Osynaý tal shybyqtaı buralǵan taldyrmash tájik qyzynyń esimin eshkim bilmeıdi. Ózi Dıláramyn deıdi. Qazaqsha sóılegende anaý-mynaý qazaǵyńdy jańyldyrady. Tanys-bilisteri Dılá dep erkeletetin kórinedi. On segiz-aq jasta. «Jumysyna» myqty, óziniń aıtýynsha. «Qaıda isteıtin edińiz?» desem, «Seıfýllınde» deıdi. «Seıfýllıni nesi?» dep alǵashqyda ańtarylyp qaldym da, shamalydan soń esime túsip, kúlip jiberdim. Túsinikti. Almatydaǵy Seıfýllın kóshesiniń boıynda kúndiz-túni qazdaı-jezdeı tizilip turatyn «túngi kóbelekter» eken ǵoı. «Klıent» bop kelip, tanysyp-bilise bastaǵan soń jýrnalısik jumysymnyń mán-jaıyn aıtyp edim, basqalar sıaqty basyn ala qashqan joq. Óz basynyń hıkaıasyn ádemilep aıtyp berýge birden kelisti. Tek: «Bir saǵat áńgimelessek – bir saǵattyń, eki saǵat áńgimelessek – eki saǵattyń aqshasyn tóleısiń. «Klıent» retinde» dep óziniń «kásibı talabyn» kóldeneń tartty. «Maqul» dedim. «Jumys úshin jan pıda degen jazylmaǵan zańym bar» dep men de kúldim. Sóz joq, sulý qyz eken. Kóringenniń qoljaýlyǵyna aınalǵan qaıran sulýlyqqa ishim ýdaı ashyp ketti, jasyratyny joq.
- Men ózi, negizi, Tájikstannan kelgem, — dep qaratory sulý qymsynbastan hıkaıasyn bastady, — alǵashqy «eńbek jolymdy» Qaraǵandy saýnalarynyń birinde bastaǵam. Ol kezde on alty-aq jasta bolatynmyn. Ákem tájik bolǵanmen, sheshem qazaq. Ózińiz de kórip otyrsyz, ádemimin ǵoı, ıá?
- Aıtary joq, ádemisiz, — dedim men. Shyndyqty moıyndamasqa sharam joq. — Jalpy, aralas nekeden týǵandar ádemi bolady deıdi. Ras bolsa.
- Ras-ras, — dep Dılá basyn ızedi, — metıstkalar sulý bolady. Qaraǵandynyń baılary qyrylyp qalatyn men degende, — dep syńǵyrlap kúlip jiberdi. Syńǵyr kúlkisinen áli de bolsa balalyqtyń balaýsa kúlkisi aryla qoımaǵanǵa uqsaıdy. Álde maǵan solaı kórindi me?
- Qaraǵandyǵa qalaı tap bolyp júrsiz? Ádette sizdiń «kásiptiń sulýlary» «eńbek jolyn» kóbinese Almatyda bastaıtyn edi.
- Aıtaıyn ba? Oı, ol bir uzaq hıkaıa ǵoı.
- Aıta berińiz. Qysqartyńqyrap, — dedim men áńgime uzaqqa sozylyp ketse, aqsham jetpeı qala ma degen qorqynyshty oımen qaltamdy sıpalap, — sol úshin «klıent» bop otyrmyn ǵoı.
Qaraǵandynyń kýklasy
On alty jasynda mektepti tastap, úıinen qashyp shyqqan Dılára baıaǵy Keńes kezinen qalǵan qyzyl «Ikarýspen» basy aýǵan jaqqa tartyp ketipti. Qulyn músheli qylyqty qyzdy alys jolǵa ala ketýdi avtobýs júrgizýshisiniń kóbisi ket ári kórmeıdi, negizi. Olarǵa da jol qysqartatyn ermek kerek. Sondaılardyń birimen tez-aq kelisken tili maıda, ózi súıkimdi qalalyq qyz Dıláranyń joly bizdiń Qaraǵandyǵa túsken eken.
- Qujatsyz qalǵan ekensiz. Onyń ústine kámeletke de tolmaǵansyz. Aýyl-qalany aıtpaı-aq qoıaıyn, al endi bizdiń elimizge qaraı sapar shekkende Ózbekstan, Qazaqstan shekaralarynan qalaı óttińiz? – dedim men azdan keıin-aq áńgime aýjaıyn túsine bastaǵan soń, — siz áldebir zat, taýar emessiz ǵoı?
- To-to, másele sonda, taýar bolyp óttim ǵoı, kóketaı-aý, — dep Dılára taǵy kúldi.
Sóıtsem, Dılára qyz eki eldiń de shekarasynan «Ikarýstyń» júk salǵyshyna (bagajnık, bylaısha aıtqanda) jasyrynyp ótipti. Taýarlarmen birge. Avtobýs júrgizýshisi muny kommersant taýarynyń arasyna «búktep-búktep» tyǵyp tastaıdy. Kedenshiler men shekarashylar ary-beri udaıy ótip júrgen tanys kólikterdi túp qopara teksere qoımaıtyn kórinedi.
