– Rústem Muhtaruly, qazir bizde ǵana emes, jalpy álemde júrek qan tamyrlary aýrýlarymen aýyratyndar, odan kóz jumatyndar sany tym kóp eken. Bunyń basty sebebi nede? Bul aýrýmen aýyratyndar sońǵy kezde nege kóbeıip ketti?
– Shynynda da, júrek-qan tamyrlary aýrýlary bizde ǵana emes, álemde kúrdeli máselege aınalyp otyr. Munyń basty sebebin naqty eshkim aıta almaıdy. Aýrýǵa shaldyǵýdyń ártúrli sebepteri bar. Birinshiden, ekologıa. Onyń júrekke áseri az emes. Keıbir ındýstrıaldy qalalarda júrektiń ıshemıalyq aýrýlary, ókpe aýrýlary, t.b. aýrýlardyń túrleri kóp bolady. Zaýyttardan shyǵatyn zıandy qaldyqtar aýany buzyp, tabıǵatty lastaıdy. Nátıjesinde, adamdar júrek talmasyna ushyrap, qan qysymy kóteriledi. Insýlt, ınfarkt aýrýlaryna shaldyǵady.
Ekinshiden, Qazaqstanda kardıologıa, kardıohırýrgıa salasy qarqyndy damyp keledi. Aýrýdy der kezinde anyqtaıtyn dıagnostıka tásilderi de jaqsy jolǵa qoıylǵan. Qazir ár aýylda EKG men ehokardıografıa bar. Mamandar da kóbeıdi, olardyń biliktiligi de joǵarylap keledi. Dárigerler aýrýdyń belgilerin der kezinde anyqtap, naýqasty oblysqa nemese iri qalalarǵa joldamamen jiberedi. Munda naqty dıagnostıka jasalyp, aýrýdyń túri anyqtalyp, der kezinde em-shara jasaýǵa múmkindik týdy.
Bizde bir operasıaǵa Úkimet tarapynan 1 mln. 800 myń teńge bólinedi. Ota jasaıtyn apparat, qondyrǵylardyń barlyǵy AQSH, Eýropa, Reseıden ákelingen. Olardyń baǵasy tym qymbat. Mamandarymyzdy damyǵan elderge jiberip, tipti, shet elden myqty profesorlardy osynda shaqyrtyp, master-klasstar uıymdastyrdyq.
– Onyń ústine, qazir júrek talmasymen aýyratyndar jasaryp barady. Buryn bul aýrýǵa 60-tan asqan, 70-ke jetkender ǵana shaldyǵatyn bolsa, búginde 20-nyń ústindegiler de dárigerden kómek suraıtyn boldy. Tipti, jańa týǵan náresteler de júrek aýrýymen aýyrady. Buǵan ne deısiz? Nege bul aýrý tym jasaryp barady?
– Keıbir júrek aýrýlary revmatızmge baılanysty bolyp jatady. Eger ýaqytynda emdelmese, ol asqynyp ketedi de, júrekke shabady. Júrektiń klapandary buzylady. Ókinishke oraı, qazir ınfarkt aýrýy jas jigitterde de kezdesetin boldy. Oǵan stress, ekologıa, artyq salmaq, adamnyń jegen tamaǵy da áser etedi. Shynynda da, bul aýrý túri qazir jasaryp barady. Qoǵamdaǵy áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıdy, jumyssyzdyq, erteńgi kúnge degen senimsizdik adamdardyń júıke júıesin sharshatady, dármensizdikke ushyratyp, depressıaǵa túsiredi. Mundaı kezde kópshilik adamdar salaýatty ómir saltyn qalyptastyrmaq túgili, óz densaýlyǵyna qaraýǵa murshasy da bolmaıdy. Onyń ústine, bizdiń halyqtyń mentalıteti de erekshe. Bizdiń qazaq aýrýdyń aldyn alý úshin eshýaqytta ózdiginen dárigerge baryp tekserilmeıdi. Ásirese, qazirgi «baı men kedeıge» bólingen qoǵamda bul másele tipten ýshyǵyp ketti. Baılardyń ýaqyty joq, al kedeılerdiń emdelýge jaǵdaıy joq.
