Qystyń qamyn jazda oıla
– Ryskeldi Ahmetqalıuly, Almatydaı alyp megapolıstiń janynda ornalasqan Talǵar aýdanynyń damý qarqyny esh ýaqytta báseńsimeıtinin bilemiz. Alǵashqy áńgimeni aýdannyń tynys-tirshiliginen bastasańyz.
– Ras aıtasyz, aýdanymyzdyń Almatymen qońsylas bolǵanynyń paıdasy zor. Qazir aýdanymyzda shaǵyn jáne orta kásipkerlik joǵary deńgeıde damýda.
Aýdanymyzǵa 46 eldi meken qaraıdy. Biraz jurt Almatyǵa qatynap, jumys isteıtinin ózińiz de bilesiz.
Qazirgi tańda aýdan ortalyǵy Talǵar qalasyndaǵy komýnaldyq sharýashylyqqa qatysty qordalanǵan máseleler birtindep sheshilip keledi. Toqyraý jyldary Talǵar qalasyndaǵy ortalyq jylý júıesi jumysyn toqtatty. Budan keıin qala halqy kóp qabatty turǵyn úılerin óz betinshe pesh qoıyp, baspanalaryn jylytqany belgili.
Al jaǵdaı rettelip, elimizdiń ekonomıkalyq ahýaly jaqsarǵannan keıin Talǵar qalasy da zaman talabyna saı damýǵa bet burýdamyz.
Ótken jyly qystyń saryshunaq aıazynda kómir, suıyq otyn, elektr qýatymen jylytatyn kóp qabatty turǵyn úılerde apatty jaǵdaı oryn alǵany esińizde shyǵar.
Sol kezde oblys ákiminiń ózi kelip, turǵyndardy saqyldaǵan sary aıazda jylýsyz qaldyrmaı, oblys qazynasynan qarjy bólip, apatty jaǵdaıdy der kezinde aýyzdyqtaǵan edi.
Bıyl sol oqıǵa qaıtalanbaýy úshin qaladaǵy kópqabatty turǵyn úılerdiń janynan shaǵyn jylý qazandyqtaryn salyp, qysqa erte bastan qamdandyq.
– Qystan qysylmaı shyǵý úshin erte kóktemnen iske kirisken ekensizder ǵoı?
– Árıne. Shaǵyn jylý qazandyqtaryn salý aıtar aýyzǵa jeńil dúnıe bolǵanymen, naqty iske kelgende ońaı jumys emes ekenine kóz jetkizdik.
Mundaı qazandyqtardy salmas buryn qala turǵyndary arasynda Páter ıeleri kooperatıvterin qurý kerek boldy. Bul rette aýdandyq komýnaldyq sharýashylyq mekemesi qyzmetkerleri erte kóktemnen bastap, halyq arasynda túsindirý jumystaryn júrgizip, PIK-ter quryp, shaǵyn jylý qazandyqtaryn salyp, oǵan kópqabatty turǵyn úılerdi qosýdyń mańyzyn barynsha túsindirdi.
Bula baǵytta eńbegimiz óz jemisin berdi. Halyq ta jaǵdaıdy túsindi. Osylaısha, Talǵar qalasynda uzyn sany 30-dan astam PIK qurylyp, qazir jumys isteýde.
Bıyl 23 úı memleketten bólingen qarjynyń esebinen ortalyq jylý júıesine qosylsa, taǵy 12 úıdiń turǵyndary ózderi qarjy jınap, ortalyq jylý júıesin salyp, qystan qysylmaı shyǵýdyń qamyna kiristi.
Ákimdik qyzmetkerleri erikti túrde jylý júıesin salýǵa nıettengen úılerge uıymdastyrý, qujattandyrý jaǵynan barynsha qoldaý kórsetkenin aıta ketýimiz kerek.
– Ákim myrza, sonda shaǵyn bir jylý júıesine qansha turǵyn úıdi qosýǵa bolady?
– Bir jylý júıesine 5-6 úıdi qosýǵa bolady. Jylý qazandyqtary gazben jumys isteıdi. Qysta kópqabatty turǵyn úıdiń turǵyndary kómir tasyp, kúl shyǵaryp áýrege túspeıdi. Jylýy men ystyq sýy qatar beriledi. Ári qaýipsiz.
Kópqabatty turǵyn úılerge gaz ben elektr qýaty arqyly jumys isteıtin peshterdi ornatý qaýipti ekenin ózińiz de bilesiz. Aldaǵy ýaqytta Talǵar qalasyndaǵy kópqabatty 163 úıdiń janynan shaǵyn jylytý qazandyqtaryn ornatyp, qaladaǵy komýnaldyq máseleni túbegeıli sheshýdi josparlap otyrmyz.
