Dalanews.kz pochtasyna ártúrli hattar kelip turady. Bul jolǵy hattyń bógenaıy bólek. Eýropadan kelipti. Hat belgili sebepterge baılanysty qazaq topyraǵynan jatjurtqa qonys aýdarǵan, seksenge taıaǵan, Belgıada jalǵyzdyq azabyn tartyp jatqan keıýananyń janaıqaıy, júrek sózi eken.
Aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi, ómiriniń jartysynan kóbin qýǵyn-súrginmen ótkizgen Yrysaldy Tókeevamen bolǵan áleýmettik jelidegi áńgimemiz kólemdi suhbatqa ulasty. Seksendegi qart qalamgerdiń amanatyn gazetimiz arqyly jarıalaǵandy jón kórdik.
Baqytty shaq
Meniń 1962 jylǵa deıingi ómirim mektep qushaǵynda baqytty balalyqpen, ýnıversıtet qabyrǵasynda jalyndaǵan jastyq jigermen ótti. Birde-bir ret kedergige kezdesken joqpyn. Bastaýyshty týǵan aýylymda bitirip, ortalaýdy Dórbiljin (QHR, Shyńjań) aýdanynyń ortalyǵynan oqydym.
Tarbaǵataı aımaǵynyń Sháýeshek qalasynda qyzdar tolyq orta mektebin 1958 jyly bitirip, sol jyly kúzde Úrimji qalasyndaǵy Shyńjań medısına ýnıversıtetiniń emdeý isi mamandyǵyna qabyldandym. Ol jyldary medısına salasynda ulttyq mamandar bolmaǵandyqtan, sabaq túgeldeı qytaı tilinde oqytylatyn. 1962 jylǵa deıin 4 jyl tek hanzý tilinde oqyp, oqýymdy úzdik dárejede jalǵastyryp otyrdym.
Oqýshylyq, stýdenttik jyldarymda minezim men oqý nátıjede úzdik bolǵanym úshin bastaýyshta pıoner, onan keıin komsomol boldym. Oqýshylar uıymynyń jetekshisi, jataqhanaǵa jaýapty adam sekildi qosymsha mindetterdi de atqardym. Sýret salýǵa, maqala,óleń jazýǵa qushtar boldym.
Sol jyldarda kóptegen ádebı kitap oqý arqyly kórkem ádebıetke degen qyzyǵýshylyǵym oıanyp, qolyma qalam alyp ózim de jaza bastadym. Ýnıversıtet ómirinen basqa saıası uıymdarǵa, qozǵalystarǵa qatynasqan emespin. Tek qana jaqsy nátıjemen oqý bitiremin degen maqsat qana boldy.
Qýǵyndaǵy ómir
Úlken oqıǵa men kúrdeli kezeń 1962 jyly bastaldy. «Qazaqtar qonystanǵan İle, Tarbaǵataı, Altaı syndy úsh aımaqtyń adamdary shekara asyp sábetke (Keńes odaǵy) ketip jatyr eken» degen áńgime jer-jerden jetip jatty. Stýdentter arasynda abyr-sabyr bastalyp ketti. Birge oqyp jatqan kýrstastarymnyń birtalaıy oqýyn tastap, sábetke ketetin bolyp pasport alý jumysyna kirisip ketti.
Maǵan da buryn el aýǵanda Qazaqstanda qalǵan atamnyń týystarynan shaqyrý keldi. Men de kýrstastarymmen birge elshilikke baryp aqyl-keńes aldym. Osy kezde ýnıversıtette úlken jınalys ashyp, jaqyndary sábetke kóship ketken stýdentterdiń tizimi shyqty. Sonyń ishinde men de bar ekenmin. Qolymyzǵa anketa berip sony toltyrtty.
Birinshi kategorıadaǵylar – qolynda pasporty barlar.
Ekinshi kategorıadaǵylar – ata-anasynyń pasporty bolǵandar.
Úshinshi toptaǵylar – ata-anasy kezinde sábetten qashyp kelgen, biraq qolynda áli kúnge deıin pasporty joqtar nemese joǵaltyp alǵandar. Sonymen, men úshinshi topqa jatqyzyldym. Buryn bizdiń pasport bolǵan eken, men apamnyń aldynda otyryp, sýretke túsippin. Jaılaýda «quıyrshyq» shapqanda sandyqtaǵy zattarmen birge tonalyp ketipti. Tozǵan el jaılaýdan qasha kóship, aryp-ashyp on nenshe kúnde zorǵa degende oıǵa túsip, elge qosylypty. Sol sebepti pasportymyz joǵalǵan.
