Mınıstrler men ákimder bastaǵan memlekettik qyzmetkerler budan bylaı sýretke, vıdeoǵa túsirý, dybys jazý fýnksıalary men ǵalamtorǵa qosylý múmkindigi bar gadjetterdi jumys barysynda paıdalana almaıdy. Tek qońyraý shalyp, hat-habar almasýǵa múmkindik beretin qarapaıym fýnksıaly uıaly telefondardy qoldanýǵa ruqsat. Bul – qyzmettik aqparattardyń áleýmettik jeliler arqyly taralyp ketýine tosqaýyl qoıýdyń amaly. Zamanaýı qurylǵy kúndelikti ómirdiń ajyramas bóligine aınalǵan ýaqytta mundaı tyıym qanshalyqty qısyndy?
Memlekettik organdardyń ǵımaratynda smartfon qoldanýǵa tyıym salý jaıly Premer-mınıstrdiń keńsesinen shyqqan qyzmettik hat áýeli WhatsApp messendjeri arqyly elimizdiń túkpir-túkpirine tarady. Onda bul sharanyń memlekettik qyzmetkerlerdiń uıaly qurylǵylardy qyzmettik maqsatta belsendi túrde qoldanýy men qyzmettik málimetterdiń WhatsApp arqyly taraý derekteriniń jıileýine baılanysty qabyldanǵany jazylǵan. Talap 24 naýryzdan bastap kúshine enetini kórsetilgen qujatty bastapqyda jurt jeli qoldanýshylarynyń qaljyńy dep túsinip, asa mán bergen joq. Qoldan-qolǵa tarap ketken qyzmettik hattyń túpnusqa ekenin Úkimet músheleri rastaǵannan keıin ǵana kópshilik onyń mazmunyna jiti zer saldy.
Senat otyrysynyń úzilisinde tilshiler mınıstrlerdi saýaldyń astyna aldy. QR Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstri Tamara Dúısenova jańa talapty qoldaıtynyn jetkizdi. «Bul álemniń kóptegen memleketinde taralǵan tájirıbe. Buǵan qalypty jaǵdaı retinde qaraǵan jón dep oılaımyn. Bul telefondy qoldanbaımyz degen sóz emes qoı. Memlekettik organdarǵa kirý kezinde erejede kórsetilgen uıaly telefondar arnaıy orynda qaldyrylýy kerek, al shyǵar kezde qaıtadan alyp, qoldana beresiń. Biz barlyq jaǵdaıda planshet qoldandyq, úkimet otyrysyna da sonymen bardyq. Bul qurylǵylarda otyrysta qandaı máselelerdiń talqylanatyny kórsetilgen. Biz olardy tek úkimet otyrysynda qoldanamyz, mundaı planshetti qoldanýǵa ruqsat berilgen», – dedi T.Dúısenova.
«Aqyldy» telefondardy qoldanýǵa tyıym salynýyn İshki ister mınıstri Qalmuhanbet Qasymov ta qýattady. «Kúzet qyzmeti bar orynda bul buıryq mindetti túrde oryndalady. Bizdiki jedel qyzmet. Bizde kóp málimetter qupıa. Olardy syrtqa taratýǵa ruqsat joq. Sondyqtan óz jınalystarymyzda mundaı quraldardy paıdalanǵan emespiz», – dedi mınıstr. Sóziniń aqıqat ekenine tilshilerdiń kózin jetkizý úshin Q.Qasymov qaltasynan batyrmaly, qarapaıym fýnksıaly «Nokia» telefonyn shyǵaryp kórsetti. Bul qurylǵyny 10 jyldan beri qoldanyp kele jatqanyn aıtty.
Kóptiń «kózaıymyna» aınalǵan qujattar
Aqparat quraldary bul shekteýdi astanalyq stýdent Erasyl Áýbákirovtiń máıiti beınelengen sýretterdiń WhatsApp qosymshasy arqyly taralyp ketýimen baılanystyrǵan edi. Alaıda mundaı keleńsiz jaıttardyń sońy jaqsylyqpen aıaqtalmaıtynyn, ony sýretke túsirgen qyzmetker jazalanǵanyn aıtqan mınıstr Qalmuhanbet Qasymov bul jańa erejeniń atalǵan oqıǵaǵa qatysy joq ekendigin jetkizdi. «Uıaly telefon qoldanýdy shekteýdiń bul qaıǵyly jaǵdaıǵa qatysy joq. Bizdiń qyzmetkerimiz qyzmet ornynda qoldanýǵa bolmaıtyn qurylǵyny qoldanǵanǵany keleńsiz jaıt boldy. Ol óz basshysyna aqparatty jedel habarlaımyn dep, oqıǵa ornyn sýretke túsirip alyp, ony kópke qoljetimdi baılanys quraly arqyly jóneltken. Tártipti óreskel buzǵan qyzmetkerler tıisti jazasyn aldy jáne mundaı jaǵdaı budan bylaı qaıtalanbas úshin qajetti sharalardy qolǵa aldyq», – dep túsindirdi vedomstvo basshysy.
