Elimizdegi ekstrakorporaldy uryqtandyrý (EKU) ádisiniń negizin qalaýshy, bedeýlikti emdeý «Ekomed» klınıkalary jelisiniń jetekshisi, QR Prezıdenti janyndaǵy Áıelder isteri jáne otbasy-demografıalyq saıasat jónindegi ulttyq komısıanyń múshesi gazet tilshisimen emen-jarqyn otyryp áńgimelesti.
«Elshi bolýym múmkin edi»
– Qazaqstanda siz eń birinshi qutydaǵy bala avtory, medısınadaǵy osy jańashyl baǵyt bastaýynda bolǵan, birinshi tolqyndaǵy reprodýktolog-embrıolog retinde tanymalsyz. Ótken jyldardy keıin shegerse, qaı mamandyqty tańdar edińiz? Sol 1996 jyly ekstrakorporaldy uryqtandyrý arqyly dúnıege esik ashqan eń birinshi qyz bala bolmasa?
– Ómirimniń otyz jylyn keri qaıtarsa, shartty túrde delik, men sol bedeýlik máselesimen aınalysyp júrer edim. Nege deseńiz, 19 jasymda turmys quryp, sol sumdyq dertke tap boldym. Jeti jyl kútýden keıin ana boldym.
Ekinshi ulymdy arasyna 15 jyl salyp týdym. Aıta keteıin, bala kezimnen kópbalaly ana bolýdy armandaıtynmyn, sebebi kópbalaly otbasydan shyqtym. Allanyń jazǵany bolar, peshenemizge eki bala ǵana buıyrǵan eken...
Medısına – meniń taǵdyrym. Óz yqylasymdy bala kezimnen-aq týra taýyp, soǵan boı urdym. Medısınany jaqsy kóremin. Ómirim osy salaǵa ǵana arnalǵanyn bilemin.
1988 jyly men Almatydaǵy «Brak ı semá» – «Neke jáne otbasy» konsýltasıasynda qyzmetimdi bastadym, erler bedeýligin zertteýmen aınalystym: sol jyldary-aq kúıeýiniń, donor uryǵymen jasandy jolmen uryqtandyrý tar sheńberde mamandandyrylǵan máselelermen aınalystym.
90-jyldary, joǵary tehnologıalardy aıtpaǵanda, kúndelikti qajetti zattardyń tapshylyǵyn bastan ótkerdik qoı, sondyqtan oıymdy medısınaǵa jańa reprodýktıvtik tehnologıalardy engizý ıdeıasy jaýlaǵan meni aınalamdaǵylar qalaı túsinerin bilmeı, kózqarastary ártúrli boldy. Alaıda jaratylysym solaı: oıyma kelgendi iske asyrmaı, toqmeıilsine almaımyn.
Qalada elektr togy bar ma, joq pa, kınoteatrlar jabylyp jatyr ma, aýyldar quldyrady ma, jappaı jetispeýshilik ornady ma – men úshin báribir edi.
Men jumys istegen emhanada qala boıynsha jalǵyz ÝZI apparaty bar edi. Osyndaı zamanda bedeýlikti emdeýdiń jańa ádisterimen shuǵyldanǵym keldi. Keleshekte neǵurlym kóptegen perzentsiz juptarǵa kómektesý úshin. Sol kezde bizge kelgenderdiń 85%-yna ekstrakorporaldy uryqtandyrý (EKO) qajet edi. Men jasampaz bolýdy unatamyn. EKO-men aınalysqanyma ókinbeımin – ol myńdaǵan otbasylardy baqytqa jetkizdi. Shyn máninde, men sýperkópbalaly anamyn. Óıtkeni embrıondardyń paıda bolyp, damýyna óz qolymmen kóp eńbek jasadym.
Sol embrıondar bolashaqta náreste bolyp dúnıege keldi. Ol balalar qazir álemniń túpkir-túpkirinde turady. Kópshiligi, árıne, Qazaqstanda. Osynyń barlyǵy meni túsinip, árdaıym qoldap otyrǵan jubaıymmen tandemimiz arqasynda iske asty. Birlesip, «Ekomed» klınıkalarynyń keń taralǵan jelisin qurdyq.
