«Bizdiń sheteldegi dıplomattarymyzdyń jumysyna kelsek, ol bólek áńgimeniń taqyryby. 90-jyldardyń basynda biz mamandar tańdaý barysynda úlken qıyndyqtarǵa kezdestik.
Shet elderdegi elshilikterge aǵylshyn Syrtqy ister mınıstrligi (SİM) ortalyq apparatynyń úzdik qyzmetkerlerin jiberýge týra kelip, al Ortalyqta kásibı mamandardyń tapshylyǵy sezildi, jumystyń aýyrlyǵy da eselep arta tústi.
Biraq basqa jol joq, óıtkeni basty nazar shet eldegi dıplomatıalyq ınfraqurylymdy kúsheıtýge bólindi.
Keıinde mundaı kadrlyq saıasat, meniń oıymsha, dıpqyzmettiń bir-birinen ajyratýǵa bolmaıtyn eki bóligi – elshilikter men SİM apparatyna birdeı paıdaly júzege asyryldy jáne ózin tolyq aqtady, óıtkeni birneshe jyl ótken soń sapaly da saýatty daıyndalǵan mamandar býyny qalyptasty.
Maǵan birneshe márte: elshilikterge myqty kadrlerdi jiberýdiń ne qajeti bar, janyńda bolǵany durys, óziń kóbirek demalý úshin olar osynda ter tóksin degen usynystar aıtyldy.
Meniń kózqarasym: jas dıplomattarǵa ortalyqta da, «syrtta» da jumys isteýge múmkindik berý qajet, sonda olardyń kásibı biliktiligi artady. Olardy, eń beri aıtqanda, máńgilik kómekshilerge aınaldyryp, mańaıyńda «jibermeı» ustaý durys emes.
Jumysqa kelsek men odan qýana qanaǵat alamyn, «sybyrlaýshylardyń» járdemine zárý emespin.
SİM-de jumys barysynda men mınıstr Qazaqstannyń halyqaralyq qyzmetiniń barlyq negizgi máseleleriniń tamyryn basyp otyrýy tıis dep sanadym. Sondyqtan kóp ýaqytym mańyzdy qyzmettik qujattardy oqýǵa, prezıdent pen úkimetke hattar daıyndaýǵa jumsaldy.
Prınsıpti túrde iri ujym basshylary, ásirese dıplomatıalyq vedomstvo syndy ózindik mekemeniń jetekshisi qol astyndaǵylarǵa kásibı daıyndyǵy men eńbekqorlyǵy turǵysynan úlgi kórsetýi tıis dep sanaımyn. Qaramaǵyndaǵylardan kóp bilip, kóp isteı alǵany abzal, tek osylaısha, ujymda shynaıy bedelge jetýge bolady.
Eń bastysy, óz qyzmetkerlerine tapsyrmalardy bólip berýdi durys dep sanaıtyn bastyqtarmen túbegeıli kelispeımin. Mundaı adamdar, ádette, jumysqa berilip kirispeıdi, tipti qyzmettik qujattarmen tanysýǵa da ýaqyt tappaıdy.
Dál osylaısha, ózimbilemdikke salynyp, orynbasarlarynyń tizginin tartyp ustaýdy eń basty mindeti sanaıtyn dúleı basshylardy da túsiný qıyn.
Neǵurlym qysym kórsetken saıyn, solǵurlym syılaıdy dep sanaıtyn pikirge túbegeıli qarsymyn.
Al shyndyǵynda, mundaı basshylardy syılaǵany bylaı tursyn, qaıta odan saıyn jek kóredi.
Rasynda, kúni-túni jumysta bolyp, qolynan túk kelmeıtin basshyǵa anyqtama daıyndap, ol úshin maqalalar men sózder daıyndaý kimge unasyn. Mundaı «qasiret-mınıstrlerdiń» óz basshylyq jumysyndaǵy «júıelilikke» silteme jasaýy eshqandaı syn kótermeıdi. Bul – óziniń beıqam ómirge qumarlyǵyn aqtaýdyń álsiz áreketi.
Mundaı jumys tásili jas mamandarǵa úlgi tárizdi kórine bastaýy, árıne ókinishti. Olardyń keıbiri beıqamdyq pen mansapqorlyqtyń indetine ushyrap, aq-qaraǵa qaramastan, bıliktiń jalyna jarmasqysy keledi.
Bir kúni men bizdiń elshilikterdiń birindegi basshylyq qyzmetke úmitkermen áńgime ótkizdim.
