بۇدان بۇرىن استانادا جەر كوميسسياسىنىڭ شەشىمدەرى بويىنشا ازىرلەنگەن جەر زاڭى جايلى قوعامدىق تالقىلاۋ وتكەن. ساياساتكەر مۇحتار تايجان تالقىلاۋدىڭ اياسىندا تۋىنداعان ءبىرقاتار سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپتى.
ارانداتۋدىڭ ارتىندا كىم تۇر؟
بۇدان الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى ارانداتۋشى حات تاراعان ەدى. وندا ءقازىر قابىلداناتىن زاڭ جوباسىندا "جەر جاپپاي ساتىلا باستايدى، شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرىلەدى" دەپ جازىلعان. وسىدان كەيىن حالىق دۇرلىگىپ، ماعان جان-جاقتان حابارلاسا باستادى.
"مۇحتار، بۇل قالاي؟ سەن وسى ماسەلەنىڭ باسى-قاسىندا ءجۇرسىڭ عوي، بۇل نە سوندا، ۇلتقا ساتقىندىق پا؟" دەگەن سۇراقتار جاۋدى. مەن ماجىلىستە قارالىپ جاتقان زاڭ جوباسىندا مۇنداي نورما اتىمەن جوق ەكەنىنە ءجۇز پايىز سەنىمدى بولىپ وتىرمىن عوي.
ەندى مۇنى قالاي دالەلدەۋىم كەرەك؟
ويلانا كەلە اشىق جينالىس وتكىزۋگە بەل بۋدىم. جيىنعا زاڭ جوباسىن ازىرلەپ، پارلامەنتكە ۇسىنعان اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنەن ۆيسە-مينيستردى، جەر كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارىن شاقىردىم. ولار رەسمي تۇلعالار، جيىندا "جەردى ساتۋ نەمەسە شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋ تۋرالى" نورما جوق ەكەنىن اشىق ايتتى. كەيىن وسى زاڭ جوباسىن قابىلداپ وتىرعان دەپۋتاتتارعا ءسوز بەردىم. ولار دا زاڭ جوباسىندا مۇنداي ءسوز جوق ەكەنىن قاداپ ايتتى.
جارايدى...
ەندى مىنا زاڭنىڭ وپپونەنتتەرى بار: ايدىن ەگەۋبايەۆ پەن انتون فابرىيعا ءسوز بەردىم. جۇرتتىڭ كوزىنشە دالەلدەرى بولسا، كورسەتسىن دەپ.
مىنبەرگە شىقتى، سويلەدى، ناقتى دالەلدەرى بولدى ما؟ ەموسيادان باسقا نە ايتتى؟
وسىدان كەيىن حالىق سەنەتىن، جاقسى تانيتىن تاۋەلسىز زاڭگەر ابزال قۇسپان بايانداما جاسادى. ول دا زاڭدا جەردى ساتۋ نەمەسە جالعا بەرۋ تۋرالى ءسوز جوق ەكەنىن ايتتى. جارايدى، ابزال قۇسپان مەنىڭ دوسىم بولسىن، ول شىنىندا دا مەنىڭ دوسىم.
ال ەندى باقىتجان بازاربەك، مەنىڭ ونىمەن تانىسقانىما ەكى-ۇش اي عانا بولدى. ستۋدەنت كەزىنەن جەرمەن اينالىسىپ ءجۇر ەكەن، ماعان قانشاما ماقالا جىبەردى، وسى ءىستىڭ كادىمگى مامانى. ول دا مۇنداي نورما كورسەتىلمەگەنىن مالىمدەدى. ال ەندى نە كەرەك؟ مەن ءوز ماقساتىما جەتتىم. پروبلەمانىڭ باسىن اشىپ بەردىك.
باياندامالار اياقتالعان سوڭ، قوعام بەلسەندىلەرى ءسوز الدى. ەرمۇرات ءباپي، رۋزا اپاي، 80ء-شى جىلداردان بەرى ساياساتتا جۇرگەن، ەل تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەن ساعات ءجۇسىپ، جانىبەك قوجىق، لۇقپان احمەدياروۆ، يساتاي وتەپوۆ تاعىسىن تاعى. بۇل كىسىلەردىڭ پىكىرىن كىم ساتىپ الا الادى؟!
رىسبەك سارسەنباي دا ءسوز الدى، ءبىراق مەن ول كىسى 25 مينۋت سويلەيدى دەپ ويلامادىم.