Jarym Batyr Bekmusaevtyń moraldyq, materıaldyq qoldaýynsyz eshteme shyǵara almas edim, sebebi isti bastaý sátinde barlyǵy qabattasyp ketti: qarjy da, saıasat ta, medısına da.
Minez-qulqymnyń ereksheligi – men dıplomatpyn. Kim biledi, medısınaǵa jan-tánimmen berilmesem, dıplomat bolar ma edim?
Tipti Máskeý memlekettik halyqaralyq qatynastar ınstıtýty – biregeı joǵary oqý ornyna túsýge daıyndalyp júrgenmin. Áli esimde, ákem MGIMO-ny bitirgen dosynan aqyl da suraǵan: «qyzym ómirin medısınaǵa ma álde dıplomatıaǵa arnasyn ba» dep.
Medısınany ózgeden erekshe jaqsy kóremin, minezim bolsa dıplomatqa laıyq. Kóptegen shıelenisýge jaqyn jaǵdaılardyń betin qaıtaryp otyratyn ádetim bar, ustamdy bolýǵa tyrysamyn, tez áserlengish bolsamdaǵy. Ákeme dosy aıtqan aqyly – shekaralar ol kezde jabyq edi, jumysqa ornalasar jerim ári ketse Iemendegi elshilikterdiń biri ǵana bolar. Al boıjetkender ol jerde teńin taýyp, otbasyn qurýy eki talaı. Mysal retinde óziniń dıplomatıany tańdaǵan qyzynyń jaǵdaıyn keltirdi: jasy 30-dan asqan, ómir serigi bolar adamdy tappaǵan. Sóıtip, 40 jyl buryn ákem MGIMO-ǵa túsýimdi talap etpese, elshi bolýym da yqtımal edi.
– 2017 jyly esimińiz «Qazaqstannyń 100 jańa túlǵasy» tizimine engen. Sizge on myń adam óz daýystaryn berdi. Qalaı oılaısyz, olar kim boldy eken?
– «100 jańa tulǵa» tizimine qalaı túskenimdi kezdeısoq bilip qaldym. Meniń kandıdatýramdy kim usynǵany da osy kúnge deıin men úshin qupıa.
30 jyl boıy jasaǵan jumysym osyndaı qoldaýǵa laıyqty kóringen shyǵar? Úmitkerler sanynyń kóbine qaramastan jeńip shyqtym. Maǵan daýys bergen 10 myń adamnyń ishinde dúnıege kelýine men sebepshi bolǵan balalardyń ata-analary, ómir joly qaýyshtyrǵan janashyrlar da bar dep oılaımyn.
«Ózim!»
– Negizgi mamandyǵyńyzǵa qosa aǵartýshylyqpen aınalysatynyńyzdy, ǵylymı-kópshilik maqalalar jazatynyńyzdy, teledıdar baǵdarlamalaryna qonaq retinde qatysatynyńyzdy árkim bile bermeıdi. Osyndaı qyzmetti bir boryshym dep sanaısyz ba?
– Bala kezimnen belsendi boldym, «Ózim isteımin!» degen sóz aýzymnan túspeıtin. Mektep tabaldyryǵynan 6 jasta attasam da, boıymnyń bıiktiginen klastastarym qataryndaı kóretin. Mektepte de, joǵary oqý ornynda da, jumysta da kóshbasshy boldym. «Neke jáne otbasy» konsýltasıasyna deıin... kásipodaq jumysyna atsalysqanmyn.
Ádetim – jaı ánsheıin otyra almaımyn, paıdaly ispen shuǵyldanýym kerek. Ideıalarym tasyp jatady.
Kelinim birde: «Sózińizdiń ótetini, jandandyratyndyǵy sondaı, siz sóz qylǵan zatty dereý baryp satyp alǵym kelip ketedi», – degeni. Kútpegen jerden jýrnalısik ortaǵa kirip kettim. Orys mektebin bitirip, joǵary oqý ornynyń orys bóliminde oqysam da, ana tilin jetik bilemin. Otbasymyzda qazaq tilin joǵary tutatynbyz.
