Tanymal kınosynshy Ásıa Baqdáýletqyzy Maııa Bekbaevaǵa ótkir jaýap berdi

Kórkem Aldabergenova 16 mam. 2025 16:28 662

Londondaǵy Queen Mary ýnıversıtetiniń PhD zertteýshisi, jýrnalıs ári kınosynshy Ásıa Baqdáýletqyzy qoǵamda úlken talqy týdyrǵan Maııa Bekbaevanyń qazaq áıeline qatysty málimdemesine qarsy pikir bildirdi. Ol Bekbaeva hanymnyń sózin «keńestik otarlyq narratıvtiń jalǵasy» dep atap, tarıhı derekterge súıenip jaýap berdi, dep habarlaıdy Dalanews.kz.

Ásıa Baqdáýletqyzy qazaq áıelin bilimsiz, tómen etekti shúıkebas dep kórsetý búgin bastalǵan joq ekenin alǵa tartty.

"Sovet ıdeologtary qashan da qazaq áıelin baǵynyshty, bilimsiz, jergilikti dástúrdiń qurbany etip kórsetýge múddeli bolǵan. Óıtkeni barlyq otarshyldar sıaqty, sonyń arqasynda, Spıvak aıtpaqshy, "qońyr tándi áıeldi qońyr tándi erkekten qutqarǵan aq násildi adam" retinde orys beıneli Sovet úkimetin alǵa tartty. 1930-60 jj.qazaq kınosynda qazaq áıelin (Raıhan, Botagóz, Án qanatynda, tb) sıpattaýda qashan da aq násildi qutqarýshy kelip qazaq qyzynyń kózin ashatyn sújetti talap etken. Talap etkeni týraly derek jetkilikti. Solaısha, osy sıpattama báriniń sanasyna shegelendi", - deıdi ol.

Keıingi sovet dáýiri men áli kúnge deıin sol narratıvke senip júrgender barshylyq, mysaly Bekbaeva hanym.

"Tarıhı turǵyda qarasaq, uzatylǵan qyzdardyń jasaýyna Abaıdyń óleńder jınaǵy, qoldan tigilgen dápter kúıinde qosylyp beriletini dástúrge aınalǵany jıi aıtylady (Tursynbaıuly 2016). Mirjaqyp Dýlatovtyń "Oıan qazaǵy" da uzatylǵan qyzdardyń eń qymbat qazynasy qatarynda jasaýynda bolǵany aıtylady (Dýlatov 2004: 295). qymbat qazyna retinde kitap alatyn qyzdar, Abaı men Mirjaqypty oqıtyn qyzdar qalaısha bilimsiz bolady?", - deıdi Ásıa Baqdáýletqyzy.

Onyń sózinshe, mundaı derekter tóńkeriske deıingi qazaq áıeli týraly keńestik túsinikpen úılespedi, ıdeologıasyna qolaıly bolmady.

"Qoǵamda ártúrli áıelder bar ekenin moıyndamaı, qazaq qyzyn jappaı tek qana sovet odaǵy kelip oqytty, bilim berip, adam qataryna qosty degen oı aıtý kerek boldy. Mysaly, Kınematografıa komıteti "Abaı ánderi" (1946) fılmin talqylaǵanda Ajar (Ámına Ómirzaqova), Maǵysh (Sholpan Jandarbekova), Qarlyǵash beınelerine qatysty mynandaı syn aıtty: «bularda qarapaıym halyqqa tán ...qarapaıymdylyq jetispeıdi, tym bilimdi kórinedi» (Ortalyq arhıv). Óıtkeni olar bilimdilikti qazaq qyzyna qımaıdy", - deıdi ol.

Sol sıaqty, senzorlar fılmdegi Rahıa Qoıshybaeva ǵajap temperamentpen somdaǵan Zeınep aqyndy Abaı men Pýshkın poezıasyn nasıhattaýshy retinde ǵana qabyldap, «Aıdardyń ólimi sıaqty sharyqtaý sátterde Zeınep Abaıdyń ánderin (Tatánanyń áni) aıtýy kerek» dep usynǵan. Bul pikirler keńestik ıdeologtardyń qazaq áıelderine qashan da táýeldi, baǵynyshty ról laıyq dep eseptegenin kórsetedi.

"Al Bekbaeva hanym sıaqtylar sol sovet odaǵy qazaq qyzyna jamaǵan qamytty odan ári japsyra túskisi keledi, stereotıpten shyqqysy kelmeıdi, óıtkeni aldymen, aıqaı urannan ári izdenis az. Ekinshiden, qazaq qyzyn kim kemsitpep edi, toqpaqtaı berýge bolady dep oılaıtyn shyǵar. Bul máseleniń bir qyry ǵana, áıtpese orta, qaýipsizdik, sezim degen jekelegen faktorlardan bólek, Mirjaqyptyń jubaıy Ǵaınıjamal, Sákenniń áıeli Gúlbaram sıaqty aıaýly beıneler qanshama. Abaılamaı sóılegen soń keshirim suraý aıyp emes", - deıdi Ásıa Baqdáýletqyzy.

Aıta keteıik, buǵan deıin áleýmettik jelide jýrnalıser arasynda osy taqyryp boıynsha pikirtalas órshigen edi.

Jýrnalıs Muhtar Túmenbaıdyń aıtýynsha, Maııa Bekbaeva óz vıdeolarynyń birinde qazaq áıelderin qorlaıtyn pikir bildirgen. Onyń sózine qaraǵanda, áńgime Alashorda qaıratkerleri jaıly beınerolıkke qatysty bolǵan. Sol rolıkte Alashordashylardyń "orys áıelderine úılengeni" jóninde aıtylǵan.

Óz kezeginde Maııa Bekbaeva bul aıyptaýlarǵa jaýap berip, atalǵan vıdeoda múlde basqa taqyryp talqylanǵanyn alǵa tartty.