Budan buryn Astanada jer komısıasynyń sheshimderi boıynsha ázirlengen jer zańy jaıly qoǵamdyq talqylaý ótken. Saıasatker Muhtar Taıjan talqylaýdyń aıasynda týyndaǵan birqatar suraqtarǵa jaýap beripti.
Arandatýdyń artynda kim tur?
Budan áleýmettik jeli arqyly arandatýshy hat taraǵan edi. Onda qazir qabyldanatyn zań jobasynda "jer jappaı satyla bastaıdy, sheteldikterge jalǵa beriledi" dep jazylǵan. Osydan keıin halyq dúrligip, maǵan jan-jaqtan habarlasa bastady.
"Muhtar, bul qalaı? Sen osy máseleniń basy-qasynda júrsiń ǵoı, bul ne sonda, ultqa satqyndyq pa?" degen suraqtar jaýdy. Men májiliste qaralyp jatqan zań jobasynda mundaı norma atymen joq ekenine júz paıyz senimdi bolyp otyrmyn ǵoı.
Endi muny qalaı dáleldeýim kerek?
Oılana kele ashyq jınalys ótkizýge bel býdym. Jıynǵa zań jobasyn ázirlep, parlamentke usynǵan aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginen vıse-mınıstrdi, jer komıteti tóraǵasynyń orynbasaryn shaqyrdym. Olar resmı tulǵalar, jıynda "jerdi satý nemese sheteldikterge jalǵa berý týraly" norma joq ekenin ashyq aıtty. Keıin osy zań jobasyn qabyldap otyrǵan depýtattarǵa sóz berdim. Olar da zań jobasynda mundaı sóz joq ekenin qadap aıtty.
Jaraıdy...
Endi myna zańnyń oponentteri bar: Aıdyn Egeýbaev pen Anton Fabryıǵa sóz berdim. Jurttyń kózinshe dálelderi bolsa, kórsetsin dep.
Minberge shyqty, sóıledi, naqty dálelderi boldy ma? Emosıadan basqa ne aıtty?
Osydan keıin halyq senetin, jaqsy tanıtyn táýelsiz zańger Abzal Quspan baıandama jasady. Ol da zańda jerdi satý nemese jalǵa berý týraly sóz joq ekenin aıtty. Jaraıdy, Abzal Quspan meniń dosym bolsyn, ol shynynda da meniń dosym.
Al endi Baqytjan Bazarbek, meniń onymen tanysqanyma eki-úsh aı ǵana boldy. Stýdent kezinen jermen aınalysyp júr eken, maǵan qanshama maqala jiberdi, osy istiń kádimgi mamany. Ol da mundaı norma kórsetilmegenin málimdedi. Al endi ne kerek? Men óz maqsatyma jettim. Problemanyń basyn ashyp berdik.
Baıandamalar aıaqtalǵan soń, qoǵam belsendileri sóz aldy. Ermurat Bápı, Rýza apaı, 80-shi jyldardan beri saıasatta júrgen, el táýelsizdigi úshin kúresken Saǵat Júsip, Jánibek Qojyq, Luqpan Ahmedárov, Isataı Ótepov taǵysyn taǵy. Bul kisilerdiń pikirin kim satyp ala alady?!
Rysbek Sársenbaı da sóz aldy, biraq men ol kisi 25 mınýt sóıleıdi dep oılamadym.
Menińshe, bul tártipsizdik, basqa adamdardyń quqyqtaryn syılaı bilý kerek. Bárimiz 5 mınýttan ǵana sóıleýge kelisip, bekittik. Men múlde sóılegen joqpyn. Iaǵnı, meniń tarapymnan úgit-nasıhat bolǵan joq. Jıynymyzdyń esigi bárine ashyq boldy. Biraq
keleside men mundaı qatelikke jol bermeımin.
Jabyq formatta ótkizip, adamdardy tek tizimmen ǵana kirgizemin. Máselen, men shaqyrmaǵan, biraq óz erkimen kelgen keıbir adamdar mas boldy. Qurmanǵazy Rahmetov, mysaly. Qasıetti juma kúni kıeli jer máselesin talqylaýǵa araqqa toıyp alyp keldi.