Sondyqtan jumysym jaıly suhbattarymdy eki tilde beretinmin. 2000-jyldardyń basynda meniń «Habar» arnasyna densaýlyqqa arnalǵan baǵdarlamanyń júrgizýshisi retinde shaqyrdy. Prodúserlerdiń sózderin estiseńiz ǵoı! Ómirimde sonsha qoshemet kórgenim sonda boldy: «Siz tipti jańalyqtardy júrgize alasyz, kamera sizdi súıedi, qazaq tilinde sóıleısiz, medısınanyń maıtalman mamanysyz, asqaq músindisiz, aıaǵyńyz minsiz...». (kúledi) men bolsam, jańa ǵana ekinshi balamdy týyp, úıdegi jáne túzdegi jumysym basymnan asyp jatqan: reprodýktolog ta, zerthanashy da, basshy da, jar da, ana da ózim...
Shamam kelgenshe qarsylyq kórsettim, jaıyma qaldyrmady. Bala emizetin ana teledıdar baǵdarlamasyn júrgizýshi keıipin kıip, bedeldi dáriger telebıkesh boldy da qaldy. Nátıjesinde, tańǵy saǵat 7-de jumysqa baryp, ota jasap, alynǵan analyq jasýshalardy ınkýbatorǵa, embrıondardy tońazytqysh qurylǵylaryna salyp, saǵat 10-ǵa deıin «Habarǵa» jetip úlgerý kerek. Odan balany emizetin ýaqyt ta kelip qalady, odan keıin qaıta jumysqa asyǵamyn... Osylaısha, jýrnalıser qataryna da belsendi kirip ketkenimdi baıqamaı qaldym, erekshe mısıasy bolsa bar shyǵar.
– Siz Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń janyndaǵy Áıelder isteri jáne otbasy-demografıalyq saıasat jónindegi ulttyq komısıanyń múshesi bolyp ta tabylasyz. Ulttyq komısıa jumysy turǵysynan qandaı máselelerge jetekshilik jasaısyz?
– Ulttyq komısıa quramynda bolǵanyma 11 jyl, ony maqtan tutamyn, sebebi Prezıdentimizdiń Jarǵysymen taǵaıyndalǵanmyn. Men reprodýktıvti densaýlyq, ana jáne bala densaýlyǵyn qorǵaý máselelerine jetekshilik etýdemin. Jáne de men medısına salasynan jalǵyz ókil emespin. Ózime júktelgen mindettemeler aıasynda turǵyndardyń, jasóspirimderdiń jáne balalardyń reprodýktıvti densaýlyǵy salasyn damytý boıynsha jumys atqaramyn.
Áńgime mynada: oblystarda gınekologtar kóbine akýsherlikpen aınalysýda, al bedeýlik máseleleri men reprodýktıvti densaýlyqty saqtaý nazarlarynan kóbinese tys qalady. Iaǵnı júıeli jumys júrgizýdemiz.
«Jastaı eńbekke baýlyǵan»
– Siz Jambyl oblysyna tanymal qoǵam qaıratkeri, kórneki uıymdastyrýshy Berden Baıqoshqarovtyń kópbalaly otbasynansyz. Sol kezdegi «altyn jastar» sanatyna sizdi jatqyzýǵa bola ma? Partıanyń bedeldi qyzmetkerleri dáýletti otbasylarynan shyqqan keıbir boıjetkender sekildi qonyshynan basyp júrdińiz be?
– Ákem – basshy laýazymyndaǵy partıa qyzmetkeri, Joǵarǵy Keńestiń depýtaty, atam Uly Otan soǵysyna qatysýshy, Sosıalısik Eńbek Eri, kolhoz predsedateli bolǵan.
Men ákem men atamnyń atyna kir keltirmeıtin januıa tuńǵyshy, nemere bolýǵa tyrystym. Úsh inim jáne úsh sińlime qaraılasýǵa kómektestim. Otbasymyzda jeti bala. Iá, ákem joǵary qyzmet atqardy, óńirimizde jáne búkil Qazaqstanǵa aty áıgili tulǵa. Biraq ol bizdi eshqashan erkimizge jiberip, ózimizdi «altyn jastar» dep sanaýǵa jol berýge barmaǵan.