Sońǵy ýaqytta memlekettik organ ókilderiniń qoly qoıylyp, móri basylǵan birneshe qyzmettik qujat áleýmettik jeliler arqyly kóptiń nazaryna ilikti. Sonyń biri – Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń shartsyz bazalyq kiristi engizý múmkindigin qarastyrý týraly Úkimet basshysyna bergen jeke tapsyrmasy. Jeli qoldanýshylarynyń bir toby qujattyń túpnusqa ekenine senińkiremese, qyzmettik hattyń Memleket basshysynyń jumys ústelinen shyqqanyna shúbásiz sengen ekinshi top onyń mazmunyn talqylaýǵa kirisip ketti.
Sondaı-aq, jýyrda ǵalamtorda Astana qalasy ákimi Ádilbek Jaqsybekovtiń Nuráli Álıevti ákimniń orynbasary qyzmetinen bosatý týraly ókiminiń uıaly telefonmen túsirilgen sýreti tarady. Belgili hokeıshi Fadeevtiń áıeliniń ólimin tergeý málimetteriniń búkilálemdik jeli arqyly kóptiń «kózaıymyna» aınalýy da Tyldyq qamtamasyz etý basqarmasy ǵana emes, búkil memlekettik organdar qyzmetine syn boldy. Sondyqtan memlekettik mekemelerde beıne jáne aýdıojazbalar jasaýǵa, ǵalamtorǵa qosylýǵa múmkindik beretin uıaly telefondardy qoldanýǵa tyıym salynýyn májbúrlikten týǵan shara dep túsinýge bolady.
«Sheneýnikter aqparattyń jarıalylyǵynan qorqady»
Memlekettik organdardyń kireberisine smartfon saqtaýǵa arnalǵan arnaıy jáshikter áli tolyq ornatylǵan joq. 24 naýryzda kúshine enýi tıis erejeni oryndaýǵa Úkimet músheleriniń ózi asyǵar emes. Máselen, QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligindegiler óz ǵımarattarynda bul tyıym sáýirdiń basynan bastap engiziletinin aıtty. QR Ulttyq ekonomıka mınıstrligi men QR Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstrligi de jańa talapty oryndaýǵa kirise qoımaǵan. Bul vedomstvo óz qyzmetkerleriniń smartfon qoldanýyn 4 sáýirden bastap shektemek.
Aıtpaqshy, Qazaqstannyń memlekettik mekemelerinde smartfon jáne ózge gadjetterdi paıdalanýǵa tyıym salynatyny jóninde aqparat qulaǵy túrik sheteldik jýrnalıserdiń de nazaryna birden ilikken. Ótken aptada Sıngapýrdyń Channel NewsAsia saıty: «Baspasózde jarıalanyp ketken áldebir memlekettik qujatqa sáıkes, 24 naýryzdan bastap Qazaqstanda polıseıler men memlekettik qyzmetshilerdiń jumys ornynda smartfon paıdalanýyna tyıym salynýy múmkin» dep jazdy. Fransıanyń AFP agenttigine silteme jasaǵan atalmysh saıt «Bizge kóp uzamaı smartfondaryńdy ǵımaratqa kire beriste qaldyrasyńdar dep aıtty, biraq ondaı ereje ázirshe kúshine engen joq» degen qazaqstandyq memlekettik qyzmetshilerdiń biriniń sózin keltirgen. Sıngapýrlyq saıt otandyq aqparat quraldarynyń birinde jarıalanǵan qoǵam qaıratkeri Murat Ábenovtiń pikirin de jarıalapty. Ol memlekettik qyzmetshilerdiń endi «smartfonyn shulyǵyna tyǵyp alyp júretinin», al smartfon qyzmetshilerge saparǵa shyǵar aldynda aýa raıy boljamyn bilýden bastap, sózderdi orysshadan qazaqshaǵa aýdarýǵa deıingi qarapaıym nárseler úshin qajet ekenin aıtqan.Murat Ábenov bul tyıymdy jappaı emes, tek qupıa aqparatpen jumys isteıtin adamdarǵa qatysty ǵana engizýdi usynǵan.