Ol ne masqara, jastarǵa qandaı úlgi kórsetedi? Keıbiri toıǵa kelgendeı kishkentaı balalarymen júrdi. Bul ne ádet? Qandaı mádenıet? Sosyn
minberde sóz sóılep turǵan adamǵa "sen satqynsyń, osyndaısyń" dep Sálim Óten kedergi jasap otyrdy.
Minberde turǵan adamǵa ol úlken kedergi. Aǵalarymyzdyń osyndaı usaq tirligin men túsinbedim. Desek te, qoǵamdyq talqylaý jaman ótpedi. Men arandatýshylarǵa jol bermedim, josparymdy sońyna deıin jetkizdim. Shaqyrǵan qonaqtaryma túgel sóz berdim, eki suraqty daýysqa saldym. Amandyq bolsa, men bul úrdisti jalǵastyramyn.
10 sotyq jer
Abzal Quspan Qazaqstan azamatyna 10 sotyq jer berýge qarsy ekenin aıtty. Men Abzalmen bul jaıynda sóılestim, onyń argýmentteri jón dep esepteımin. Shynymdy aıtsam, bul másele tóńireginde tereń oılanyp kórmeppin. Men bylaı oıladym: "baspanasyz júrgender kóp, ásirese, jastar. Sondyqtan halyqqa 10 sotyq jer berý kerek".
Al Abzal maǵan bylaı túsindirdi: "qazirgi býyndy 10 sotyq jermen túgel qamtamasyz ettik dep aıtaıyq. Al 20 jyldan keıin ne bolady? Basqa býyn keledi, olar da 10 sotyqtan dámeli bolady, jer shekteýsiz resýrs emes qoı. Qashanǵy úlestire beresiń".
Shynymdy aıtsam, men bulaısha tereń oılanbappyn. Jaraıdy, jer úı deıik. Biraq jerdi qala ortalyǵynan eshkim bermeıdi. Iaǵnı, aıdaladan, mektebi, balabaqsha, aýrýhanasy joq jerden beriledi. Al bizge ýrbanızasıa degen úrdis kerek. Qazaq halqy ýrbanızasıalanǵan ultqa aınalýy tıis.
Bolashaqta biz kóp páterli úıler salýymyz kerek. Olar, birinshiden, qalada boı kóteredi. Ekinshiden, ınfraqurylym paıda bolady, balabaqsha, mektep, kitaphana, ýnıversıtet, aýrýhana salynady. Osy turǵydan alyp qarasaq, men Abzalmen kelisemin.
Qytaı
Qytaıǵa kelsek, meniń ákem, ol ózi arabtanýshy, ashyq pikirtalasta qytaıtanýshy Murat Áýezovke "biz Reseıdiń yqpalynda turǵanda, anaý alysta turǵan Qytaıdan seskenemiz" degen edi. Kedendik odaq kádimgi bodandyq, bizdi ekonomıkalyq jaǵynan otar el qyldy.
Aqparat jaǵyna kelsek, teledıdar, radıo oryssha saırap tur. Polıgon Qytaıdyki emes, Reseıdiki.
Men Qytaıdan qoryqpaımyn.
Óıtkeni tarıhta da bizdiń babalarymyz Qytaıdan qoryqqan emes. Kerisinshe olar bizden seskenetin.
Men Qytaıda bolǵanymda, jergilikti halyqpen sóılestim. Olar óte jýas, momyn halyq, agressıvti emes. Qarapaıym halyq kóshpendiler myqty, olardan aýlaq júreıik dep oılaıdy.
Biz Qytaıdan qoryqpaı, ekijaqqa tıimdi bıznes jasaýymyz kerek. Olar qoldaryna qarý alyp, bul jer meniki dep kelmeıdi. Sebebi sońǵy 40 jylda Qytaıdyń saıasaty ondaı emes.
Sosyn qazaq qyzdarynyń kóbisi Qytaı jigitterine turmysqa shyǵyp jatyr degen áńgime jalǵan. Jaı ǵana ishtegi úreı. Konstantın Syroeshkın degen myqty qytaıtanýshy bar, ol bárin kórsetti. Men statısıkany bilem, ondaı joq. Qazaq qyzdaryna da senemin. Árıne, Qazaqstanda on úsh mıllıondaı qazaq turady.
Úlken ult bolǵannan keıin, alasy da, qulasy da bolady.