Odan basqa, turmystary nashar týystarymyzdyń balalaryn ákem bizben birge tárbıeleıtin, sóıtip, úıimizde bir ýaqytta 15-20 adam turatyn. Ákem bir jaı aqıqatty esimizge salýdan jalyqpaıtyn: sabyrlyq pen eńbektiń jeńbeıtin nársesi bolmaıdy.
Iá, men dáýletti de berekeli úı qyzymyn. Mysaly, 60-jyldary eń birinshi teledıdar bizdiń úıde boldy, sol ýaqyttaǵy eń keremet degen mashına mindik, onyń sebebi – ákem óz qatarynyń aldynda bolyp, barlyǵyna óz eńbegimen, aqylymen qol jetkizgen.
Alaıda kúndelikti ákemnen, atamnan estıtinimiz: «Partıalyq basshy balasymyn dep dandaısymańdar, mastanbańdar. El senderdiń júris-turystaryńa qaraıdy, sondyqtan ózgege úlgi bolý kerek. Muryndaryńdy kókke kótermeńder».
Jazda bizdi, balalardy úsh aıǵa aýylǵa jiberetin. Men 12 jasta bolatynmyn. Jalań aıaq saban qosylǵan balshyq ılep, kirpish quıyp, keptirip, úı qurylysyna járdemdesetinbiz.
Úıde qoı soıǵanda, et buza alatynbyz, atamyzǵa qoıdy toǵytyp, júnin qyrqýǵa da kómektesetinbiz... Jastaı bizdi eńbekke baýlyǵan. Ákemizdiń aqyly arqasynda eńbek etken adam aldyna qoıǵan maqsatyna jetetinin uǵyp aldyq. Bir qyzyǵy, ákem dáriger bolýdy armandaǵan eken, al aýyl aqsaqaldary bolsa odan... mashına dárigeri bolýyn surapty, ınjener-mehanık bolýyn.
Ákemniń armany bolar, maǵan aýyp, medısına shyńdaryna jetelegen. Ákemniń qolynan kelmeıtini joq bolatyn: esikke qulyp ornatý, kıiz úı tigý, isten shyqqan zattardy jóndep, qalpyna keltirý.
Mysaly, alysta kele jatqan traktordyń gúrilinen «dıagnozyn» qoıyp, qanshalyqty jóndeý jumystaryn talap etetinin biletin. Basshy ekenmin demeı, barlyq tehnıkany ózi jóndeıtin.
Biz ózimizdi «altyn jastar» dep sanamaıtynbyz, ákemizdiń qolynan kóp nárse kelip tursa da, ol kisi bizdi óz eńbekterińmen jetesińder dep artyq erkeletpeıtin. Sondyqtan jetistikterimiz mańdaı ter arqasynda keletin. Men mektepti úzdik bitirip, joǵary oqý ornyn qyzyl dıplommen támamdadym. Úıde sıyr saýyp, nan japtym.
Anamyz muǵalim bolatyn, al úıde kelip-keter qonaqtardy kútýden qoly bosamaıtyn. Jónsiz aımalap, erkeletip kórgen emes. Birinshi nemere bolǵandyqtan, apam men atamnyń qolynda óstim, sondyqtan bolar, anama degen bir ustamdylyq qalyptasty.
Endi atam men apamnyń bizge, nemerelerine degen súıispenshiliginde shek joq edi! Tipti turmys quryp, úıime anda-sanda bir kelgende apam basymnan aıaǵyma deıin súıip, júregi úzilip keterdeı saǵynysh sózderin aıtyp, emirenip, bar meıirimin tógetin. Qazir sondaı apalar bar ma deseńizshi?
– Baýyrlaryńyz, sińlilerińiz qandaı mamandyq ıeleri boldy?
