Onymen myqty saıasatkerlerdiń tizimi jasalyp, toby qurylady. Sodan keıin de ol «topovyı». Elimizde úzdik «topovyı» saıasatkerdiń úshtigine kiretin tulǵanyń biri – Berdibek Mashbekuly Saparbaev.
Áńgimeni reıtıńden bastaǵan ekenbiz, endeshe sonyń ózin «sóıleteıik».
«Mynaý túsinip otyr ma ózi?»
«Qazaqstan» ulttyq arasyndaǵy «Apta» baǵdarlamasynyń saraptamalyq ortalyǵy zerttep, tizimin jarıalaǵan qazaq tilinde qapysyz sóıleıtin atqaminerlerdiń ondyǵyna ol kisi shúbásiz kirgen.
Investorǵa memlekettik til týraly aıtqany el esinde shyǵar. Tipti, ınternette sheteldik aýdarmashyǵa: «Mynaý túsinip otyr ma ózi?» degen ákimniń vıdeosy áli kúnge «hıt».
Bir jyl buryn salynǵan ol vıdeony Youtobe-ta 100 myńǵa jýyq adam qarap, 2 myń adam «laık» basqan. Osy jaıttan soń orystildi qaýym bir dúrlikkendeı bolyp edi. Alaıda munyń olarǵa túk qatysy joq-tuǵyn.
Kóp bile bermeıtin shyǵar, bizdiń jerimizge kelgen keıbir Qytaı ınvestorlary qol astyndaǵy jumysshylarynan qytaı tilin úırenýdi talap ete bastaǵan. Berdibek Saparbaevtyń osy atyshýly vıdeosynan keıin bul másele sap tyıylǵanǵa uqsaıdy.
Iá, ol kisini daýly máselelerdi sheshýde myqty deıdi. 90-shy jyldardyń qıyn-qystaý kezeńinde-aq Berdibek Mashbekuly mundaı mektepten ótip úlgergen. Bas kótergen talaı kenshimen kezdesip, talaı ınvestordy tize búktirmese de, degenine kóndirgen. Qazir de sol!
Jer daýy, oramal daýy syndy óte shetin, baıqamasa úzilip ketetin qyldaı máselelerdiń basy-qasynan taǵy da Berdibek Saparbaevtyń tóbesin kóremiz. Muny kezdeısoqtyq deýge bola ma?..
«Saıasat» portaly túzgen «Bitimger saıasatkerler» tobynda Berdibek Saparbaev atynyń jeke-dara kórsetilýiniń mánisi de osynda bolsa kerek.
Osy baǵytta atqarǵan jumysyna dán rıza belgili áleýmettanýshy Gúlmıra Ileýova tipti: «Saparbaevtyń deńgeıindegideı óńir basshysy Qazaqstan túgili, Reseıde de saýsaqpen sanarlyq» dep baǵa beredi.
Berdibek Saparbaevpen 1990-jyldardan qyzmettes bolǵan qoǵam belsendisi Ámirjan Qosanov ony «sol kezde reforma jasaǵan úkimettiń bedeldi tulǵalarynyń biri» sanatyna qosady.
Bıznesti shymkenttikter dóńgeletedi...
Basqa basshylardan bolmysyn bólekteıtin taǵy bir qasıet bar. Bul saıasatkerdiń artynan ilestirip júretin komandasy. Bir qyzyǵy, ol kisiniń komandasynda shymkenttikter kóp.
1999 jyly Ońtústikti basqarǵanyn jaqsy bilemiz. Sol kezde birshama adamdy iriktep alǵan sekildi. Biraq nege shymkenttikter?.. Onyń ózindik qupıasy bar eken. Árıne, bul arada túrli joramal aıtyp, oıdy san-saqqa júgirtýge bolady. Biraq onyń jaqsy qyryn ǵana sóz etkimiz keledi.
Bizde Iýtýbtyń negizinde Qaztýbty jasaýshylardyń biri, İT salasynyń bilikti mamany Azamathan Ámirtaev degen pysyq jigit bar.