Biraq birli-jarym adam úshin, tragedıa jasaýdyń qajeti joq. Qytaımen de qoryqpaı, adal, órkenıetti bıznes jasaýǵa bolady. Al eger bılik ulttyq múddemizdi satyp júrse, ol qytaılardyń emes, bizdiń kinámiz. Eki-aq mıllıony bar Mońǵolıa nege Qytaıdan qoryqpaıdy? Nege bes mıllıon qyrǵyzdar, tájikter qoryqpaıdy? Al biz 18 mıllıon bola tura, nege qorqamyz?! Kerisinshe, olar bizden qorqýy kerek.
Shekteldi!
Shetel azamatyna kúıeýge shyqqan qyzǵa nemese sheteldik qyzǵa úılengen azamattyń quqyqtary shekteldi. Qazaqstannyń mundaı azamattary shekara qasyndaǵy aýdandarda, tipti jalǵa da jerdi ala almaıdy. Tipti Qazaqstan azamaty da ala almaıdy. Bizdiń zańymyz moratorııdi de kúsheıtti.
Moratorııde zańdy tulǵada 50 paıyz sheteldik bolsa, onda oǵan jer berilmeıdi dep aıttyq.
Al bizdiń zańymyzda kez kelgen paıyz, ıaǵnı, nól, bir paıyz úlesi bolsyn, báribir, eshkimge jer berilmeıdi. Biz moratorııdi kúsheıtip otyrmyz. Ýaqyt bar, biz bul máseleni qaǵıda turǵysynan sheship tastaımyz.
Aýyl sharýashylyq jeriniń qansha gektary kimniń qolynda?
Jeke bastyń málimetteri týraly zań bar. Joǵarydaǵylar sony jeleý etedi. Men bul jerde eshqandaı da jeke málimet joq ekenin aıttym. Bir jaǵynan memleket, ol zańdy tulǵa. Ekinshi tarapta – JSHS, ol da zańdy tulǵa.
Bir zańdy tulǵa basqa zańdy tulǵaǵa jerdi jalǵa berip otyr. Jeke bastyń qupıasy qaıda bul jerde. Halyq zańdy tulǵalardy bilýi kerek. Jer kimniń qolynda ekeni bárimizge málim ǵoı, attaryn jasyryp otyr tek.
Latıfýndıser qazir qorqyp otyr.
Jańa zań boıynsha ár adamnyń qolyndaǵy jeriniń kólemine shekteý qoıylady. Ár aýdan, óńir úshin norma bekitiledi. Buryn Qazaqstanda mundaı bolmaǵan.
Ekinshiden, jer paıdalanylmaı bos tursa, onda memleketke qaıtarylady. Latıfýndıser jerdi ıgermeı jatyr. Eki maýsym, ıaǵnı bir jylda ıgermese, keri qaıtarady. Sosyn bos turǵan jerge salyqty on ese kóp tóleısiń.
Iaǵnı
bizdiń jospar, jerlerdi bosatyp, jergilikti halyqqa kóbirek berý. Sondyqtan bul zań jobasy sapaly.
Iá, halyqqa ókpe arta almaısyń. Halyq bılikke senbeıdi, al arandatýshylar sony paıdalanyp otyr. Muhtar bılikke satylyp ketti, qarańyzdar, óıtkeni ol baı deıdi.
Men eshqashan kedeı bolǵan joqpyn. Meniń ákem de Qudaıǵa shúkir, kedeı bolmaǵan. 2013 jyldan beri bızneste júrgen adammyn. Maǵan sený úshin kedeı bolýym kerek pe sonda? Jaraıdy, kedeı bolaıyn. Men onda saıasatpen aınalysa almaımyn.
Sebebi saıasatpen aınalysý úshin de aqsha kerek. Keremet, qymbat úıde turady eken dep jazady. Biraq men jaman úıde turǵan emespin.
Munyń barlyǵy argýment pe, aıtyńyzshy?
Biz zańdy talqylaýymyz kerek. Úlken adamdardyń mundaıdy jazyp júrgeni óte uıat, bul topastyq.
Arandatýshylarǵa aıtarym túptiń túbinde halyqtyń kózi ashylady. Qazir zań qabyldanady, jer satylmaıdy, sheteldikterge jalǵa berilmeıdi, sonda myna kisiler ne deıdi halyqqa?
Derekkóz: sputniknews.kz