Bul baǵyttaǵy bizdiń bastamamyzǵa Almaty oblysy ákimi Amandyq Batalov ta qoldaý bildirip, barlyq kómegin kórsetip jatyr. Aldaǵy jyly bizder taǵy da 16 shaǵyn jylý qazandyǵyn salamyz.
Kópqabatty turǵyn úılerdiń ıeleri úsh bólmeli páterlerin jylytý úshin bir qysta 60-70 myń teńgege deıin shyǵyn shyǵarady. Eger mundaı úıler ortalyq jylý júıesine qosylsa, qarapaıym halyqtyń komýnaldyq shyǵyny jeti esege deıin tómendeıdi.
Bul baǵytta ákimdik qyzmetkerleri jan-jaqty jumys istep, ortalyq jylý júıesiniń tıimdi ekenin árbir turǵynmen júzdesip, túsindirgennen keıin halyq ortalyq jylý júıesine qosylýǵa kelisimderin berdi.
Aldaǵy jyly Talǵar aýdanyndaǵy 163 kópqabatty turǵyn úıdiń bárin ortalyq jylý júıesine qosyp, bul máseleni túbegeıli sheshýdi kózdep otyrmyz.
– Ryskeldi Ahmetqalıuly, qolǵa alǵan isterińiz shaǵyn qalalardyń shyraıyn ashatyn jaqsy joba eken. Jalpy, osy máselege kásipkerlerdi tartýǵa bola ma?
– Bıyl búdjettik ótinimge enbegen 12 úıdiń jylý qazandyqtary jeke azamattardyń qarjysyna salyndy. Menińshe, bul iske kásipkerlerdi tartýǵa bolady. Iá, qarjynyń qaıtýy birazǵa sozylatyndyqtan, mundaı jobalarǵa aqsha salý qıyn. Biraq bolashaǵy bar. Bolashaqta kásipkerlerdiń shaǵyn qalalardaǵy komýnaldyq sharýashylyq isine qarjy salýǵa yntalandyrý úshin memleket tarapynan tıimdi usynystar jasap, yntalandyrý kerek dep esepteımin.
– Bul máseleni sheshýde jergilikti bılik oryndarynyń róli qandaı boldy?
– Aýdanymyzdyń komýnaldyq sharýashylyq salasy boıynsha jaýapty tulǵalar jylý qazandyqtaryn salýdyń jobalaý jumystaryn tıisti uıymdarmen birlesip, daıyndady. Sonymen qatar turǵyndar arasynda úgit-nasıhat jumystaryn júrgizýdi tolyqtaı óz moınyna aldy. Bıyldyń ózinde jyltyý máselesi boıynsha halyqpen 20-dan astam kezdesýler uıymdastyryp, jurttyń suraqtaryna jaýap berdik.
Budan basqa jylý qazandyǵy salynǵannan keıin jylý qubyrlaryn kópqabatty turǵyn úılerdiń jertólelerine deıin jetkizip berý memlekettiń moınynda boldy. Al odan ary qaraı árkim jylýdy óz úılerine tartyp ketý kerek edi.
Alǵashqyda jobalaý ınstıtýttary jertólege kelgen jylý qubyrlaryn árkim úıdi-úıine tartýǵa 100 myń teńgeniń ústinde qarjy shyǵyndaıdy dep eseptegen bolatyn. Keıinnen bizdiń qyzmetkerler mundaı ispen aınalysatyn jergilikti jerdegi kásipkerlermen sóılesip, onyń qunyn 60 myń teńgege deıin túsirdik.
Osylaısha, qarapaıym halyqtyń qarjysyn únemdeý boıynsha kásipkerlermen kelisimge keldik. Aldaǵy ýaqytta Talǵar aýdany ákimdigi komýnaldyq sharýashylyǵy mekemesi janynan qurylǵan «Turǵyn úı» mekemesi qala boıynsha qurylǵan 31 PIK-tiń jumysyn nazardan tys qaldyrmaı, olardyń kidirissiz jumys isteýin qadaǵalaıdy.
«Talǵar sıtı» – bolashaqtyń qalasy
– Almaty oblysynyń ortalyǵy Taldyqorǵan qalasynda kópqabatty turǵyn úılerdiń aýlalaryna kúrdeli jóndeý jumystary júrgizilip, balalar oınaıtyn alańdar boı kótergenin óz kózimizben kórdik. Qalaı oılaısyz, mundaı ıgilikti isterdi Talǵarda da iske asyrý josparda bar ma?
