Dástúrli taǵamnan bas tartyp, olardy zamanaýı tabıǵı ónimdermen, aıtalyq, baýyrsaqty brokkolımen almastyrsaq jastyǵymyzdy, densaýlyǵymyzdy túzeýge múmkindik bar ma? Bul jaıynda dıet-bapker, dáriger-dıetolog, medısına ǵylymynyń doktory, Ýkraına dıetologtary qaýymdastyǵynyń vıse-prezıdenti Oksana Skıtalınskaıa «Durys tamaqtaný jáne otbasy baqytty» atty semınarda aıtyp berdi. İs-shara Nutrilite by Amway-dyń qoldaýymen Almaty, Nur-Sultan jáne Aqtaý qalasynda uıymdastyryldy.
Sarapshy jınalǵan jurtqa durys tamaqtanýdyń, árkez ádemi ári sergek júrýdiń amaldaryn aıtyp berdi. Aqtaýda ótken is-sharanyń sońynda Dalanews.kz tilshisine Oksanamen suhbattasýdyń sáti tústi.
- Ýkraınamen salystyrǵanda Qazaqstannyń tamaqtaný mádenıetinde qandaı ózgeshelik bar? Qazaqtyń ulttyq ashanasy toıymdy, kalorıaly bul aǵzaǵa aýyr ma?
- Qazaqstan men Ýkraınanyń uqsas tusy kóp. Biz de mol dastarhan jaıǵandy unatamyz, ústel basynda áýletimizben jınalamyz. Un men etten turatyn taǵamdarymyz da uqsas. Ókinishke oraı, jeıtin asymyzdyń barlyǵy paıdaly emes. Ettiń maıǵa shylqytyp qýyramyz, mázirimizdi undy, tátti taǵamdar kóp.
Munyń jaqsy jaqtary da bar. Aıtalyq, Qazaqstan kóbigin qalqyp alynǵan, sýǵa qaınaǵan etti unatady. Bul ári dámdi ári paıdaly. Sorpa tektes taǵamdaryńyz kóp, bul da aǵzaǵa asa paıdaly. Sorpa – adamǵa kúsh-qýat beredi.
Qazaqtar sháıqor halyq. Sútti ónimderdi de kóp tutynady. Bul da densaýlyq paıdaly. Sondyqtan qazaqtyń as mázirin aǵzaǵa zıan dep aıtpas edim. Barlyǵy mólshermen bolýy kerek. Kez-kelgen asty dámdi, paıdaly etip daıyndaý lázim.
Máselen, etti maıǵa qýyrǵannan, sýǵa qaınatqan jón. Tamaq ázirleıtin ydys-aıaqqa da muqıat bolýy qajet. Teflon, folga sekildi dúnıeler aǵzany ýlaıdy. Olardyń quramynda alúmını bar. Ol bul mıdyń jumysyna keri áser etip, este saqtaý qabiletin tómendetip, munyń sońy aljýǵa alyp keledi. Sondyqtan as ázirleýde shyny ydystardy paıdalaný kerek.
- Durys tamaqtaný – kókónis, jemis-jıdekti molynan jeý degendi bildiredi. Mańǵystaý kókónis, jemis-jıdektiń túrleri tapshy. Lúboe pravılnoe pıtanıe podrazýmevaet ýpotreblenıe bolshogo kolıchestva ovosheı. Mundaı jaǵdaıda durys tamaqtanýdyń qandaı amaldary bar?
- Medısına áldeqashan dáleldegen, adamdar ózi turatyn óńirdiń tabıǵatyna saı ónimderdi tutynǵany jón. Bizdiń babalarymyz qalaı tamaqtandy, demek bul bizdiń tuqymymyzda bar, qanymyzda saqtalǵan.
Bizdiń asqorytý júıemiz ǵasyrlar, jyldar boıy osy bir ónimderdi tutynyp, qorytýǵa tóselgen.
Iá, ázir biz banandy da, ananasty alyp jeı alamyz. Biraz olar bizdiń tabıǵatymyzda, boıaýymyzǵa tán emes, sondyqtan olardy kúndelikti tutyna almaımyz. Týǵan jerimizdiń úırenshikti as-sýyn paıdalanǵan jón.
Ázir dúkenderde muzdatylǵan kókónister men jıdektor satylady. Muzdatylǵan ónim quramyndaǵy barlyq paıdaly zattardy saqtap turady, sondyqtan olardy tutynǵan aǵzaǵa paıdaly bolmasa, zıandy emes.
Tort, kámpıt sekildi tátti-dámdiniń ornyn jemis-jıdekpen almastyrsańyz utylmaısyz. Aǵzańyz sizge «alǵys» aıtady. Jemis-jıdektiń quramynda aǵzany qartaıýyn tejeıtin, semizdikke tosqaýyl qoıatyn, júrek, qan-tamyr jumysyn jaqsartatyn, mýtasıaǵa jol bermeıtin paıdaly jasýshalar bar.