Al, týabitti júrek aýrýyna shaldyǵýdyń eń birinshi sebebi, balaǵa áke-sheshesiniń densaýlyǵy áser etýi múmkin. Ata-anasynyń maskúnemdigi, aýrýshańdyǵy, qan aınalysynyń jetkiliksizdigi balaǵa áser etedi. Onymen qosa, júkti áıel aıaǵy aýyr kezde qan azdyq, tumaý, túrli juqpaly aýrýlarmen, jynystyq qatynastar arqyly juǵatyn aýrýlarmen aýyrsa, qursaqtaǵy balanyń júrek qalqanshalary men qaqpaqshalary tolyq damymaıdy. Sondyqtan ár adam óz densaýlyǵyna jaýapkershilikpen qaraǵany jón.
–Elimizde kardıohırýrg mamandardyń jaǵdaıy qalaı? Aılyq-jalaqylaryńyz jetkilikti me?
–Jasyratyny joq, basqa memlekettermen salystyrǵanda bizde jalaqy az tólenedi. Qazaqstanda dárigerlerdiń aılyǵy máz emes. Máselen, men Italıada boldym. Ondaǵy ortalyqtar zamanaýı apparattarmen jabdyqtalǵan, qarjylandyrý máselesi de jaqsy jolǵa qoıylǵan. Salystyrmaly túrde aıtatyn bolsaq, bizde eger bir operasıaǵa 1 mln. 800 myń teńge bólinse, onda 25000-30000 evro tólenedi. Memleket olarǵa tym joǵary qarajat beredi. Al, AQSH-ta bir operasıaǵa 40000-50000 dollar bólinedi. Árıne, onyń bir bóligi dárigerlerdiń aılyǵyna jumsalady. Italıada rezıdentýradan ótip jatqan dárigerlerdiń ózi 2000 evro aılyq alady. Al, bizde arnaıy mamandanǵan dárigerlerdiń ózi ondaı jalaqy almaıdy. Shyny kerek, bizdegi rezıdentterdiń ózi 50 myń teńge alady. Sondyqtan, dárigerlerdiń aılyq-jalaqysy aldaǵy ýaqytta retteledi degen úmittemin.
– Jas mamandardyń biliktiligin arttyrý úshin shetelderge jiberip turasyzdar ma?
– Qazaqstanda kardıohırýrgıa salasy mamandarynyń kópshiligi – jastar. Óıtkeni, bul sala sońǵy on jyldyń ishinde ǵana jaqsy damyp keledi. Biz jylyna joq degende, tórt ret masster-klasstar ótkizip turamyz. Shet elden mamandardy shaqyrtyp, tájirıbe almasamyz. Jaqynda ǵana Italıadan bilikti dárigerlerdi shaqyryp, osynda kezdestik. Reseıden, Germanıadan, Golandıadan da bilikti dárigerler kelip ketti. Olar óz salasyn jetik meńgergen mamandar. Eger ortalyqta jańa operasıa engizemiz desek, onda bizge álemdegi eń jaqsy mamandy shaqyrtýǵa týra keledi. Sondaı talap qoıylǵan. Olardy shaqyryp, birneshe operasıa jasaımyz. Bir operasıany ol ózi isteıdi de, qalǵandaryn biz jasaımyz, ol tek qarap, kómek jasap turady. Jańa operasıalar osylaı engiziledi. Onymen qosa, jas mamandardyń biliktiligin arttyrý úshin olardy shet elderge de jiberip turamyz. Máselen, men buǵan deıin Novosıbırsk oblysynda jumys istedim. Onda akademık E.N. Meshalkın atyndaǵy qanaınalym patologıasy ǵylymı zertteý ınstıtýty bar. Mamandarymyzdy sol jaqqa da jiberdik. Tipti, Germanıaǵa, Golandıaǵa baryp keldi. Qazir álemdegi elderdiń kópshiligi aǵylshyn tilin qoldanady. Osy rette bizdiń kardıohırýrgterdiń 50 paıyzy aǵylshyn tilin meńgergen. Basqalary da qalys qalmaı, ortalyqqa til mamandaryn shaqyryp, arnaıy oqytyp otyrmyz.