مەنىڭشە، بۇل تارتىپسىزدىك، باسقا ادامداردىڭ قۇقىقتارىن سىيلاي ءبىلۋ كەرەك. ءبارىمىز 5 مينۋتتان عانا سويلەۋگە كەلىسىپ، بەكىتتىك. مەن مۇلدە سويلەگەن جوقپىن. ياعني، مەنىڭ تاراپىمنان ۇگىت-ناسيحات بولعان جوق. جيىنىمىزدىڭ ەسىگى بارىنە اشىق بولدى. ءبىراق
كەلەسىدە مەن مۇنداي قاتەلىككە جول بەرمەيمىن.
جابىق فورماتتا وتكىزىپ، ادامداردى تەك تىزىممەن عانا كىرگىزەمىن. ماسەلەن، مەن شاقىرماعان، ءبىراق ءوز ەركىمەن كەلگەن كەيبىر ادامدار ماس بولدى. قۇرمانعازى راحمەتوۆ، مىسالى. قاسيەتتى جۇما كۇنى كيەلى جەر ماسەلەسىن تالقىلاۋعا اراققا تويىپ الىپ كەلدى.
ول نە ماسقارا، جاستارعا قانداي ۇلگى كورسەتەدى؟ كەيبىرى تويعا كەلگەندەي كىشكەنتاي بالالارىمەن ءجۇردى. بۇل نە ادەت؟ قانداي مادەنيەت؟ سوسىن
مىنبەردە ءسوز سويلەپ تۇرعان ادامعا "سەن ساتقىنسىڭ، وسىندايسىڭ" دەپ ءسالىم وتەن كەدەرگى جاساپ وتىردى.
مىنبەردە تۇرعان ادامعا ول ۇلكەن كەدەرگى. اعالارىمىزدىڭ وسىنداي ۇساق تىرلىگىن مەن تۇسىنبەدىم. دەسەك تە، قوعامدىق تالقىلاۋ جامان وتپەدى. مەن ارانداتۋشىلارعا جول بەرمەدىم، جوسپارىمدى سوڭىنا دەيىن جەتكىزدىم. شاقىرعان قوناقتارىما تۇگەل ءسوز بەردىم، ەكى سۇراقتى داۋىسقا سالدىم. اماندىق بولسا، مەن بۇل ءۇردىستى جالعاستىرامىن.
10 سوتىق جەر
ابزال قۇسپان قازاقستان ازاماتىنا 10 سوتىق جەر بەرۋگە قارسى ەكەنىن ايتتى. مەن ابزالمەن بۇل جايىندا سويلەستىم، ونىڭ ارگۋمەنتتەرى ءجون دەپ ەسەپتەيمىن. شىنىمدى ايتسام، بۇل ماسەلە توڭىرەگىندە تەرەڭ ويلانىپ كورمەپپىن. مەن بىلاي ويلادىم: "باسپاناسىز جۇرگەندەر كوپ، اسىرەسە، جاستار. سوندىقتان حالىققا 10 سوتىق جەر بەرۋ كەرەك".
ال ابزال ماعان بىلاي ءتۇسىندىردى: "قازىرگى بۋىندى 10 سوتىق جەرمەن تۇگەل قامتاماسىز ەتتىك دەپ ايتايىق. ال 20 جىلدان كەيىن نە بولادى؟ باسقا بۋىن كەلەدى، ولار دا 10 سوتىقتان دامەلى بولادى، جەر شەكتەۋسىز رەسۋرس ەمەس قوي. قاشانعى ۇلەستىرە بەرەسىڭ".
شىنىمدى ايتسام، مەن بۇلايشا تەرەڭ ويلانباپپىن. جارايدى، جەر ءۇي دەيىك. ءبىراق جەردى قالا ورتالىعىنان ەشكىم بەرمەيدى. ياعني، ايدالادان، مەكتەبى، بالاباقشا، اۋرۋحاناسى جوق جەردەن بەرىلەدى. ال بىزگە ۋربانيزاسيا دەگەن ءۇردىس كەرەك. قازاق حالقى ۋربانيزاسيالانعان ۇلتقا اينالۋى ءتيىس.