– Perızat Baıqoshqarova, – dáriger, elimizdegi alǵashqy reprodýktologtardyń biri. Bala kezinde oǵan aıtýshy edim: «Sen dáriger bolasyń!» – dep. Ol da mektepti altyn medalmen bitirip, medınstıtýtqa tústi. Hımıa men bıologıa pánderi emtıhanyna ózim daıyndadym. Qalǵan baýyrlarym men sińlilerim bıznes jáne memlekettik qyzmet salalarynda.
«Balany baǵý men tárbıeleý eki bólek uǵym»
– Qazirgi kópbalaly analarǵa berer keńesterińiz bar ma?
– Kópbalaly ana bolý – úlken jaýapkershilik. Adamnyń janýardan aıyrmashylyǵy ne? Sanasy men urpaǵy aldyndaǵy jaýapkershiligi. Janýarlar da tóline qamqor bolyp jatady.
Alaıda urpaǵyna degen qamqorlyq adamda jaýapkershilikpen, tárbıemen ushtasý kerek. Mysaly, meniń eki ulym bar, olar úshin zor jaýaptymyn dep sanaımyn. Moraldyq ta, materıaldyq ta. Meniń mindetim – ómir súrý úshin qajet neǵurlym mol bilim, tárbıe berý.
Balany baǵý men tárbıeleý ol eki bólek uǵym, biz osy eki uǵymdy búginde kóbinese shatastyryp alǵanbyz. Tamaǵy toq, kıimi bútin bolsa boldy dep oılaıtyn ata-analar da barshylyq.
Dúnıege perzent ákelýden buryn ony durys tárbıeleı alasyń ba, materıaldy jáne rýhanı qundylyqtardy pash ete alasyń ba, – tarazylap, júz oılaný qajet.
Erteńgi kúni urpaǵyń baqytty ómir súrýge múmkindigi bola ma? Árıne, osyndaı oıǵa berilip, saryýaıymǵa salynsa, adam urpaq jalǵastyrýdan bas tartýy da múmkin.
Kópbalaly ana bolý – menińshe, balasy týraly táýligine 24 saǵat oılaý. Ómirge kelý náresteniń qalaýy emes.
Iá, bala mahabbattan jaralady, onyń dúnıege kelýine sebepshi – ata-anasy. Alaıda adam balasy ózimshildigi jeteginde kete barýy qate. Jas náreste sondaı tátti, sondaı súıkimdi, olarmen oınaımyz, aımalaımyz, ıisine toımaımyz. Óse kele talǵamdary da ulǵaıa túsedi, kóp nárse talap etedi.
«Ana balada bári bar, mende joq, men senderge meni tý degen emespin. Kıer kıimim joq. Kınoǵa barǵym keledi...» taǵy sondaılardy jıi estýge bolady. Al osy zamanda kınoǵa baryp kór: bir balaǵa kem degende 3 myń teńge qajet. Biz jappaı básekelestik jáne naryqtyq qatynastar zamanynda ómir súrýdemiz.
El áli ony túsine qoıǵan joq, ásirese KSRO zamanyn este saqtaǵandar: olar shekaranyń tastaı bekitilgen, artyq aqparat joq zamanda, memleket jumyspen, medısınamen, aqysyz bilim berýmen, balabaqshamen qamtıtynyna úırengender.
Ol kezde kıim-keshek pen azyq-túliktiń alýan túrleri bolmaǵan da. Karaoke-klýb sekildi qyzyqtyryp uryndyrar saýyq túrleri de bolmaǵan. Bizge ómir súrý jeńilirek bolatyn, óıtkeni ol zamanda azǵa qanaǵat bolatyn, tamaq, kıim tańdaıtyn múmkindik bolmaıtyn, azdap jeıtin tamaq, bútin kıim bolsa sonymen bári teń bolyp júre beretin.
Meniń kıgen kóılekterimdi sińlilerim tozdyratyn. Pechene, vaflı dúkenge tússe máz bolatynbyz, áıtpese olardy da, torttardy úıde pisiretinbiz. Al búginde barshylyq zamany, ınternet arqyly da, shetelge barǵanda da kóretinimiz múldem basqa ómir, báseke, naryq.