- Qoǵamda «durys tamaqtaný – tym qymbat degen kózqaras qalyptasqan». Ári paıdaly, ári únemdi tamaqtanýdy joldary bar ma?
- Bul shyndyqqa janaspaıdy. Durys tamaqtaný qaltaǵa salmaq salmaıdy. Paıdaly astyń quny áste qymbat emes. Neden jasalǵan belgisi shujyqtyń ornyna sorpasy bar, sýǵa qaınaǵan et jegen áldeqaıda paıdaly, qunarly, sińimdi. Sol sekildi chıpsi jegennen kóri, býǵa pisken kartop tutynsańyz jasyńyzǵa jas qosasyz.
- Búgingi semınardy qandaı máselerdi sóz ettińiz?
- Qazir sary maı men jumyrtqa aǵzaǵa zıan degen pikir qalyptasqan. Negizinde bular aǵzaǵa asa qajetti, adamǵa kúsh-qýat beretin taǵam túri. Sosyn bes ýaqyt tamaqtaný týraly qaǵıda da qate, munyń densaýlyqqa zıany kóp.
Bes ýaqyt tamaqtanǵan adamnyń asqazany asty qorytyp úlgere me? Bizdiń babalarymyzǵa qarasaq, olar azanmen orazasyn ashyp, kúni boıy eńbek etip, tek keshkisin ǵana júrek jalǵaǵan. Bes ýaqyt tamaqtaný kezekti marketıńtik amal, anyǵynda as-sý kóptep satyp aldyrýdyń jolǵa ǵana. Adamdar ala tússin degen pasyq pıǵyl. «Tiskebasarǵa myna bir pecheneni, myna bir ıogýrtty ala ketińiz», deý arqyly áldebireýler paıdaǵa kenelip otyr.
Adamǵa kúnine úsh ýaqyt tamaqtanǵan jetkilikti. Eń bastysy jatarǵa deıingi úsh saǵat aralyqta as ishpeńiz.
Ashyǵyp turý da qajet. Qazaqtar da Oraza aıy bar. Bul aı aǵzaǵa jalpy jumysyna oń áser etetin kezeń. Ashyqqan adamnyń aǵzasy «qoqystan» arylady. Muny ǵylymda aýtofagıa dep ataıdy.
Artyq salmaq qospaý úshin ara-tura keshki astan bas tartyp, kúızeliske túsýden saqtaný kerek. Durys tynyǵyp, ýaqytynda uıyqtaý adamnyń ómirin uzartady.
- Biraq búgingi zamannyń aǵymynda siz aıtqan erejelerdi saqtaý tym aýyr emes pe? Úıden jumysqan, jumystan úıshe asyqqan alasapyranda durys tamaqtanýdy sońǵy kezekte oılaısyń ǵoı...
- Mundaıda taǵamdyq qospalar kómekke keledi. Bular densaýlyqqa zıan degen qate kózqarasy qalyptasqan. Mundaı qospalardyń quramynda aǵzaǵa qajetti fıtonýtrıentter bar.
Óz semınarymda men dáli osyndaı qospa NutriliteTM Double XTM týraly aıttym.
Bul qospada aǵzaǵa qajetti barlyq komponentter bar, sonymen birge Reseı jáne Qazaqstan turǵyndaryna jetispeıtin dárýmender de qosylǵan. Qospanyń quramynda mıneraldar kóp. Atap aıtar bolsam: temir, ıod, kálsı, magnıı, mys, molıbden, selen hrom, myrysh jáne bıotın, D, A, B1, B2, B12 dárýmenderi, pantoten qyshqyly bar.
NutriliteTM Double XTM quramyndaǵy fıtonýtrıentter semirýdi tejep, aǵzanyń barlyq dárýmender men mıneraldary teń dárejede sińirýine jaǵdaı jasaıdy.
- El-jurt beretin aqyl-keńesińizdi ózińiz qanshalyqty ustanasyz?
- Men de adammyn, arakidik qalyptasqan júıeni buzyp alatyn kezim bolady. Aıtalyq, jumystyń kóptiginen keı kezderi ýaqytynda uıyqtamaımyn. Týǵan kúnimdi táttiden dám tatýym múmkin. Alaıda tátti taǵamdardyń barlyǵyn ózim ázirleımin. Keıde sharap ishýim múmkin.
Degenmen mundaı sátter sırek. Ózim qalyptastyrǵan erejeden kóp jaǵdaıda aýytqymaımyn.
Uzyn sózdiń qysqasy: durys tamaqtaný qajet, bul anaý aıtqandaı qıyn emes. Jastyǵyńyzdy, densaýlyǵyńyzdy eshbir dári-dármek saqtap qalmaıdy. Barlyǵy ózińizge baılanysty. Durys tamaqtaný tártibin qalyptastyrsańyz erteńgi kúni onyń jemisin jeısiz.