Al saıasattanýshy Dosym Sátbaevtyń pikirinshe, halyq aldynda árbir isine esep berýi tıis memlekettik qyzmetkerler smartfon qoldanysyn shekteý arqyly óz kásibi men oǵan baılanysty aqparattyń barlyǵyn odan saıyn jasyryn etpek. «Bizdiń sheneýnikter úshin óz jumysyna qatystynyń barlyǵy qupıa. Al shyndyǵynda olar jaldanǵan menejerler. Iaǵnı, ne istegeni, ony qalaı jasap, qansha aqsha jumsaǵandary týraly halyqqa esep berip otyrýlary tıis. Birinshi kezekte olar qupıa aqparattyń taralyp ketýinen emes, óz qyzmetine qatysty artyq aqparattyń jarıalylyǵynan qorqady», – deıdi saıasattanýshy.
Kórshilerdiń qyzmettik qupıasy qulyptaýly ma?
Jumys barysynda telefonǵa telmirip, ýaqytynyń kóbin áleýmettik jelilerde óltiretin, sol arqyly ujymdyq eńbektiń ónimdiligine kedergi keltiretin qyzmetkerlerdiń kóbeıý saldarynan álemniń kóp eli memlekettik mekemelerde gadjetter qoldanýǵa tyıym sala bastady. Atap aıtar bolsaq, ótken jyldyń kúzinde Brazılıanyń Rıo-de-Janeıro qalasynyń bıiligi áskerı polısıaǵa smartfon men planshet qoldanýǵa tyıym saldy. Qazir brazılıalyq saqshylar qyzmet barysynda WHatsApp jáne ózge de áleýmettik jelilerdi qoldana almaıdy. Ereje boıynsha atalǵan quraldardy qoldanǵan ofıserler men sarbazdar zań tártibin buzdy dep sanalyp, jazaǵa tartylady. Sondyqtan áskerı polısıa qyzmetkerleri baılanys jasaý úshin tek qyzmettik rasıany paıdalanady.
2014 jyldan bastap Germanıada da memlekettik qyzmetkerlerdiń jumys ýaqytynda uıaly telefon qoldanýyna tyıym salynǵan. Sol jyly Ázirbaıjan parlamentiniń ǵımaratynda da uıaly telefon qoldanysyna shekteý qoıyldy. Mıllı Medjlıstiń qyzmetkerleri ǵana emes, onda kelýshi ózge adamdar da ǵımarattyń kireberisine qalta telefondaryn tastap ketýge mindetti. Tyıym tek smartfondarǵa ǵana qatysty emes, Ázirbaıjan parlamenti ǵımaratyna foto-vıdeokameralar, zamanaýı fýnksıalarmen jabdyqtalmaǵan qarapaıym qurylǵylardy alyp kirýge de ruqsat joq.
2015 jyldyń jeltoqsanynda smartfondar qoldanýǵa tyıym salý máselesi Reseıdiń Memlekettik Dýmasynda da talqylandy. «Spravedlıvaıa Rossıa» partıasynyń depýtaty Dmıtrıı Gorovsov Memlekettik Dýmanyń jabyq sharalary kezinde parlament músheleriniń uıaly telefondar men planshetterdi paıdalanýyn shekteýdi usyndy. Depýtattyń mundaı usynys jasaýyna Reseı Qorǵanys mınıstri Sergeı Shoıgýdyń qatysýymen ótken úkimet saǵaty sebep bolǵan. Jıyn bastalmas buryn uıaly telefondardy jınap alý sharasy uıymdastyrylǵanyna qaramastan, mańyzdy jınalys kezinde áriptesteriniń kópshiligi smartfonǵa telmirip otyrǵany depýtattyń narazylyǵyn týdyrdy.