Sol úshin osy búgingi zamanda ata-ananyń tárbıesi eń basty orynda turý kerek, biraq ókinishke oraı, biraz ata-analar ony túsinbeıdi, balabaqsha, muǵalimder tárbıeleý kerek dep jaýapkershilikti solarǵa júkteıdi.
Burynǵy zamanda balany tárbıeleý jeńildeý edi, urysyp, soǵyp tárbıeleýge balalar kónip jatatyn. Búginde táýelsizdik zamanynda balalar óte saýatty, olar dúnıejúzinen sarqyrap quıylyp jatqan neshetúrli oń da, keri de aqparatty oqıdy, burynǵy eski tárbıe ádisine kónbeıdi. Sondyqtan ata-analary balalaryn tek jyly sózben, perzentine degen erekshe mahabbatpen, olarǵa senim kórsetip, oıyn tyńdap, olarmen sanasyp, eń janyn túsinetin dosy retinde bolsa ǵana balalar tárbıeleýge kónedi.
– Búkil álem osyndaı kún keshýde, bizge nege bolmasqa?
– Ómir súrý jáne ómirge urpaq ákelý – zor jaýapkershilik.
Árıne, sol jaýapkershilikti ata-analarmen memleket de bólisýge tıis, laıyqty járdemaqy tóleý jáne basqa da áleýmettik kómek arqyly.
Memleket úshin emes, birinshi kezekte biz balany ózimiz úshin týamyz, sony umytpaýymyz kerek dep oılaımyn.
Balaǵa «Seni memleket úshin týdym, qajettiligińdi sol óteıdi» deı almaımyz ǵoı?
Taǵy oılandyratyn bir másele – nesıe men dástúrlerge degen sanaǵa salynbaǵan kózqarasymyz. Ókinishke oraı, bizdiń adamdar aqsha sanaýdy jáne múmkindikterine shyndap qaraýdy bilmeıdi.
Basqa jurttan nem kem dep, josparsyz qımyl, áreket jasap, nesıeni esepsiz alyp, bosqa artyq shashylyp, artynan qıyn jaǵdaılarǵa tap bolyp jatqandardy kórip jatyrmyz. «Kórpeńe qaraı kósil» dep beker aıtylmaǵan ǵoı.
Adamdar terezesi teń bolyp jaratylmaıdy. Bireý jaratylysynan oıshyl, fılosof bolsa, endi biri matematıkaǵa qabiletti, úshinshisi – medısınaǵa... zerthanamyzda tipten bir áke, bir shesheden uryqtandyrylǵan segiz embrıondy mıkroskop arqyly qaraǵan kezde damýlarynyń túrliligin ańǵaramyz: biri qalysta, ekinshisi óledi, úshinshisiniń bólinýi durys emes, al tórtinshisi bolsa bárinen ozyp shyǵady.
Jalpy alǵanda, 10 analyq jasýshanyń orta eseppen alǵanda tek ekeýi ǵana tirshilikke qabiletti. Jaratylystyń qatań zańy sondaı.
– Nesıe men dástúrlerge degen sanaǵa salynbaǵan kózqarasymyzdy qalaı ózgertýge bolady, sol jónindegi pikirińizdi bildirseńiz?
– Toı men qudalyqta otyryp bos ótkizgen ýaqytymyzdy aıaımyn. Jas týystarymyzdy úılený toıynyń shyǵysyn únemdeýdi, teatrlandyrylǵan qoıylym-kórinister qajettiliginiń joqtyǵyn túsindirýmen júrmin.
Birde kórshimizdiń ulynyń úılenýi sharalaryna qatystyq. Jaqyn aralasatyn bolǵandyqtan, jubaıym ekeýimiz 7-8 ret eki jaqtyń quda túsý, qudalyq, syrǵa salý, uzatý toı, úlken toı, erteńine quda kútý kishi toılary syqyldy rásimderine qatysýmen qaladan-qalaǵa baryp, bir aptadan asa júrippiz. Kishi ulym bolsa qaraýsyz qalǵany.
Sonda balamnyń aıtqany: «Bir adamdy neshe ret úılendire berýge bolady? Ózim mundaıǵa jol bermeımin: týǵan kúnimde jasap, keshke deıin barlyǵyn bitiremin».
