R.B.Súleımenov atyndaǵy Shyǵystaný ınstıtýtynda «Uly dala tarıhy jáne mádenıeti» atty konferensıa ótti

Dalanews 28 tam. 2020 08:10 793

Qazaqstannyń ǵylymı-zertteý Instıtýttary men Ortalyqtary ulttyq tarıhty tutastaı kórýdi qalyptastyrý, tarıhı jadyny, sabaqtastylyqty saqtaý jáne uqsastylyqty qalyptastyrý maqsatynda, 2018-2020 jj. «Uly dala tarıhy jáne mádenıeti» atty pánaralyq ǵylymı baǵdarlamany iske asyrdy. Úsh jyldyq zertteýler nátıjesi boıynsha tarıh pen mádenıettiń ózekti máselelerine qatysty jańa teorıalyq-metodologıalyq tásilder men tujyrymdar ázirlenip, qorytyndy konferensıa aıasynda aıtylyp ótti.

Konferensıa jumysy tómendegi baǵyttar boıynsha uıymdastyryldy:

  • Uly dalanyń etnogenezi jáne etnıkalyq tarıhy;

  • qazaq memlekettiliginiń tarıhy;

  • Qazaqstan tarıhyndaǵy uqsastylyq pen jańǵyrý.


«Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda jáne Prezıdent N.Á. Nazarbaevtyń «Bolashaqqa kózqaras: qoǵamdyq sanany jańǵyrtý» atty Baǵdarlamalyq maqalasy men 2018-2020 jj. arnalǵan QR BǴM baǵdarlamalyq-maqsatty qarjylandyrýy konteksinde toǵyz ǵylymı-zertteý ınstıtýty men ortalyǵy: QR BǴM ǴK R.B. Súleımenov atyndaǵy Shyǵystaný ınstıtýty janyndaǵy Tarıhı materıaldardy zertteý boıynsha respýblıkalyq aqparattyq ortalyǵy; QR BǴM ǴK Sh.Sh. Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh jáne etnologıa ınstıtýty; QR BǴM ǴK Á. Marǵulan atyndaǵy Arheologıa ınstıtýty; Jalpy genetıka jáne sıtologıa ınstıtýty janyndaǵy Popýlásıalyq genetıka zerthanasy; ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ janyndaǵy Halyqaralyq «Geoarheologıa» ǵylymı-zertteý zerthanasy; ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ janyndaǵy «Dúnıejúzi tarıhyn zertteý» Respýblıkalyq ǵylymı-zertteý ortalyǵy; ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ janyndaǵy «Ortalyq Azıanyń dástúrli órkenıetterin zertteý» Respýblıkalyq ǵylymı-zertteý ortalyǵy; Abaı atyndaǵy QazUPÝ janyndaǵy «Aıtylǵan tarıh» Ǵylymı-zertteý ortalyǵy; M.O. Áýezov atyndaǵy Ońtústik Qazaqstan memlekettik ýnıversıteti RMK janyndaǵy Respýblıkalyq Fızıkalyq antropologıa zerthanasy «Uly Dala tarıhy jáne mádenıeti» pánaralyq ǵylymı Baǵdarlamasyn iske asyrýda.

Baǵdarlama alǵash ret pánaralyq dárejede júzege asyrylýda jáne Elbasynyń qoǵamdyq sanany jańǵyrtý týraly ıdeıasyn júzege asyratyn qoǵamdyq-gýmanıtarlyq saladaǵy naqty nátıje bolyp tabylady.

«Uly Dala tarıhy jáne mádenıeti» baǵdarlamasy negizgi tórt baǵytta oryndalýda: etnogenez jáne etnıkalyq tarıh; qazaq memlekettiliginiń tarıhy; Qazaqstan tarıhyndaǵy uqsastylyq pen jańǵyrý; udaıy árekettegi onlaın-platforma jasaý.

Baǵdarlama nátıjeleri bilim, ǵylym jáne mádenıet salalarynda memlekettik saıasatty júrgizý, sáıkes mınıstrlikter men vedomstvolardyń praktıkalyq suratýlaryn oryndaý boıynsha uzaq merzimdi usynymdardy qalyptastyrýǵa járdemdesetin Qazaqstandaǵy bilimdi damytýǵa endirý úshin qoldanylýy múmkin. Atap aıtqanda, jańadan aıqyndalǵan tarıhı arhıv materıaldary joǵary oqý oryndary men jalpy bilim beretin mektepter, oqýlyqtar men oqý quraldaryna arnalǵan baǵdarlamalardy qurastyrý kezinde paıdalanylady.

Baǵdarlamanyń ǵylymı tujyrymdarynyń boljamdyq-analıtıkalyq tásili men usynystyq sıpaty el egemendigi men halyqtyń sana-sezimin nyǵaıtýǵa, Qazaqstannyń turaqtylyǵy men qaýipsizdigin arttyrýǵa paıdaly bolýy múmkin. Birqatar shyǵys jáne batys elderiniń zerdeleý ǵalymdardyń Qazaqstan Respýblıkasy syrtqy saıasaty boıynsha usynymdyq sharalar jasaýyna múmkindik beredi.

Ulttyq tarıhty tarıhı jad, sabaqtastylyq, Qazaqstan halqynyń uqsastylyǵyn qalyptastyrý túrindegi zertteýler qazaq memlekettiliginiń tarıhyn qalpyna keltirip, Uly dalanyń tarıhı-mádenı murasyn tutastaı kórýdi qalyptastyrýǵa sebepshi bolady. Tutastylyq pen júıelilik barynsha tolyq belgilenedi, óıtkeni, bizdiń tarıh – kónetúrki memleketteri men qazirgi Qazaqstan tarıhy – bir tizbektiń býyndary ekendigin bildiredi. Demek, eń kóne memleketter tarıhynyń qazirgi tarıh tárizdi mańyzy bar.