– Shet elde jumys istegińiz kelmeı me? «Bul jaqta dárigerlerdiń jalaqysy az» dep keıde ketip qalǵyńyz keletin sátter bola ma?
– Qazaqstanda mektepti bitirgennen keıin men Reseıge baryp, joǵary oqý ornyna tústim. Novosıbırsk memlekettik medısınalyq ýnıversıtetinde oqydym. Akademık E.N. Meshalkın atyndaǵy qan aınalym patologıasy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda rezıdentýradan óttim. Keıin sol ınstıtýtta jumys istedim. Instıtýt dırektory, akademık, profesor Aleksandr Karaskovpen birge únemi operasıalarǵa qatysyp júrdim. Ol meni ózine jaqyn tartty, tipti, «osynda qal, jumys iste, ǵylymmen aınalys» dedi. Sonda jumys istep, biraz tájirıbe jınadym. Keıin ol jaqtan kóp nárse úırengenimdi sezdim. Munymen toqtap qalmaı, jańa tásilderdi, operasıanyń kúrdeli túrlerin meńgergim keldi. Sondyqtan qosymsha kýrstar izdeı bastadym.
Biraq, Reseıde bizdiki sekildi jastardyń bilimin jetildirýge arnalǵan «Bolashaq» sekildi baǵdarlama joq. Meniń bir rıza bolatynym, Qazaqstanda kez kelgen jas maman óziniń bilimin jetildirgisi kelse, «Bolashaq» baǵdarlamasyna qujattaryn ótkizip, shet elde oqýyna múmkindik jasalǵan. Al, Reseıde jastar shet elge baryp bilimin shyńdaǵysy kelse, óz qaltasynan tóleıdi. Onda mundaı múmkindikter jasalmaǵan. Men Reseıde jumys istep júrip, qosymsha kýrstarǵa qatysqym keldi. Biraq, ınternetten qarasam, shet elde oqý baǵasy tym qymbat. Keıin Italıanyń Halyqaralyq júrek mektebin taptym. Lucio Parenzan degen áıgili kardıohırýrg jastardy tegin oqytý úshin arnaıy halyqaralyq mektep ashqan eken. Men sony taýyp alyp, túıindememdi (rezúme) jiberdim. Skaıp arqyly baılanysqa shyqtym. Olar aǵylshyn tilin meńgergenimdi, kardıohırýrgıa salasy tóńiregindegi bilimimdi tekserip, oqýǵa shaqyrdy. Onda bir jyl tájirıbeden óttim. Kóp nárse úırendim. Oqýym, tamaǵym, jatyn ornym – barlyǵyn ózderi qamtamasyz etti. Onymen qosa, qosymsha kýrspen qatar Italıanyń Mılan qalasyndaǵy Bıkokka ýnıversıtetinde magıstratýradan óttim. Oqyp júrip, aýrýhanada jumys istedim.
