Reseılik aqparat quraldaryna maza bermeı otyrǵan osy jaıt. Nazarbaevty oıynan aınytqysy keledi olar. Sondaı maqalanyń biri «Moskovskıı Komsomoles» basylymynda jarıalanypty.
Osy basylymǵa pikir bildirgen sarapshy Danııl Kıslovtyń aıtýynsha, latyn álipbıi Qazaqstandy ortaǵasyrlarǵa ysyryp tastaıdy. Ol ǵylymnyń, tehnologıanyń, komýnıkasıanyń tili emes. Taǵysyn taǵy bar áıteýir álipbıden bas tartýdyń san túrli sebebin alǵa tartypty álgi.
– Qazaq ultshyldary bilgishsinbesin. Qazaqtar kırılısaǵa 1940 jyly ótken. Al latyndy 1929-1939 jyldardyń aralyǵynda ǵana paıdalandy. Oǵan deıin arab árpimen jazdy
Estidim. Oqydym. Latyn álipbıiniń kómegimen Qazaqstandy órkenıetti álemge jaqyndatpaqqa uqsaıdy. Qaıdaǵy órkenıet? Kerisinshe, orta ǵasyrlarǵa bir-aq syrǵıdy
– deıdi ol.
Kıslov osy maqsatqa jumsalatyn aqshaǵa jany ashyǵan syńaı tanytypty. Dáp bir óz qaltasynan shyǵaratyndaı kúıip-pysqan eken.
– Oılap kórińizshi. Mıllıon emes, mıllıardtaǵan dollar ketedi. Álemdik ádebıetti latyn álipbıine kóshirý ońaı deısiz be? Qıyn. Aqsha. Ýaqyt. Kúsh kerek. Aqsha taýsylady. Ýaqyt ta tapshy. Kúsh te sarqylady. Qazaq bıliginiń ýájin tyńdadym. Bolashaq urpaq úshin jasamaq eken. Ilandyrmady. Qazaq bıligi eldi ekige jaratyn túri bar. Bylyqtyń kókesin sonda kóresiz. Kırılısada hat tanyǵan aǵa býyn latynsha jazatyn jas býynnyń tilin túsinbeı dal bolady, – depti Kıslov.
Latynshaǵa bizden buryn kóshken Ózbekstandy da aınalyp ótpepti. Synapty. Minepti. Latynshaǵa osydan 25 jyl aýysqan Ózbekstan kırılısadan áli qutylmaǵan. Memlekettik oryndarda qaǵaz-qujattar áli kúnge osy kırılısada jazylady. Latynsha hat tanyǵan táýelsiz urpaq eki ortada qalǵan. Olar oqyǵan tilde ádebıet ataýly múlde joq. Ózbektiń óz ádebıeti de, álemdik ádebıette te áli kúnge latynshaǵa aýdarylmapty. Kıslov solaı deıdi.
Bizdi onyń Nazarbaev týraly aıtqany qyzyqtyrdy odan buryn. Rasyn aıtqanda, osy ýaqytqa deıin olardyń (reseılik BAQ-ty aıtamyz) Qazaqstan prezıdentin synap jazǵanyn oqyǵan da, estigen de joqpyz. Iá, bolǵan da shyǵar, jazǵan da shyǵar. Sonda da bolsa sırek synaıtyn. Sebep joq edi. Dál osy joly reseılik basylymdardyń shyn bolmysy ashylypty. Solaı dep sanadyq.
Aıtalyq, Kıslovqa saýal qoıǵan tilshi Nazarbaevtyń latyn álipbıine kóshý týraly bastamasyn «avantúra» dep atapty. Otqan maı tamyzǵa túri dep boljadyq.
Kıslov bolsa, tipti árige ketken.
– Nazarbaev túsinbeıdi. Alda qandaı qıyndyqtar kútip turǵan túsinbeıdi. Ol saıası-ıdeologıalyq sheshimderdiń tutqyny. Jasy bolsa 78-ge keldi. Qartaıdy. Osy kúnge deıingi ǵumyrynda ataq-marapattyń barlyǵyna bólendi. Biraq, oǵan báribir de az. Ómirden ótkeninde eli eljirep eske alatyndaı tarıhta qalǵysy keledi. Onyń janynda Nazarbaevqa qoı dep aıta alatyn adam joq
– deıdi Kıslov
Soǵan qaramaı ol Qazaqstannyń latynǵa kóshýinen qaýip kórmeıdi. Onyń oıynsha, munyń orys tiline, Reseıge, Odaqqa esh qatysy joq. Tek qazaq etnosy ıntellektýaldyq hám mádenı deńgeıde degradasıaǵa ushyraýy múmkin. Soǵan alańdaýly eken. Kıslov qazaq bıligine «ókinip qalmańdar» degendi ańǵartypty osy arqyly.
«Orys áleminiń» aqparattyq shabýyldary osyndaıdan bastalady. Bul basy ǵana...
Dýman BYQAI