- Olar da adam balasy ǵoı. Ómir súrý kerek. Qulqyndy qý aqshamen biteı salǵan ǵoı avtobýstaǵy kommersanttar, — dedi Dılára meniń tańdanysymdy baıqap. – Shekaradan ótý problema emes biz sıaqtylar úshin. Sóıtip Qaraǵandydan bir-aq shyqtym. Jaman bolǵam joq, kenshiler qalasynyń nápsiqumarlary meni «Qaraǵandynyń Kýklasy» dep qatty erkeletti.
- Qaraǵandy qatty unaǵan bolsa, Almatyǵa qalaı kep qaldyńyz?
«Dılára kýkla» munyń da sebebin aıtty. Astanaǵa jaqyn bolǵan soń ba, álde tártibi táýir qala ma, áıteýir Qaraǵandy polıseıleri tynyshtyq bermeıtin kórinedi. Qujaty joq boıjetken eki kúnniń birinde quqyq qorǵaýshylardyń qaqpanyna túsip qala bergen. Tipti úsh márte aıyp tólettirip, Ózbekstan shekarasynan asyryp jiberedi. Úırenip qalǵan Dılára aınalyp Qazaqstanǵa qaıta kelgen. Tek bul jolǵy tańdaýy Almatyǵa túsipti.
- Siz endi eshkimi joq eleýsiz bireý emessiz ǵoı. Áke-shesheńiz bar. Olar sizdi izdemeı me, qalaı sonda? Qujatyńyz da joq.
- Alǵashqyda ózim habarlasyp, Almatyda meıramhana-kafelerde jumys istep júrmin dedim. Tipti Tájikstandaǵy týystaryma ara-tura aqsha da salyp turdym. Qıyn ǵoı endi olarǵa da. Áke-sheshemniń turaqty jumysy joq. Ózimnen keıin eki inim bar, solardy ósirip-jetkizý kerek. Al qujatyma kelsem… qazir meniń qujatym bar. Dýshanbeden aldyrǵam. Almatyda ýaqytsha tirkeýde de barmyn. Qysqasy, eshkim meni qysa almaıdy qazir. Óıtkeni men munda zańdy túrde júrmin. Al biraq ras, ne qujaty joq, ne ýaqytsha tirkeýde de joq meniń «áriptesterim» munda tipti kóp. Qazir «kúndiz de usha beretin túngi kóbelekterdiń» kópshiligi jergilikti qazaqstandyqtar. Onyń ishinde qazaq qyzdary da óte kóp. Ózbekstannan kelgender de az emes.
«Kryshań bolmasa, qańǵyp ketesiń…»
Dılára-kýklanyń aıtýynsha, Almatyda «seks-ındýstrıa kak polojeno» jolǵa qoıylǵan. Taksasy arzan «kóbelekter» kóbinese qaladaǵy qaptaǵan shaǵyn qonaq úılerde «qyzmet» kórsetedi. Mundaı qonaq úıler negizinen osyndaı «qyzmet kórsetýdiń» esebinen paıda kóredi eken, áıtpese bankrot bolady. Al elıtaly jezóksheler «kóbelek bolyp kóshede ushpaıdy». Qymbat qonaq úıde isteıdi. Arnaıy tapsyryspen ǵana júredi. Olardyń ózderin neshe túrli qýlyq-sumdyqtan qorǵap júretin arnaıy oqqaǵarlar bar kórinedi.
- Almatydaǵy seks-ındýstrıa zaýyt konveıeri sıaqty kúni-túni jumys isteıdi, — deıdi Dılá, — qaladaǵy «núktelerdiń» barlyǵynyń «kryshasy» bar. Mysaly, «tochkanyń» bireýine polıseıler «kryshevat» etse, endi bireýine bandıtter «kryshevat» etedi. Biraq bulardyń barlyǵy da birimen-biri ózara shyrmaýyqtaı matasyp, baılanysyp ketken. «Kryshań bolmasa, qańǵyp qalasyń. Ittiń ıtaqaıyna jem bolasyń. Eń jaqsysy, múmkin eń jamany shyǵar, bilmeımin – áıteýir Qazaqstanda jezóksheligi úshin qylmystyq jazaǵa tartatyn zań joq. Sondyqtan ustalsaq, ákimshilik jazaǵa ǵana tartylamyz. Ol jaza túk emes, kákir-shúkir aıyp aqshasyn tóleı salamyz da, «kóshege qaıta» shyǵa beremiz.
Quldyqqa túsken qyzdar
Sońǵy kezde jas qyzdardy jezókshelikke májbúrleıtin, olardy alyp-satatyn uıymdasqan qylmystyq top týraly kóp aıtylyp júr.