– Bar. Talǵar qalasyndaǵy kópqabatty úılerdiń aýlalaryna kúrdeli jóndeý jumystary júrgizilmegenine kóp boldy. Osy másele týraly oblys ákimi Amandyq Ǵabbasulyna aıtqanymda ol kisi bizdiń oıymyzdy qoldady.
Budan keıin bizder birden Talǵar qalasyndaǵy kópqabatty turǵyn úılerge kúrdeli jóndeý jumystaryn júrgizý úshin búdjettik usynysymyzdy daıyndap, tıisti oryndarǵa ótkizdik.
Sátin salsa, aldaǵy jyly oblys tarapynan bul iske 500 mln teńge bólinbekshi. Osylaısha, Talǵardy Almatynyń irgesindegi jaıly qalaǵa aınaldyrýǵa bar kúsh-jigerimizdi jumsap jatyrmyz.
– Ákim myrza, kabınetińizdiń myna bir buryshynan oryn tepken «Talǵar sıtı» jobasy jaıynda qysqasha áńgimelep berseńiz?
– Qazirgi tańda Talǵar aýdanyndaǵy halyqtyń sany jyl ótken saıyn artyp keledi. Qazirdiń ózinde ákimdikte 2800-den astam adam úıdiń kezeginde tur. Osy jaıtty eskerip, «Talǵar sıtı» shaǵyn aýdanyn turǵyzýǵa bel býyp, bilek sybana kiristik. Nazarlaryńyzdy aýdarǵan «Talǵar sıtı» jobasynyń maketin «Bazıs-A» kompanıasynyń jobalaý ınstıtýty daıyndap bergen.
Qazirgi tańda osy jobaǵa aýdanymyzda qurylyspen aınalysatyn eki kompanıa qatysyp, toǵyz qabatty eki turǵyn úıdi salý jumystaryn bastap ketti.
Al tutas móltek aýdandaǵy turǵyn úılerdi Túrkıanyń qurylys kompanıasy salatyn bolady. Jańa aýdandaǵy turǵyn úılerdi satý isine «7-20-25» baǵdarlamasy boıynsha «Turǵynúıjınaqbanki» de atsalyspaqshy.
Osy rette aıta ketetin másele, birinshi kezekte turǵyn úıler Talǵar aýdanynda turatyn azamattarǵa beriledi. Aldymen olardyń bank qyzmetkerleri tólem múmkindikterin tekseredi. Sodan keıin baryp, Alataýdyń baýraıynda ornalasqan Talǵar qalasynyń turǵyny bolýǵa yqylas tanytqandardyń ótinishteri qarastyrylady.
Qazirgi tańda «Talǵar sıtıdiń» aýmaǵynda búdjet esebinen 60 páterlik turǵyn úılerdi salyp jatyrmyz. Taǵy da aıta ketetin másele, atalǵan aýmaqta jańa mektep, balabaqsha jáne aýrýhana salynǵan. Eger bul joba iske assa Talǵar Almatynyń irgesindegi kórikti seriktes qalaǵa aınalady.
Talǵar qalasynyń ekologıalyq turǵydan kórikti jerde ornalasqanyn esepke alatyn bolsaq, «Talǵar sıtı» jobasynyń bolashaǵy zor ekenin baǵamdaýǵa bolady. Sol sebepti sheteldik kompanıalar bul jobaǵa qyzyǵýshylyq tanytyp otyr.
Turǵyn úılerdiń baǵasy da tıimdi. Búginde «Talǵar sıtı» aýmaǵynda boı kóteretin úılerdiń sharshy metri 197 myń teńge bolyp belgilengen. Halyq tarapynan suranys joǵary.
Jol keńeıedi
– Ryskeldi Ahmetqalıuly, Sizdiń Talǵar aýdany ákimi bolyp taǵaıyndalyp, jumysqa kiriskenińizge bir jylǵa taıap qaldy. Buǵan deıin Úkimette, Almaty qalasy men Qaraǵandy oblysynda jaýapty basshylyq qyzmetterdi abyroımen atqardyńyz. Aldymyzdaǵy «Talǵar sıtı» jobasyna kózimiz túskende Sizdiń kez kelgen isti úlken masshtabta paıymdaıtynyńyzdy baıqadyq. Talǵar aýdanyn órkendetý jolynda taǵy da qandaı mańyzdy oı-josparlaryńyz bar?
– Talǵar aýdanyna ákim bolyp taǵaıyndalǵanda Almaty men Talǵardyń arasyndaǵy jol meniń birden nazarymdy aýdardy. Talǵar qalasy men onyń aınalasyndaǵy aýyldarda turatyn halyqtyń birazy Almatyǵa qatynap jumys isteıdi. Budan basqa Almatydaǵy joǵary oqý oryndarynda oqıtyn qanshama stýdentter bar.
