazaqtyń da ózindik salt-dástúri, ulttyq bolmysy bar. Endeshe basqa elderdiń kıim úlgisin qaıtalaýdyń, olarǵa elikteýdiń paıdasy qansha? Memleket basshysy da árdaıym aıtyp júr muny. Qazaqtyń dástúrli kıimin kıem deýshilerge eshqandaı qarsylyq joq.
Ulttyq erekshelikter óz aldyna adamnyń qara kıimdi teginnen tegin kımeıtinin eskerý kerek. Áıel balasy betin tumshalap alsa, erler jaǵy qysqa balaqpen júrse, munyń bir sebebi bar degen sóz. Jaıdan-jaı jasalmaıdy. Balaq qysqartý, sáláfıtterge tán saqal ósirý eldiń nazaryn birden aýdarady. Qoǵam qaýiptenedi budan.
Odan da qaýipti jaǵy bar. Mundaı jolǵa túsken adam bul obrazdy basqalarǵa da tańýy múmkin ǵoı? Solaı emes pe? Budan keıin álgi adam men qoǵamnyń arasynda qaıshylyqtar týyndaıdy. Al munyń arty nege alyp keletinin bárimiz bilemiz. Din isteri mınıstrligi tarapynan usynylǵan jańa qujat osynysymen ózekti.
Baqytjan Satershınov, fılosofıa ǵylymynyń doktory, profesor:
Birinshi, mynany túsiný kerek. Irandaǵy nemese Saýd Arabıasyndaǵy bet-aýzyn tumshalaǵan kıim – barsha musylman áıelderge mindetti kıim úlgisi emes. Bular atalǵan elderdiń salt-dástúrleri men mentalıtetine saı tańdalǵan.
Ekinshiden, Quranda áıel balasynyń kıetin kıiminiń naqty formasy aıtylmaǵan. Áıelder dene-turqyn qatty keskindemeıtin keń, eki qoly, bet-álpeti, tobyǵynyń tómengi jaǵynan bólek basqa barlyq jerin jabatyn kez-kelgen kıim úlgisin tańdap kıe alady. Jalpy Islam dini estetıkaǵa saı kıim úlgisine qarsy emes. Muny da bilý kerek.
Úshinshiden, tarıhty oqyǵan bolsańyz, kezinde ár óńirdegi qazaq áıelderiniń ózindik kıim úlgileri bolǵan. Jas ereksheligine qaraı olarǵa arnap oramal men kımeshek úlgileri tigilgen. Ókinishtisi, qazir munyń kópshiligi umyt qaldy.
Menińshe, qazirgi kúni jurtqa áýeli oramaldy, jamylǵyny emes, jalpy dinı saýattylyqty kóteretin ıman máselelerin, senim negizderin nasıhattaý kerek. Iman máselesi sheshimin tapqan ortada dinniń kez-kelgen buıryqtary men tyıymdary jeńil sheshiledi.
ERMEKBAEV NE DEIDİ?
Páránjá? Bul – bizdiń mádenıetimizge jáne salt-dástúrimizge jat nárse. Óıtkeni, qazaq áıelderi bet-álpetin jabatyn qara kıim kımegen. Onyń ústine bul máselede kıimniń yńǵaılylyǵyna, onyń tıimdiligine qaraý kerek. Adamnyń senimi, onyń ımany berik bolsa, eshqandaı kıim nemese syrtqy kórinister yqpal ete almaıdy. Elbasynyń aıtqan sózderiniń maǵynasy da – osy.
Uly Abaı aıtqandaı, «Alla degen sóz – jeńil, Allaǵa aýyz – qol emes. Yntaly júrek, shyn kóńil, Ózgesi haqqa jol emes». Iman eń aldymen adamnyń júreginde bolýy kerek. Qandaı beınemen júrý, bul árıne, ár adamnyń óz quqyǵy. Biraq teris aǵymdardyń jeteginde júrgender osyndaı kıim kıý arqyly osy memlekettiń qurylymymen jáne saıasatymen kelispeıtinin, qoǵamǵa qarsy ekendikterin kórsetkisi keledi.
Daıyndaǵan Dýman BYQAI