Keıin Reseıge qaıtyp kelip, eki jyl sonda jumys istep, 2015 jyly Qazaqstanǵa keldim. Óıtkeni, ata-anam, búkil týǵan-týystarym osynda. Qansha degenmen, týǵan jerińdi, elińdi, ata-anańdy, jaqyndaryńdy saǵynasyń. Onyń ústine, Reseıdiń mektebi balalaryma «Bizdiń prezıdent Pýtın» dep úıretti. Men olarǵa «joq, olaı emes, bizdiń Prezıdent – Nazarbaev» dep únemi aıtyp júrdim. Osy jaǵdaılar qatty áser etkendikten, namysym oıanyp, qandaı jaǵdaı bolsa da, balalarym qazaq bolyp ósýi kerek dep sheshtim. Qalaı desek te, Reseı bólek memleket. Degenmen, ol jaqta nashar turdym dep aıta almaımyn. Kórshilerim de, jumysym da jaqsy boldy. Biraq, báribir onda ózińdi bóten sezinesiń. Sondyqtan elge qaıtýdy jón dep sanadym. Ekinshi jaǵynan Italıada júrgen kezde de aýrýhana dırektory meni shaqyryp alyp, «osynda qalyp jumys iste, aılyq-jalaqyńdy úsh-tórt esege deıin ósiremin» dep usynys aıtty. Onda aı saıyn 2 myń evro alyp júrdim. Al, eki jyldan keıin Italıanyń sertıfıkatyn alsam, jalaqym 6 myń, 8 myń evroǵa deıin ósetin edi. Alaıda, osy ýaqytqa deıin bir ret te Qazaqstanda jumys jasap kórmeppin. Úırengen, bilgen, jıǵan tájirıbemdi óz elimde kórsetkim keldi. Halqymnyń densaýlyǵynyń jaqsarýyna az da bolsa septigimdi tıgizgim keldi. Onyń ústine, onda eshqandaı aǵaıyn-týysym joq. Ata-anam, jaqyndarymnyń bári – Qazaqstanda. Osy jaǵynan sheshim qabyldaý qıyn boldy. Onymen qosa, 2000 jyldary Qazaqstannan keterde óz-ózime ishteı ýáde bergenmin. «Qandaı jaǵdaı bolmasyn, bárin oqyp, úırenip alǵan soń, túbi Qazaqstanǵa kelip jumys jasaımyn. Elime paıdamdy tıgizemin» dep ketkenmin. Sol sertimdi oryndadym. 2015 jyly Syzǵanov atyndaǵy Ulttyq hırýrgıa ǵylymı ortalyǵynyń bas dırektory, akademık, profesor Jetkergen Arzyqulov myrza meni shaqyryp, bir-eki operasıa jasaýymdy surady. Men kelisim berip, jasap shyqtym. Ota sátti ótti. Osydan soń, «sen osynda kel, bólim meńgerýshisi bolasyń» dedi. Reseıge baryp, qujattarymdy rásimdep, osynda jumys isteýge bel baıladym. Qandaı jaǵdaı bolsa da, óz elińde turyp, halqyńa paıdańdy tıgizgennen artyq baqyt joq dep esepteımin.
– Jasyratyny joq, bizde fýtbolıster, depýtattar dym bitirmese de mıllıondaǵan jalaqy alady. Al adam janyna arasha túskender, ólim aýzynda jatqandarǵa ómir syılaıtyn jandardyń aılyǵy mandymdy emes. Bul ádiletsizdik emes pe? Múmkin dárigerlerdiń mártebesin kóterip, jalaqylaryn ósirý kerek shyǵar? Tipti, túrli jeńildikter qarastyryp, zeınet jasyn azaıtýǵa qalaı qaraısyz?
– Mundaı oı mende bolmapty. Óıtkeni, óz mamandyǵyma qatty berilgenmin. Tipti, men zeınet jasyna shyqsam da, osy salada eńbek ete bergim keledi. Zeınetke erte shyqqym da kelmeıdi. Árıne, memleket tarapynan jeńildikter qarastyrylsa, jaqsy-aq bolar edi. Bul dárigerlerdiń jumysqa degen yntasyn arttyrady. Biraq, qandaı jaǵdaı bolsa da, ár adam óz mamandyǵyn ózi tańdaıdy. Biz osy salany tańdaǵanda, bizge eshkim mıllıondaǵan jalaqy ýáde etken joq.
– Áńgimeńizge raqmet!
Suhbattasqan, Serik JUMABAEV
https://dalanews.kz/27766