Baıqasańyz, kishkentaı balalardyń ózderi de qazaq toıynyń rasıonaldy emesine kózderi jetti. Sonsha áýre bolyp júrip úılendirgen jastarymyz 3 aı bolmaı minezderi kelispeı ajyrasyp ketti, sonda ishteı qynjyldym, balamdy qaraýsyz qaldyryp, bosqa ótken beker ýaqytymyzǵa.
Taǵy da bir másele – kóp bala týyp, keıin biri-ekeýine barlyq aýyrtpalyqty júktep qoıý. Qazaǵymyzda ádette otbasydaǵy onshaqty baladan jaramdysy – bireýi, ári ketse ekeý-úsheýi.
Sóıtip, olar ómir boıy baýyrlaryn tartýmen ótedi. Tanys jaǵdaı ma? Tájirıbemde jasy ulǵaıǵan, úılenbegen, balasy joq biraz áıelder kezdesti. Jasy 40-45-ten asqan olar náresteli bolýǵa nıetti ekenin aıtty. Jastyq shaǵy qalaı ótti desek, ózinen kishi baýyrlarynyń jaǵdaıyn jasaýmen ýaqytty ótkizip alǵandaryn aıtady. Basqa mysal.
Klınıkalarymyzdyń birinde qyzmettegi 39 jastaǵy meıirbıkeniń jalǵyz uly bar. Birde: «Klınıka múmkinshiligin paıdalanyp, taǵy bir bala týyp alsań qaıtedi», – dep edim, – «Men týyp alǵym-aq keledi, biraq kúıeýim 13 balanyń úlkeni, otbasylyq máselelerden ábden sharshaǵan», degen jaýap estidim.
«Óziń kótere qalsań, tý, qarsylyǵym joq. Bala týý úshin EKO jasaýǵa ádeıilep barmaısyń. Ulym baýyrlaryn prısep sekildi tartyp júrgenin qalamaımyn. 5-6 balany taýyp, taýyp, birin birine ilip qoıǵandy tek bizdiń qazaqtan kórdim», dep ashyq aıtqan eken.
– Tap mundaı kópbalaly otbasylar bolǵanyna qarsysyz ba sonda?
– Men qarsy emespin. Shamalaryńyzdy baıqap, aıaqtarynan tik turǵyzyp jiberýge jetetine kóz jetkizip týyńyzdar. Keıin balalaryńyz «Kedeılikke ushyratqandaryń qalaı?» dep júrmesin. Memleket eń qajetti nárselermen ǵana qamtıdy, qalǵany – ata-ananyń jaýapkershiliginde.
Mysaly, Germanıa turǵyndarynyń 60 paıyzynyń jeke turǵyn úıi joq. Jumys bar jerge qonys tebedi. Biz bolsaq úı salyp, sol jerge baılanyp qalamyz. Meniń paıymdaýym boıynsha, adam urpaǵy úshin jaýapkershiliktiń 30 paıyzy memleket, qalǵan 70 paıyzy óz moıynynda bolýy tıis.
Biz, qazaqtar, shekten tys meımanjaı, kóńilimiz ashyq, qýlyqty bilmeıtin halyqpyz, soǵys jyldary jáne odan keıin de kóptegen halyqtarǵa pana bolǵanbyz. İndet, asharshylyq, soǵys, qýǵyn-súrgin, qıyn-qystaý jyldaryn bastan keshirgenbiz.
Soǵan qaramastan, baıtaq keń dalamyzdy ıemdenip, ósip-órkendep kele jatyrmyz, búgingi zamanǵa saı ómir súrýge talpynyp jatyrmyz, bul qýanatyn jaǵdaı.
Biraq biz bireýdiń kóńiline ǵana qarap qalmaı, ózimiz ózimizge jaqsylyq jasaýdy úırenýimiz kerek, basqan qadamymyzdy baıqap, eseppen adymdaýymyz qajet.
– Suhbatyńyzǵa raqmet!
Áńgimelesken Saıa ZAǴIPOVA
