Toqaevtyń qaýlysyna saı osynaý qujatqa Qazaqstan atynan Qorǵanys mınıstri Nurlan Ermekbaev qol qoıýǵa ókiletti tulǵa retinde bekitilgen.
Jańa qujat eki el arasyndaǵy osydan 26 jyl buryn qabyldaǵan áskerı áriptestik týraly kelisimsharttyń ornyn basady.
Jańa kelisimniń negizgi ustanymy alǵashqysyna uqsas. Ol eki el arasyndaǵy strategıalyq baılanysty óristetý, memlekettiń qasterli qundylyǵy – táýelsizdikke syı-qurmetpen qaraý, shekara shebiniń buzylmaýyn qamtamasyz etý, daýly dúnıeler bolsa eki tarap ta bitimge kelerlik ońtaıly sheshim qabyldaý.
Eń bastysy, áskerı áriptestik ornatqan elder biriniń ishki isine ekinshisi tumsyq tyqpaýy tıis.
Dalanews.kz tilshisi jańa áskerı kelisimsharttardyń talabymen tanysyp shyqty. Qazaqstan men Reseı kelesideı máseleler boıynsha mámilege kelgen eken.
- Bir tarap ekinshi tarapqa ótinish bildirgen jaǵdaıda qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin áskerı kúsh-qurylymdaryn birigip qoldaný;
- Bir tarap ótinish bildirgen jaǵdaıda aımaqtyq qaýipsizdikke qater tóndiretin faktorlarǵa birlese tótep berý;
- Jedel ári áskerı daıyndyq;
- Áskerı saladaǵy bilim men ǵylym;
- Lańkestikke qarsy kelý;
- Bitimgerlik sharalary;
- Taraptardyń terıtorıasynda áskerı qurylymdardyń qyzmetin jan-jaqty qamtamasyz etý;
- Ekijaqty kelisimsharttyq-quqyqtyq bazany jetildire túsý;
- Taraptardyń áskerı delegasıasynyń halyqaralyq uıymdardyń jumysyna qatysýdaǵy áriptestigi;
- Memlekettik qupıany saqtaý jáne qorǵaý;
- Mádenıet jáne sport
Osy qujattyń sheńberinde Qazaqstan men Reseı áskerı salada úsh jylǵy merzimdi qamtıtyn strategıalyq áriptestik baǵdarlamasyn ázirleýde.
Qujatta taraptardyń áskerı barlaý baǵytyndaǵy jobalardy birlese atqaratyny aıtylǵan. Alaıda eki el de bir-birine qarsy baǵyttalǵan barlaý jumysyn júrgizbeýdi mindetine alady.
Taraptar áskerı áriptestik aıasynda ózara aqparat almasqan kezde onyń máni men mazmuny ekinshi taraptyń maqsat-múddesine qarsy maqsatta qoldanylmaýy tıis.
Qujatta atap kórsetilgen osynaý kelisimshart qandaı da bir memleketke qarsy baǵyttalmaǵan jáne taraptardyń basqa da halyqaralyq kelisimshart aıasyndaǵy quqyǵy men mindetine qaıshy kelmeıdi.
Budan bólek, áskerı doktrınaǵa qol qoıǵan qos tarap áskerı nysandardyń is-áreketi saldarynan bolǵan ekologıalyq problemalardyń zardabyn joıýda bir-birine qol ushyn soza alady.
Bir taraptyń táýelsizdigine, terıtorıalyq tutastyǵyna, qaýipsizdigine qater tóngende eki el ókilderi shuǵyl bas qosyp, naqty shara qabyldaýy qajet.
Mundaıda halyqaralyq quqyq pen 1992 jylǵy 15 mamyrda qabyldanǵan Ujymdyq qaýipsizdik shartyna saı áskerı kómek kórsetiledi.
Tarıhshy Stankevıch:
«Orta Azıa? Olar Máskeý ruqsatynsyz eshbir áskerı blokqa qosyla almaıdy»
Jańa áskerı doktrınaǵa baılanysty orys tarıhshysy, saıasattanýshy Sergeı Stankevıchtiń pikirin bilgen Dalanews.kz tilshisi mynadaı jaýap aldy.
Reseı qazir ımperıa emes. Biraq ımperıalyq bedel-murasyn joǵaltqan joq, joǵaltpaıdy da. Orta Azıa? Bul aımaqqa Reseı jaýap beredi. Tutastaı alǵanda, postkeńestik elder Reseıdiń yqpalynan shyǵa almaıdy. Bul bizdiń eldiń mańdaıyna jazylǵan.
Postkeńestik elderge yqpal etýdi doktrına deńgeıinde bekitken durys dep esepteımin.
Ashyǵyn aıtqanda, bir kezgi KSRO-nyń shekpeninen shyqqan elder Máskeýdiń pármeninsiz qandaı da bir áskerı blokqa qosyla almaıdy. Óz jerinde sheteldiń áskerı bazasyn ornalastyrý úshin, aýqymdy áskerı oqý-jattyǵý uıymdastyrý úshin Kremldiń ruqsatyn alýy kerek.
Tipti bılikti kúshpen aýystyrǵan jaǵdaıda da Máskeýden irgesin aýlaq sala almaıdy.
Postkeńestik elderdiń biri óz jerinde turatyn orys aýdıtorıasynyń ar-namysyna tıip, etnıkalyq, saıası jáne dinı turǵydan qýdalaýǵa jol berse, bul Máskeýdiń tarapynan jaýapsyz qalmaıdy. Mundaıda Kreml bitimgerlik operasıasyn bastaýǵa quqyly.
Reseı kúlli Eýrazıany bılese jarasyp tur. Buǵan qarsy turatyndar tabylary anyq. Eshteńe etpeıdi. Muny da ótkeremiz. Bir kezgi ımperıalyq arman-muratyna umtylǵysy kelse, Reseı óz aldyna jahandyq deńgeıdegi maqsat qoıýy kerek. Ol úshin álbette, odaqtastar men jaqtastar aýadaı qajet.
...
Kremldiń qarjylandyrýymen jaryq kórgen «Odaqtastar» atty eńbekte joba avtorlary Qazaqstan men Reseıdiń áskerı doktrınasyna arnaıy toqtalady.
«Ujymdyq qaýipsizdik uıymyna kirse de Qazaqstan eń aldymen Reseıden qaýip kútedi. Bul eldiń shekara aımaǵy orystanǵan, bolashaqta oryn alýy múmkin etnıkalyq janjal, saıası-qoǵamı turaqsyzdyq, ıslamızm, terorızm, sý tapshylyǵynan týyndaıtyn táýekelder taǵy bar.
Eldiń kópvektorly saıasaty Reseıden qorǵaný úshin jasalǵan bolýy múmkin.
Qazaqstan Ujymdyq qaýipsizdik uıymyna qosylsa da is júzinde Kremlden qaýip kútedi, bul eldi Reseıdiń tolyqqandy, shynaıy odaqtasy dep aıta almaımyz», – dep túıindeıdi kitap avtorlary.
Rollan Muqametqalı