Almaty qalalyq ishki ister departamenti baspasóz qyzmetiniń málimetine júginsek, jaqynda osyndaı kezekti qylmystyq toptyń «qyzmeti» áshkerelengen. Mysaly, Erlan jáne Áziret degen eki jas jigit qyrǵyz elindegi Osh qalasynyń 19 jasar boıjetkenin Almatyǵa aldap ákelip, 500 dollarǵa satyp jiberipti. Sondaı-aq, taǵy birneshe qyrǵyz qyzynyń qujatyn tartyp alyp, ózderin jezókshelikpen aınalysýǵa májbúrlegen Nora, Aınur esimdi «jeńgetaılar» da quqyq qorǵaý mekemesiniń arnaıy operasıasy barysynda qolǵa túsken. Sońǵy málimetke qaraǵanda, Almatyda jezókshelikpen aınalysýǵa arnalǵan jynoınaqty áshkereleý jalǵasýda. Jezóksheler ordasyn áshkereleýmen Uıymdasqan qylmysqa qarsy kúres basqarmasynyń qyzmetkerleri men aýmaq boıynsha ýchaskelik ınspektorlar aınalysýda. Polıseılerdiń aıtýynsha, qonaqúıler, dámhanalar men barlar, jalǵa beriletin páterler men basqa da kóńil kóterý oryndary jezókshelerdiń «turaqty jumys oryndaryna» aınalǵan.
Jaqynda jeńgetaılyqty kásip etken kezekti bir kelinshekti qalalyq Uıymdasqan qylmysqa qarsy kúres basqarmasynyń qyzmetkerleri áshkereledi. Ol óziniń ákimshilik mindetin ǵana emes, sondaı-aq jeńgetaılyq qyzmetin de óte jaqsy atqarǵan.
Ne isteý kerek?
- Almatyda jezókshelikke májbúrleý órship tur. Osynyń aldyn alatyn, bolmasa jolyn kesetin naqty qandaı sharalar istedińizder? – degen suraǵymyzdy biz Almaty qalalyq İİD Uıymdasqan qylmysqa qarsy kúres basqarmasy adam saýdasymen kúres bóliminiń bastyǵy Nurlan Sársenbaevqa qoıdyq.
Nurlan Sársenbaev: Birqatar mekemeni jaqynda ǵana teksergen bolatynbyz. Jezókshelikpen aınalysýǵa arnalǵan prıtondar uıymdastyrý týraly jedel aqparat túsisimen biz tekserý jumystaryn júrgizdik. Nátıjesinde atalǵan aqparat rastaldy. Elimizdegi qylmystyq kodekstiń 309 babynda qarastyrylǵan qylmys belgileri boıynsha birneshe qonaqúı ákimshisi qylmystyq jaýapkershilikke tartyldy.
- Jeńil júriske salynǵan boıjetkender máselesi qalaı sheshilmek?
- Nurlan Sársenbaev: Atalǵan isti júrgizý barysynda birneshe qonaq úıden 7 jeńil júristi qyz áshkerelendi. Boıjetkenderdi esepke qoıý jáne olardyń qandaıda bir zańǵa qaıshy áreketterge qatystylyǵyn tekserý maqsatynda olar aýmaq boıynsha Alataý aýdanynyń İİB jetkizildi. Sonymen qatar, qyzmetkerlerimiz Túrksib aýdanynda ornalasqan taǵy bir shaǵyn qonaqúıdegi 23 jezóksheni ustady. Olardyń barlyǵy Almatyǵa elimizdiń ár aımaǵynan kelgen Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattary.
- Olarǵa qandaı da bir shara qoldanyla ma?
- Nurlan Sársenbaev: Qazirgi tańda qonaq úı qojaıyny ákimshilik zańnamaǵa sáıkes elimizdiń ákimshilik-quqyq buzýshylyq týraly kodeksiniń 450 baby, ıaǵnı jezókshelikpen aınalysý úshin kópe-kórneý úı-jaılar usyný boıynsha jaýapkershilikke tartyldy. Alaıda olar jeńgetaılyq qyzmet kórsetpegen. Aıta keteıin, osy baǵytta júrgizilgen aýqymdy jáne jergilikti jumystar men reıdter, sondaı-aq jedel is-sharalar turaqty túrde jalǵasýda. Krımınogendik jaǵdaıdy saýyqtyrý maqsatynda alǵa qoıylǵan mindetterdi júzege asyrý úshin UQKB bólimshelerinde barlyq múmkindikter men resýrstar jetkilikti.
Kerek-derek: Almaty qalalyq İİD baspasóz qyzmetine júginsek, 2015 jyly 55 prıton áshkerelengen. Sonymen qatar, jedel shara barysynda jezókshelikpen aınalysýǵa, onyń ishinde 4 jaǵdaıda kámelettik jasqa tolmaǵandardy jezókshelikke tartýdyń 32 faktisi anyqtalǵan. 21 qonaq úı men 111 páter anyqtalyp, ıelerine jalpy somasy 15 mıllıon teńge kóleminde aıyppul salynypty.
Marat MADALIMOV
Derekkózi: ult.kz