بولاشاقتا ءبىز كوپ پاتەرلى ۇيلەر سالۋىمىز كەرەك. ولار، بىرىنشىدەن، قالادا بوي كوتەرەدى. ەكىنشىدەن، ينفراقۇرىلىم پايدا بولادى، بالاباقشا، مەكتەپ، كىتاپحانا، ۋنيۆەرسيتەت، اۋرۋحانا سالىنادى. وسى تۇرعىدان الىپ قاراساق، مەن ابزالمەن كەلىسەمىن.
جۇڭگو
قىتايعا كەلسەك، مەنىڭ اكەم، ول ءوزى ارابتانۋشى، اشىق پىكىرتالاستا قىتايتانۋشى مۇرات اۋەزوۆكە "ءبىز رەسەيدىڭ ىقپالىندا تۇرعاندا، اناۋ الىستا تۇرعان قىتايدان سەسكەنەمىز" دەگەن ەدى. كەدەندىك وداق كادىمگى بوداندىق، ءبىزدى ەكونوميكالىق جاعىنان وتار ەل قىلدى.
اقپارات جاعىنا كەلسەك، تەلەديدار، راديو ورىسشا سايراپ تۇر. پوليگون قىتايدىكى ەمەس، رەسەيدىكى.
مەن قىتايدان قورىقپايمىن.
ويتكەنى تاريحتا دا ءبىزدىڭ بابالارىمىز قىتايدان قورىققان ەمەس. كەرىسىنشە ولار بىزدەن سەسكەنەتىن.
مەن قىتايدا بولعانىمدا، جەرگىلىكتى حالىقپەن سويلەستىم. ولار وتە جۋاس، مومىن حالىق، اگرەسسيۆتى ەمەس. قاراپايىم حالىق كوشپەندىلەر مىقتى، ولاردان اۋلاق جۇرەيىك دەپ ويلايدى.
ءبىز قىتايدان قورىقپاي، ەكىجاققا ءتيىمدى بيزنەس جاساۋىمىز كەرەك. ولار قولدارىنا قارۋ الىپ، بۇل جەر مەنىكى دەپ كەلمەيدى. سەبەبى سوڭعى 40 جىلدا قىتايدىڭ ساياساتى ونداي ەمەس.
سوسىن قازاق قىزدارىنىڭ كوبىسى جۇڭگو جىگىتتەرىنە تۇرمىسقا شىعىپ جاتىر دەگەن اڭگىمە جالعان. جاي عانا ىشتەگى ۇرەي. كونستانتين سىروەشكين دەگەن مىقتى قىتايتانۋشى بار، ول ءبارىن كورسەتتى. مەن ستاتيستيكانى بىلەم، ونداي جوق. قازاق قىزدارىنا دا سەنەمىن. ارينە، قازاقستاندا ون ءۇش ميلليونداي قازاق تۇرادى.
ۇلكەن ۇلت بولعاننان كەيىن، الاسى دا، قۇلاسى دا بولادى.
ءبىراق ءبىرلى-جارىم ادام ءۇشىن، تراگەديا جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. قىتايمەن دە قورىقپاي، ادال، وركەنيەتتى بيزنەس جاساۋعا بولادى. ال ەگەر بيلىك ۇلتتىق مۇددەمىزدى ساتىپ جۇرسە، ول قىتايلاردىڭ ەمەس، ءبىزدىڭ كىنامىز. ەكى-اق ميلليونى بار موڭعوليا نەگە قىتايدان قورىقپايدى؟ نەگە بەس ميلليون قىرعىزدار، تاجىكتەر قورىقپايدى؟ ال ءبىز 18 ميلليون بولا تۇرا، نەگە قورقامىز؟! كەرىسىنشە، ولار بىزدەن قورقۋى كەرەك.
شەكتەلدى!
شەتەل ازاماتىنا كۇيەۋگە شىققان قىزعا نەمەسە شەتەلدىك قىزعا ۇيلەنگەن ازاماتتىڭ قۇقىقتارى شەكتەلدى. قازاقستاننىڭ مۇنداي ازاماتتارى شەكارا قاسىنداعى اۋدانداردا، ءتىپتى جالعا دا جەردى الا المايدى. ءتىپتى قازاقستان ازاماتى دا الا المايدى. ءبىزدىڭ زاڭىمىز ءموراتورييدى دە كۇشەيتتى.
موراتورييدە زاڭدى تۇلعادا 50 پايىز شەتەلدىك بولسا، وندا وعان جەر بەرىلمەيدى دەپ ايتتىق.