«Men parlament depýtattarynyń gadjettermen, ásirese, iphone jáne ipad qoldanýyna tyıym salatyn zań jobasyn Dýmanyń qaraýyna usynamyn», – dedi Dmıtrıı Gorovsov. Taǵy da dep otyrǵany, ol depýtattardyń uıaly telefon qoldanýyn retteý qajettigin buǵan deıin de kótergen bolatyn. Sonymen qatar, ótken jyldyń qazanynda Reseı Komýnıstik partıasynyń depýtaty Vadım Solovev pen «Zashıtım Rossıý» qoǵamdyq uıymynyń basshysy Mıhaıl Marchenko qyzmettik aqparat sheteldik barlaý qyzmetteriniń qolyna túspes úshin memlekettik qyzmetkerlerdiń sheteldik ınternet-servısterdi paıdalanýyna tyıym salatyn zań jobasyn Memlekettik Dýma qaraýyna tapsyrǵan bolatyn.
Reseılik depýtattardyń memlekettik qupıalardyń qaýipsizdigi úshin alańdaýy negizsiz emes. Infowatch saraptamalyq kompanıasynyń 2015 jyldyń birinshi jartysyndaǵy esebi boıynsha Reseı qyzmettik aqparattardyń tarap ketýi jóninen AQSH-tan keıingi ekinshi orynǵa shyqqan bolatyn. Zertteýge alynǵan merzimde álem boıynsha qupıa aqparattardyń ǵalamtor arqyly kópke taraýynyń 723 oqıǵasy tirkelgen. Bul kórsetkish 2014 jyldyń dál osy kezeńimen salystyrǵanda 10 paıyzǵa artyq. 2015 jyldyń birinshi jartysynda Reseılik kompanıalar men memlekettik uıymdardyń qyzmettik qupıalarynyń jelige túsý deregi 59 márte qaıtalandy. Atap aıtqanda, MTS, VTB 24, RJD, SOGAZ syndy iri kompanıalardyń málimetteri ınternet qoldanýshylarynyń nazaryna usynylǵan. Tirkelgen keleńsiz jaǵdaılardyń 65 paıyzynda qyzmettik qupıanyń kópke málim bolýyna zardap shegýshi mekemeniń qyzmetkerleri kináli. Al hakerlik shabýyldardyń úlesi – 32 paıyz.
2014 jyly Reseıdiń vıse-premeri Arkadıa Dvorkovıchtiń sol jyldyń maýsym-shilde aılaryndaǵy hattary jelide taraǵan bolatyn. «Aeroekspresstiń» Sankt-Peterbýrgtegi jobasyn qarjylandyrý týraly qyzmettik aqparatta Reseı úkimetiniń «Pýlkovo» áýejaıynan «Baltııskaıa» metro stansasyna deıin jetetin tarmaqtyń qurylysyna 14 mlrd rúbl bólý múmkindigin qarastyrmaıtyny aıtylǵan. Sondaı-aq, 2014 jyly Shaltay Boltay blogynda Gosdýma depýtaty Robert Shlegeldiń qyzmettik jazbalary jarıalandy. Kóptiń kózaıymyna aınalǵan materıaldarda Reseı múddesi úshin aqparattyq soǵys ashýǵa qajetti avtorlar tobyn qurý, sheteldik BAQ-ta Reseıdiń bedelin kóteretin pikirlerdiń jarıalanýyna yqpal etý jáne sheteldik fılmderdiń prokatyn shekteý máseleleri sóz bolǵan.
Reseı premeri Dmıtrıı Medvedevke tıesili dep kórsetilgen gmail.com men yandex.ru-daǵy akkaýnttardyń jazbalary da qaısybir jyly jelide jarıa boldy. Onda úkimet basshysy óziniń baspasóz hatshysy Natalá Tımakova men orynbasary Arkadıı Dvorkovıchpen Amazon.com. ınternet-dúkeninen sátsiz satyp alynǵan Casio G-Shock saǵattary jaıly sóılesken. İle-shala hakerler Medvedevtiń Twitter-degi paraqshasyna suǵyn kirip, «Men qyzmetimnen ketemin. Úkimettiń istep otyrǵan jumystary úshin uıalamyn. Keshirińizder» dep jazyp ketken bolatyn.
Ázirge bizdiń qupıa jalpaq álemge jarıa bolǵan emes. Áıtse de, el ishindegi dúbir men kúbirge kóz tigýshi men qulaq túrýshiler qashan da bolǵan. Qazaqstannyń halyqaralyq geosaıası arenadaǵy orny nyqtalyp, salmaǵy artqan saıyn olardyń qarasy tipti kóbeımek. Demek, aqparattyq qaýipsizdikti kúsheıtýge baǵyttalǵan sharalardy shala atqarýǵa qaqymyz joq.
Anar LEPESOVA
Derekkózi: turkystan.kz