Jurttyń bári tańerteń Almatyǵa qaraı jolǵa shyqqanda, úlken keptelis paıda bolady.
[caption id="attachment_39661" align="aligncenter" width="782"]
Foto: kolesa.kz[/caption]
Kerek deseń bul jolmen Talǵar aýdanynan bólek Eńbekshiqazaq aýdanynyń turǵyndary da júredi. Jaıshylyqta 20-30 mınýtta Almatyǵa jetetin jolda jurtshylyq tańerteń men keshki kepteliste saǵattap jolda turýǵa májbúr. Osydan keıin bul joldy keńeıtýdiń mańyzyn túsindim.
«Almaty – Talǵar» kólik joly respýblıkalyq «Qazavtojol» mekemesine qaraıdy. Buǵan bizdiń quziretimiz júrmeıdi. Biraq qol qýsyryp qarap otyrýǵa taǵy da bolmaıdy.
Sodan bıyl jazda vıse-premer Asqar Mamın men Almaty oblysy ákimi Amandyq Batalov Úlken Almaty aınalma avtokólik jolynyń mańyzdy bóliginiń qurylysyn bastaǵanda Asqar Mamın myrzaǵa osy máseleni qulaqqaǵys qylyp aıttyq.
Óz kezeginde vıse-premer usynysymyzdyń oryndy ekenin aıtyp, Avtomobıl joldary komıtetiniń tóraǵasy Mereke Pishenbaevqa tapsyrma berdi.
Budan keıin bul máseleni Almaty oblysynan Májiliste ókildik etetin depýtattarymyz Omarhan Óksikbaev pen Zaǵıpa Balıeva da kóterip, bizge qoldaý kórsetti.
Bizdiń boljaýymyzsha, aldaǵy jyly «Almaty – Talǵar» tas jolyn tórt jolaqty etip keńeıtý jumystary bastaldy dep úmittenip otyrmyz. Jol keńeıip, zaman talabyna saı jańǵyrǵanda kólik keptelisi joǵalyp, aýdan turǵyndarynyń barys-kelisi jeńildeıtin bolady.
«Almaty – Talǵar» tas joly 1964 jyly salynǵany belgili. Sodan beri talaı ret kúrdeli jóndeý jumystary júrdi. Biraq joldy keńeıtý máselesi eshqashan qarastyrylmaǵan. 1964 jyldan beri shırek ǵasyr ótti. Aýdanymyzda jyl ótken saıyn halyq sanyp artyp keledi. Osy turǵydan alyp qaraıtyn bolsaq, «Almaty – Talǵar» tas jolyn zaman talabyna saı keńeıtetin merzimniń jetkenin kim de bolsa baıqaıtyny anyq.
Aýyzsý máselesi qashan sheshiledi?
– Aýyzsýǵa qatysty túıtkildi máseleler týyndap jatatynyn bilemiz. Aıtyńyzshy, aýdandaǵy aýyzsý máselesi túpkilikti qashan sheshiledi?
– Talǵar aýdanynyń halqy aýyzsýdy bastaý qaınaryn taýdan aǵatyn ózen-kólderden alatyny belgili. Kóktemde kún jylyp, qar men muz erigen sátte aǵyn sý laılanyp, sý birneshe kún boıy ishýge jaramsyz bolyp qalady.
Sol kezde aýdan turǵyndary renishterin bildiredi. Al qalǵan ýaqytta taza taý sýy tolassyz aǵyp kele beredi. 1970 jyly salynǵan jerasty sýyn soratyn sorǵy ábden tozǵan.
Kóktemde eski sý sorǵy aýdan halqyna qajetti sý jetkizip bere almaıdy. Osy máseleni túbegeıli sheshý maqsatynda bizder jer astynan taza sýdy soratyn ekinshi sý sorǵyny salýdyń jobasyn daıyndap, búdjettik ótinimdi tıisti oryndarǵa berdik.
Bul úshin memleket qazynasynan 1,18 mlrd teńge bólinbekshi. Aldaǵy jyly osy joba iske assa, talǵarlyqtardyń aýyzsý máselesi túbegeıli sheshiledi. Aýdanymyzda jerasty sýynyń mol qory bar.
Kóktemde aǵyn sý laılanǵanda sý sorǵyny paıdalanyp, halyqty taza aýyzsýmen qamtıtyn bolamyz. Al qalǵan jaz, kúz, qys mezgilderinde aǵyn sýdy erkin paıdalanýǵa bolady. Aǵyn sý taýdan aǵyp, ózdigimen kelip jatqandyqtan halyqqa arzanǵa túsedi.