Qazir Almaty men Astanany damyǵan elderdiń jasyl jelekke oranǵan shaharlary sekildi tap-taza etemin dep aldyna ambısıalyq maqsat qoıyp júr. Benzındi gazǵa, gazdy jańartylǵan energıa kózderine kóshirý úshin jańa tehnologıalardy qos megapolıske alyp kelip, onyń júzege asyrylýyn qadaǵalamaq. Onyń arty ne bolady, bolashaqta kórermiz.
Mine, osy basty isteıtin, qolynan is keletin kreatıvti jas júrgen jerinde «Qazaqstannyń bıznesin shymkenttikter dóńgeletedi» dep únemi aıtady eken. Ol ózi Almatynyń jigiti. Shymkentke esh qatysy joq. Árıne, basqa óńirdiń bıznesmenderi bul sózge shamdanyp qalýy múmkin. Biraq Azamathan bul oıyn bylaı tujyrymdaıdy:
Birinshiden,
Shymkent – Qazaqstanda halqy eń kóp óńir.
Ekinshiden, ol jaqta asta-tók qazba baılyq degen joq, ıaǵnı qazyp alyp, op-ońaı tabys taba beretin.
Úshinshiden, keńes zamanynyń ózinde shymkenttikter bıznespen aınalysqan, ıaǵnı tájirıbeleri, kórgen-túıgenderi kóp.
Tórtinshiden, bızneske kelgende Shymkentte ǵana tamyr-tanys ról atqarmaıdy. Naǵyz doda, naǵyz básekeles orta osynda, qaısy myqty sol ǵana jetistikke, mol tabysqa jetedi.
«Mundaǵy kásipkerlerdiń qarym-qabileti múlde basqa, túk shyqpady dep qarap otyrmaıdy, bireýi bolmasa, ekinshisin, ekinshisi bolmasa, úshinshi iske qarmanady. Bastysy lekten qalmaıdy, túbi birdeńege qol jetkizedi. Al bıznes naǵyz osyndaı adamdardyń salasy. Sodan keıin de Qazaqstannyń bıznesin dóńgeletetin shymkenttikter dep únemi aıtyp júrem», – deıdi ol.
Kórdińiz be, shymkenttikterdiń osyndaı qasıetin Berdibek Mashbekuly da jaqsy ańǵarǵan. Sondyqtan komandasynan olardy bir eli qaldyrmaıdy.
Ákim bol...
Ákimnen ózi ne talap etilýshi edi? Árıne, óńirdiń ál-aýqatynyń jaqsarǵany, adamdardyń jumyspen qamtylǵany. Al jumyspen qamtý úshin jańa jumys oryndary ashylýy kerek. Al jańa jumys ornyn ashý úshin bıznes tilin biletin bilikti adamdar qajet. Tek bıznes emes...
Berdibek Mashbekuly ıdeologıa jaǵyna da myqty. Óz komandasymen «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy atqarylmaq túgili, áli sóz bolmaǵan kúnderi osy isti alaýlatyp-jalaýlatpaı-aq, ym-jymyn bildirmeı júzege asyrǵan. Iá, taǵy da shymkenttik adam kapıtalyn paıdalana otyryp.
Máselen,
ol kisi 5 jyldan asa basqarǵan Shyǵys Qazaqstandy alalyq. Orystanǵan óńir. Túbegeıli emes, árıne. Biraq munda keıbir shyǵystyqtar aqpen dos bop, shoshqa etin jeńsik as retinde jep júrgenine qaramastan, óziniń orystanǵanyn áste moıyndamaıdy.
Qalaı moıyndasyn, bir-birine uqsas, sol ózderi qalyptastyrǵan birqalypty orta, birqalypty salt-dástúr, birqalypty jón-joralǵy. Sondyqtan onyń bárin jón, durys kóredi. Al syrttan barǵan adam synshy, ózimen birge óz tanymy men bolmysyn da ala barady emes pe? Ásirese, qaımaǵy buzylmaǵan qazaqy orta – Shymkenttiń jóni bir bólek.
Árıne, shyǵysty 100 prosent qazaqtandyrǵan shymkenttikter desek, bul – jańsaqtyq. Biraq onyń belgili bir úlesi baryn taǵy joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy.