Dúnıejúzilik júıedegi Qazaqstan Respýblıkasynyń róli men alatyn ornyn zerdeleýdiń keshendi sıpaty men pánaralyq tásiliniń Shyǵys pen Batys órkenıetterin zertteýde orasan zor mańyzy bar. Jobany oryndaýshylar memlekettilik, kóshpelilertaný, halyqaralyq qatynastardy zerdeleýde túbegeıli jańa tásilderin ázirlep, tarıhı prosesterge qaıta oılap qaraýda.

Zertteýlerdiń túpki nátıjesi irgeli jınaqtaýshy eńbekter men monografıalar, Memleket Basshysyna Baıandama túrindegi nátıjelik keshendi esep, shetel jáne qazaqstandyq ǵylymı jýrnaldardaǵy jarıalanym túrinde usynylady.

2019 jyly R. B. Súleımenov atyndaǵy Shyǵystaný ınstıtýty janyndaǵy Tarıhı materıaldardy zertteý boıynsha respýblıkalyq aqparattyq ortalyǵy men Almaty qalasy Ákimdigimen birlese otyryp, shetel sarapshylary qatysqan, «Ulttyq tarıhtyń keńistigi men ýaqyty» atty ǵylymı semınar ótkizdi. Semınar jumysyna «Uly dala tarıhy men mádenıeti» baǵdarlamasyn oryndaýshylary, QR akademıalyq jáne bilim mekemeleriniń ókilderi, shetel sarapshylary (prof. Anna-Marı Vılemeno, d-r Tatána Sırbý, Lýven Ýnıversıteti, Belgıa) qatysty.

2019 jyly Ortalyq Azıany zerdeleıtin Eýropalyq qoǵamdastyqtyń (ESCAS) 16th Biennial Conference «The Globality of Central Asia» atty halyqaralyq konferensıasynda ǵylymı baǵdarlama usynyldy. Baǵdarlamaǵa qatysýshylar jańa ǵylymı baǵdarlamasyn usynatyn «Jahandyq tarıh konteksindegi Uly Dala» atty arnaıy panelin ótkizdi.

2019 jyly, baǵdarlama aıasynda Belgıa, Japonıa, Reseı sarapshylary qatysqan Shyǵys Qazaqstan men Pavlodar oblystaryna halyqaralyq ǵylymı ekspedısıa júrgizildi. Ekspedısıa barysynda, ǵalymdar Aqbaýyr jáne Berel qorǵandary megalıttik kesheni (Shyǵys Qazaqstan oblysy) aýmaǵynda, Aqkelin tarıhı-memorıaldyq kesheni jáne M.J. Kópeevtiń kesenesinde (Pavlodar oblysy) túzdik jumystar júrgizdi. Osylardyń nátıjesinde, sarapshylar tarıhı eskertkishterdi IýNESKO-nyń Dúnıejúzilik murasy tizimine engizý usynysyn jasaǵan dóńgelek ústelder ótkizildi. Bul is-sharalar qazaqstandyq ǵylymnyń ımıji men onyń básekege jaramdylyǵyn arttyrýǵa sebepshi bolady.

Baǵdarlamadan alynǵan nátıjeler monografıalar, qujattar jınaǵynda, hrestomatıalarda, kitap-albom, kitap-katalog, sózdikter, oqýlyqtar men oqý quraldarynda jarıalandy.

Qazaqstandyq ǵalymdardy álemdik ǵalymdar qaýymdastyǵynya ıntegrasıalaý maqsatynda, baǵdarlama nátıjeleri sheteldik resenzıalanatyn jýrnaldar (Scopus, Web of Science, ThomsonReuter, RǴSI) men QR BǴM BǴSBK usynǵan ǵylymı jýrnaldardaǵy maqalalardan oryn aldy.

Ǵylymı jumysty keńinen jaıý úshin, aralyq nátıjeler baǵdarlamanyń Udaıy árekettegi onlaın-platformasynda baıandalady, buqaralyq aqparat quraldarynda (gazetter, teledıdar) jarıalanyp, ǵalymdardyń áleýmettik jelileriniń betterinen udaıy jaryq kórip otyrady. Baǵdarlama jumysynyń nátıjeleri yqtımal paıdalanýshylar, ǵalymdar qaýymdastyǵy men qalyń jurtshylyq arasyna aqparattyq onlaın-platforma quraldary arqyly jaıylady.

«Uly Dala tarıhy jáne mádenıeti» atty qorytyndy halyqaralyq ǵylymı-praktıkalyq konferensıanyń jumysyna sheteldik jáne qazaqstandyq ǵalymdar – arheologtar, tarıhshylar, shyǵystanýshylar, genetıkter, antropologtar, etnograftar, sonymen qatar, akademıalyq ınstıtýttar, arhıvter, mýzeıler men joǵary oqý oryndarynyń ókilderi jańa bilimder jáne zertteý jumysy tájirıbesimen almasý úshin qatysty. Reseı, Ýkraına, Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Tájikstan, Túrkıa, Sırıa, Úndistan, Qytaı, Japonıa, Izraıl, Germanıa, Fransıa, Ulybrıtanıa men AQSH-tyń 80-nen astam ǵalymy onlaın-baıandama jasady. Úsh jyldyq zertteýler nátıjesi boıynsha tarıh pen mádenıettiń ózekti máselelerine qatysty jańa teorıalyq-metodologıalyq tásilder men tujyrymdar ázirlenip, qorytyndy konferensıa aıasynda aıtylyp ótti.

Usynylǵan
Sońǵy jańalyqtar