Kóshirýden top bastaıtyn deńgeıge jettik
Joq, ras. Kim – kim, dál Tóreǵalıdi hıt ánderdi kóshirip alyp, qazaqtyń toı mádenıetine ıkemdegeni úshin esh ýaqytta kinálamaımyz. Qaıta qoldaımyz. Bul eńbek qoı.
Qazir bári kóshirip eńbektenedi. Saıasatymyz da, mádenıetimiz de, kınomyz da – bári-bári kóshirme emes pe? Ekonomıkada muny kóshirme demeıdi "franshıza" deıdi. Bári zańdy, eshkim daý aıtpaıdy.
Keıde oılaımyz, birdeńeni kóshirýden jarys bolsa, álem boıynsha kóshirýdiń has sheberine aınalǵan Qytaıdyń ózin jolda qaldyryp ketetin deńgeıge jettik-aý.
Bul endi erkin, alańsyz kóshirýge jol ashqan táýelsizdiktiń arqasy ǵoı. Táýelsizdik bolmaǵanda bulaısha erkin kóshire alar ma edik. Oılańyzshy?
Kóshirmege bola uıalsa, Úkimet basyndaǵy shendiler uıalsyn, Reseıden, ary ketse Batystyń birdeńlerin aına-qatesiz kóshirip alyp, jurttyń mıyn ashytady.
Órkenıettiń ushar basyna shyqqan Eýropa elderindegideı janar-jaǵarmaıdyń Eýro 3 standartyn kóshirip alyp, esh oılanbastan elimizge enigizip jibergenin bárimiz bilemiz. Al bizdegi súıegin súıretip júrgen eski kólikter soǵan laıyq pa? Podveskasy baıaǵyda ketken 90 jylǵy "Mazdalar" men "Galanttar" Eýro 3 standartymen múlde sáıkespeıtinin bes jasar balada biledi. Mine, muny naǵyz soraqy kóshirme dep aıtýǵa bolady. Al onyń janynda Tóreshtiń "kóshirmeleri" ákem-aý, taza qazaqy dúnıege aınalyp ketken án emes pe?
Sońǵy Májilis depýtattaryn saılaý kózinde Qaırat Nurtasty emes, Tóreshti úmitker retinde qosý kerek edi. Kez kelgen dúnıeni qazaqy ólshemge saı yńǵaılap, kóshire qoıatyn jas ánshiniń ábjil áreketi bizdiń zań shyǵarýshy organdarǵa asa qajet-aq edi.
Plagıat emes, bul – forma
Ótken joly bir ǵalym dosymyz bir gýmanıtarlyq baǵyttaǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtyn basqaratyn aǵamyzdyń birneshe akademık aǵalarynyń zertteý eńbekterin alashaǵa shoq tıgendeı qylyp, oıyp-oıyp kóshirip alyp, ǵylymı-zertteý (ǵylymı-kóshirý dese bolar) jumysyn jaryqqa shyǵarǵanyn aıtqan edi.
Jylda bir ǵylymı-zertteý eńbegin shyǵaratyn (netken eńbekqor jan deseńizshi) sol aǵamyzǵa sońynan ergen inileriniń biri jınalysta batyly baryp "Aǵa, myna bir ǵylymı-zertteý eńbegińizdiń 10 betten 45 betke deıin, Pálenshe degen akademık aǵamyzdyń ǵylymı-zertteý eńbeginiń tutas taraýyn kóshirip alypsyz. Myna bir jerine any bir profesordyń eńbeginiń "belen" degen bólimin enip ketipti?" dep syıpaı qamshylap aıtqan ǵoı.
Sodan ne kerek, jınalysta otyrǵan jurttyń bári ǵylymǵa Parlamentten kelip qosylǵan aǵalaryna "nedeı jaýap qaıtarady eken?" dep ańtaryla qaraǵan ǵoı. Joǵary jaqta budan da asqan tótenshe, qany tamyp turǵan suraqtarǵa taban astynda jaýap qaıtaryp ákki bolǵan aǵamyz túk saspapty.
- Ras, bul sol akademık aǵalarymyzdyń eńbeginen silteme jasalynyp jazylǵan dúnıe ǵoı. Bul ózi ǵylymı-zertteý jumysyn jazýdyń sondaı bir zamanaýı formasy... ǵoı. Muny plagıatpen shatastyrmańyzdar, – depti.
Iá, Tóreshtiń de dúnıelerin kóshirme dep muryndaryńyzdy shúıire bermeńizder. Kerek deseńiz qazirgi zamanda kóshirýdiń ózi batyldyq.
Buǵan deıin múıizi qaraǵaıdaı ǵalym aǵalarymyz bir-biriniń jumysyn qaıdan kóshirgenin aıdaı álemge áshkerelep, daýlaspady ma? Biraq budan olardyń ataq-abyroıyna daq tústi dep aıta almaımyz. Qaıta burynǵydan beter tanymal, burynǵydan beter qoshemetke bólene túskenin kózimiz kórdi. Myna irgedegi qyrǵyzdardyń ánin jıi kóshire berýshi edik. Qazir olar Qudaıdyń salǵan mundaı isine moıyn usynyp, endi bizden kóshirip, ese qaıtarýǵa kóshipti. Odan jaman bolǵan qyrǵyzdyń ánshisin kórgen joqpyz.
Eger kóshirýge pyshaq kesti tyıym salsaq ne bolady? Ony elestetýdiń ózi qorqynyshty. Sondyqtan bir-birimizden kóshire bereıik. Munyń eshqandaı sókettigi joq...
Nurlan JUMAHAN