Iá, Berdibektiń kezinde bıznes ashyp, qyzmetke barǵan shymkenttikter qazir áli sol ornyn sýytpaǵan, turaqty mekenge aınaldyrǵan. Shyǵystyń qalasy túgili aýdan-aýdanda, aýyl-aýylda qazir jekemenshik jer telimi bar, dóńgeletip otyrǵan bıznesi bar shymkenttikterdi kezdestirýge bolady.
Taǵy bir jaǵynan, saıası tilde muny qan júgirtý deıdi. Qazir «Ońtústikten soltústikke kósh» degen baǵdarlama bar ǵoı. Mine, osyny kezinde Berdibek Mashbekuly osylaı istep úlgergen.
Minez
Budan bólek, júzi ımandy, túri ıbaly bolǵanymen Berdibek Saparbaevtyń shalt ketetin, minezge salatyn kezderi de bolady. Kóp odan ondaıdy kútpeıdi. Biraq ashýǵa minse, minezdiń tizginin qoıa beredi ol kisi de. Minez bolǵanda da jaǵa jyrtysyp, bet julysýdan aýlaq.
Qazaqsha ymmen, ymmen bolmasa, dymmen dymyn shyǵarady. Mysaly, uzaq ýaqyt boıyna jaryq berilmegen aýyl ákiminiń svetin qıdyrtyp tastaǵan. Qaıtadan qostyrǵanda jaryq bárine birdeı berildi.
Ony qoıshy, joǵarydaǵylardy da tárbıelep alatyn ádeti bar ol kisiniń.
Berdibek Saparbaevtyń QR Premer-mınıstriniń orynbasary bolyp taǵaıyndalar aldynda joǵary laýazymdy yǵaı-syǵaı jınalǵan saıası keńestiń otyrysynda baıandamasyn qazaqsha jasaǵan jalǵyz sheneýnik bolǵanyn da el umyta qoımaǵan bolar.
«Óstisek qaıtedi» dep áriptesterine úlgi kórsetse, «Óstisek bireý birdeme deı me, dese men daıyn» dep ózin taǵy bir qyrynan kórsetti.
Kereký
Bilesizder me, negizi bul kisi Kerekýge kerek. Kerekýlikter týra osyndaı basshyǵa qazir qatty zárý. Qazaq tili ne kerek? Týra osylaı aýyz ashqyzbaıdy ondaǵylar. Áli sol keńes zamanynda ómir súrip jatqandaı sezinedi. Ony aıtasyz, bes kósheniń atyn ózgertkende ólip qala jazdaǵan kerekýlikter.
Qazaqtildiń janashyry jalǵyz Rýza apaıymyz qolynan kelgenshe «shaıqasýda». Biraq jalǵyzdyń úni shyqpas, jaıaýdyń shańy shyqpas deıdi ǵoı qazaq...
Qazir zaman basqa ekenin bir de bir ákim olarǵa uǵyndyra almaǵan. «Qazaq tiliń ne kerek?» degenderge oblys ákimi Bolat Boqaýovtyń ózi dym deı almady.
Kerisinshe, jany kúıgen Rýza apaıdy sotqa aparyp, shyj etkizdi. Ádiletsizdik, árıne. Múmkin bul óńirge Saparbaev barsa, jaǵdaı ózgerer.
Qudaı qoldap, sol is oń bop ketse, Saparbaevtyń artynan ilesken bir bolmaıtyn dabyra áńgimeniń de jelkesi qıylar edi.
Árıne, aınalysqany saıasat bolsa, ondaı adamdardyń artynan «úrdirtip», jabystyra qoıatyn jaman sóz mindetti túrde bolady.
Bul kisiniń sońyna ilesetin osyndaı sóz: İsimen emes, óz-ózin jarnamalaýmen atyn shyǵarǵan basshy degenge saıyp keledi. Mine, osynyń kózin joıatyn bul da jaqsy múmkindik. Kerekýge barsa, Saparbaevtyń aty tarıhta sózsiz qalady.
Al Saparbaev Kerekýge bara ma? Bul endi basqa áńgime...
Al bizdiń aıtpaǵymyz, «Basshyǵa jarymadyq degennen Qudaı saqtasyn!». «Topovyı» basshylarymyz kóp bolsyn, basqa endi ne deımiz?..
Kámshat SÁTIEVA
Arnaıy «Qala men Dala» gazeti úshin