ال ءبىزدىڭ زاڭىمىزدا كەز كەلگەن پايىز، ياعني، ءنول، ءبىر پايىز ۇلەسى بولسىن، ءبارىبىر، ەشكىمگە جەر بەرىلمەيدى. ءبىز ءموراتورييدى كۇشەيتىپ وتىرمىز. ۋاقىت بار، ءبىز بۇل ماسەلەنى قاعيدا تۇرعىسىنان شەشىپ تاستايمىز.
اۋىل شارۋاشىلىق جەرىنىڭ قانشا گەكتارى كىمنىڭ قولىندا؟
جەكە باستىڭ مالىمەتتەرى تۋرالى زاڭ بار. جوعارىداعىلار سونى جەلەۋ ەتەدى. مەن بۇل جەردە ەشقانداي دا جەكە مالىمەت جوق ەكەنىن ايتتىم. ءبىر جاعىنان مەملەكەت، ول زاڭدى تۇلعا. ەكىنشى تاراپتا – ج ش س، ول دا زاڭدى تۇلعا.
ءبىر زاڭدى تۇلعا باسقا زاڭدى تۇلعاعا جەردى جالعا بەرىپ وتىر. جەكە باستىڭ قۇپياسى قايدا بۇل جەردە. حالىق زاڭدى تۇلعالاردى ءبىلۋى كەرەك. جەر كىمنىڭ قولىندا ەكەنى بارىمىزگە ءمالىم عوي، اتتارىن جاسىرىپ وتىر تەك.
لاتيفۋنديستەر ءقازىر قورقىپ وتىر.
جاڭا زاڭ بويىنشا ءار ادامنىڭ قولىنداعى جەرىنىڭ كولەمىنە شەكتەۋ قويىلادى. ءار اۋدان، ءوڭىر ءۇشىن نورما بەكىتىلەدى. بۇرىن قازاقستاندا مۇنداي بولماعان.
ەكىنشىدەن، جەر پايدالانىلماي بوس تۇرسا، وندا مەملەكەتكە قايتارىلادى. لاتيفۋنديستەر جەردى يگەرمەي جاتىر. ەكى ماۋسىم، ياعني ءبىر جىلدا يگەرمەسە، كەرى قايتارادى. سوسىن بوس تۇرعان جەرگە سالىقتى ون ەسە كوپ تولەيسىڭ.
ياعني
ءبىزدىڭ جوسپار، جەرلەردى بوساتىپ، جەرگىلىكتى حالىققا كوبىرەك بەرۋ. سوندىقتان بۇل زاڭ جوباسى ساپالى.
ءيا، حالىققا وكپە ارتا المايسىڭ. حالىق بيلىككە سەنبەيدى، ال ارانداتۋشىلار سونى پايدالانىپ وتىر. مۇحتار بيلىككە ساتىلىپ كەتتى، قاراڭىزدار، ويتكەنى ول باي دەيدى.
مەن ەشقاشان كەدەي بولعان جوقپىن. مەنىڭ اكەم دە قۇدايعا شۇكىر، كەدەي بولماعان. 2013 جىلدان بەرى بيزنەستە جۇرگەن اداممىن. ماعان سەنۋ ءۇشىن كەدەي بولۋىم كەرەك پە سوندا؟ جارايدى، كەدەي بولايىن. مەن وندا ساياساتپەن اينالىسا المايمىن.
سەبەبى ساياساتپەن اينالىسۋ ءۇشىن دە اقشا كەرەك. كەرەمەت، قىمبات ۇيدە تۇرادى ەكەن دەپ جازادى. ءبىراق مەن جامان ۇيدە تۇرعان ەمەسپىن.
مۇنىڭ بارلىعى ارگۋمەنت پە، ايتىڭىزشى؟
ءبىز زاڭدى تالقىلاۋىمىز كەرەك. ۇلكەن ادامداردىڭ مۇندايدى جازىپ جۇرگەنى وتە ۇيات، بۇل توپاستىق.
ارانداتۋشىلارعا ايتارىم ءتۇپتىڭ تۇبىندە حالىقتىڭ كوزى اشىلادى. ءقازىر زاڭ قابىلدانادى، جەر ساتىلمايدى، شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرىلمەيدى، سوندا مىنا كىسىلەر نە دەيدى حالىققا؟
دەرەككوز: sputniknews.kz