«Joǵarydan» usynylǵan jas jigit shet tilin nashar biletini, onyń ústine baratyn eliniń tarıhy men dástúrinen múlde maqurym ekeni baıqaldy. «Mundaı ıntellektpen qalaı jumys istemeksiń» degen saýalyma ol esh abyrjymastan: «Men bastyqpyn ǵoı, meniń isim – tapsyrmalar berý» degeni bar.
Al mamandardyń taǵy bir bóligi keıbir basshylardyń jumysqa mundaı kózqarasyn kórip, memlekettik qyzmetten kóńili qalady, onyń tek qana kóleńkeli jaqtaryn baıqap, aqyr sońynda ádildikke senýden ketedi.
SİM-di áspetteýden aýlaqpyn, biraq bizdiń júıede belgili bir moraldyq qalyptar saqtaldy.
Biz árqashan qabiletti dıplomattardyń qyzmettik satymen órleýin nemese elshilikterge issaparǵa jiberilýin qoldaýǵa tyrystyq.
SİM basshysy retinde men úshin mınıstrlik qyzmetkerleri ózderin eshkimniń umytpaıtynyn jáne qoldaıtynyn sezinip júrýi erekshe mańyzdy boldy. Dıplomatıalyq ujymda óz mamandyǵyna shynaıy berilgendik arqasynda korporatıvtik dástúr qalyptasty.
«Qol astyndaǵylardan kóbirek bilip, kóbirek jasaı alý» qaǵıdasy maǵan dıplomatıalyq vedomstvo qyzmetkerlerimen qarym-qatynastarymda udaıy kómektesti.
1994 jylǵy qazannan bastap 2007 jylǵy qańtarǵa deıin, premerlik kresloda otyrǵan eki jyldan artyq merzimdi qospaǵanda, barlyǵy 23 adam meniń orynbasarym bolǵan eken.
Syrttaı qaraǵanda bul kadrlerdiń toqtamaýy tárizdi kórinedi, biraq men basqasha sanadym: adamdarǵa elshi retinde óz betinshe jumys isteýge múmkindik berý qajet, óz múddeń úshin ǵana olardy «qanap» jáne boıyndaǵynyń bárin syǵyp alý shart emes.
Sondyqtan da memleket basshysyna elshi laýazymyna orynbasarlarymnyń, departament dırektorlarynyń úlken tobyna usynyp otyrdym. Men usynǵan dıplomattardyń kópshiligi ózderin jaqsy jaǵynan kórsete bildi, buǵan árıne, kóńiliń jylyp qalady. Elshilik jumysqa kásibı dıplomattardy kóptep tartý Prezıdent N.Nazarbaevtyń qoldaýynsyz iske aspas edi.
Ol 90-jyldardyń ózinde negizgi dıplomatıalyq laýazymdarǵa qabiletti mamandardy tańdap alý mindetin qoıdy.
Memleket basshysy bul kúrdeli de qaýyrt jumystyń barlyq kiltıpandaryn kámil túsinedi, kadrlerge muqıat qaraıdy, kóptegen dıplomattarmen jeke áńgime ótkizedi. Birde-bir jarlyq elshilik jumysqa nemese mınıstrdiń orynbasary laýazymyna úmitkerdiń kásibı qabiletin muqıat zerdelep almaıynsha qol qoıylǵan joq.
Bul fakt Prezıdenttiń dıplomatıaǵa, ásirese onyń basshylyq quramyn qalyptastyrýǵa basa nazar aýdaratynyn rastaıdy. Basqasha bolýy múmkin de emes, óıtkeni N.Nazarbaev barlyq máselelerge qatysty óziniń tıanaqtylyǵymen málim. Sondyqtan dıplomatıalyq qyzmet memleket basshysynyń jeke qaramaǵynda turǵandyqtan, onyń nazarynan eshýaqytta tys qalǵan emes.
Prezıdent Konstıtýsıaǵa sáıkes, eldiń syrtqy saıasatynyń negizgi baǵyttaryn anyqtaıdy. Basqasha aıtqana, Qazaqstannyń syrtqy saıası baǵytyn tikeleı júzege asyrady.
Bul jaı sóz emes, istiń naqty shyndyǵy. Muny tolyq túsinistikpen jáne jaýapkershilikpen aıtyp otyrmyn, olaı deıtinim on bes jyldyń kóleminde men bizdiń elimizdiń basshysyn kúrdeli dıplomatıalyq istiń qaınaǵan ortasynda kórý múmkindigine ıe boldym».
Toqaevtyń «Nur men kóleńke» atty kitabynan úzindi
2007 j.