Týrızm basty nazarda
– Almatynyń irgesinde ornalasqan Talǵar aýdanynyń shaǵyn jáne orta bıznes pen óndiristi damytýǵa qolaıly aýmaq ekenin jaqsy bilemiz. Aýdanda bıznestiń damýy men kásiporyndardyń qurylýy qaı deńgeıde ekenin áńgimelep berseńiz?
– Durys aıtasyz, bizdiń aýdan bıznes pen óndiristi damytýǵa qolaıly aımaq. Bıyldyń ózinde aýdan boıynsha shaǵyn bıznesti damytý maqsatynda júzdegen joba qabyldanyp, onyń 35 jobasy memlekettiń jeńildetilgen nesıesine ıe boldy.
Osylaısha, aýdanymyzdaǵy kásipkerlerdiń isin bastaýǵa 172 mln teńge baǵyttaldy. Bul rette tıisti mekemeler bıznespen aınalysýǵa den qoıǵan azamattardyń jobalaryn súzgiden ótkizip, olardy qarjylandyrýǵa jibergenin aıta ketýimiz kerek.
Budan basqa aýdan aýmaǵynda iske asyp jatqan 9 ınvestısıalyq jobamyz bar. Osy jobalardyń arqasynda jyl basynan beri 338 adam turaqty jumys ornymen qamtyldy.
Endi iri jobalarymyzǵa toqtalsam, bıyl «LG Qazaqstan» kompanıasy «Qazlıft» degen kásiporyn quryp, elimizde jedelsaty shyǵarý isine bilek sybana kirisip ketti. Sonymen qatar «Nurqaǵaz» kompanıasy kartonnan ártúrli kólemdegi qorap ónimderin shyǵarý isin jolǵa qoıdy. Osy kásiporynnyń arqasynda ádette shashylyp jatatyn qaǵazdar bir ortalyqqa jınalyp, eldiń ıgiligine jarap jatqan jaıy bar.
Budan basqa dál túrli ónimderdiń qaptamasy men qorabyn shyǵarý isimen aınalysatyn «Intell-servıs» kompanıasynyń da jumysy oıdaǵydaı júrip jatyr. Qazirgi tańda atalǵan kompanıanyń ónimderi elimizden tys Ortalyq Azıa elderinen úlken suranysqa ıe.
Taǵy da aıta tússek, aýdanymyzda aýyl sharýashylyǵy jobalary da tabysty iske asyp keledi. Aıtalyq, respýblıkaǵa tanymal «Baıserke-Agro» kompanıasy syrt elderden asyltuqymdy maldardyń embrıondaryn ákelip, Qazaqstandaǵy mal sharýashylyǵyn asyldandyrý isine kirisip ketti. Osy jumystardyń arqasynda júzdegen turaqty jumys oryndary ashylyp, aýdan búdjetine mıllıondaǵan salyqtar tólenýde.
Sońǵy ýaqyttary Talǵar aýdanynda týrızm salasy da qarqyndy damyp keledi. Ásirese taý baýraıynda kóptegen demalys keshenderi boı kóterip, aýdan halqy men Almaty turǵyndaryna qyzmet kórsetýde. Elimizge tanymal «Lesnaıa skazka» demalys kesheni «Oıqaraǵaı» dep ózgertilip, jumysyn keńeıtip, bıyl demalýshylarǵa arnap jańa velojol salǵanyn atap aıtýǵa bolady.
Sol sıaqty «Aqbulaq» sport keshini de qysqy maýsymda shańǵymen serýendeýge jany qumar azamattarǵa qyzmet kórsetýge daıyn.
Týrızm salasyn damytý boıynsha sarapshylarmen keńeskenimde, olar Almatydaı iri megapolıstiń suranysyn qanaǵattandyrý úshin «Shymbulaq» sekildi 30 nysan kerek ekenin aıtqan edi.
Árıne, bul bolashaqtyń enshisindegi sharýa. Biraq mundaı demalys keshenderiniń teń jartysy keleshekte Talǵar aýdanynyń aýmaǵynda salynatynyna senimdimin. Óıtkeni aýdanymyz tabıǵaty kórkem taý baýraıynda ornalasqanyn ózińiz de bilesiz. Sondyqtan bizder týrızmdi damytý isine aıryqsha kóńil bólip, bul baǵyttaǵy jumystardy nazardan tys qaldyrmaımyz.
– Ákim myrza, suhbatyńyzǵa raqmet!
Suhbattasqandar, Nurlan JUMAHAN,
Dýman BYQAI.