Men osy jaıdy eske alyp, ári joǵarydaǵy týystardan kelgen hattardy kórsetip, eger úkimet ruhsat etse, oqýymdy Qazaqstanǵa baryp jalǵastyrsam, bolatyn shyǵar dep oıladym. Kóńil kúıim alaı-dúleı boldy. Biraq oqýymdy tastaǵan joqpyn, sol burynǵydaı jaqsy oqyp júre berdim.
Ýnıversıtet adam jiberip, oqyp jatqan stýdentterdiń elimen habarlasyp, ata-analarynyń bar ekenin, álde kóship ketkenin jalǵasty anyqtatyp jatty. Men de jerles stýdentterim sekildi oraıly sát bolsa ketýdi oılap júrdim. Oqý orynnyń basshylyǵy jaýapty joǵarydan kútip otyrǵanyn aıtty. Eger kete almasańdar, oqýlaryńdy jalǵaı beresińder dep sendirdi.
Sonymen, biz sábetke ketý úshin elge qaıttyq. Shekaradan óte almasaq, qaıta kelip oqımyz degen úmitimiz boldy. Kelsem, ata-anam shekaranyń túbinde bolǵandyqtan, kóshken elmen birge (Maı oqıǵasy) shekara asyp ketipti. Burynǵy ózim oqyǵan «Molotov» atyndaǵy mektepte jatqan kezimizde jergilikti bılik adamdary Keńes odaǵyn jamandap, keri nasıhat jasaı bastady. Tipti stýdentter arasynda «keri tóńkeristik» uıym bar eken dep, onan ary shúılige tústi. Shetelge ketýdi úgittep júrgen adamdar bar dep saıası naýqanǵa aınaldyra bastady. Aramyzǵa aram oıly óz tyńshylaryn kirgizip, materıal jınatypty. Bizdi shyndap ańdýǵa aldy.
Sodan bastap ne túrli qıturqylyq bastaldy. Kúzge deıin áýrege salyp, sońynan Úrimjidegi oqýymyzǵa jibermeı, jergilikti oryndardaǵy qara jumysqa bóldi. Bir kúni jataqhanamyzǵa «ury» túsip, sandyqtaǵy zattarym joǵaldy. Ol jerde Qazaqstannan kelgen hattar bar edi, sony alyp ketipti. Osy qasaqana josparlanǵan qastandyqtyń artynan meni 1962 jyly 13 qyrkúıekte aıaq astynan tutqyndady.
Bizdi áshkerelep materıal jınap bergen tyńshy Kúlsheker degen qyzdy aramyzdan bólip alyp basqa jerge muǵalim etip jumysqa ornalastyrdy. Budan ózge búginde aty belgili birneshe adamnyń Kompartıaǵa jaǵympazdanyp tyńshylyq jasap, kóptegen stýdent jastardyń obalyna qalǵanyn jaqsy bilemiz. Ol adamdardyń meniń de ústimnen jala japqanyn keıin anyqtap bildik. Bári kóz aldymda. Olardyń keıbiri sol jaqta óldi, keıbireýi áli sol partıamen úndes, tildes bolyp, jyly-jumsaǵyn jep júr.
Úzilmes úreı
1966 jyly «Mádenıet zor tóńkerisi» degen qýǵyn-súrgin bastaldy. Túrmege otyryp shyqqanym úshin, meni qaraýylǵa aldy, baqylaýdy kúsheıtti. Qaıda aýyr jumys bolsa, qyz bala ekenime qaramaı meni jiberip otyratyn. Meni qazaqtarǵa qospaı, ylǵı hanzý qyzdarmen birge turǵyzyp, ańdý salyp baqylap otyrdy. Kez kelgen saıası naýqanda, jınalysta aldymen syndy menen bastap, aıyptaıtyn.
Osylaısha, rýhymdy syndyryp, janyshtap, taptady. «Úlken áripti» qabyrǵa gazetine shyǵaryp, meniń «qylmysymdy» áshkerelep, ne túrli aıyptaýlar jazylatyn.
Keıin «Shekara túbin tazalaý» degen saıasat keldi de, meni «Kúmándi shetke baılanǵan «buzyqunsur» dep qarap shekaradan alys aýdan Shıhýǵa jer aýdardy. Ol jaqqa kelgen soń da meniń eńsemdi ezetin, júıkeme tıetin qara jumys pen qyz balaǵa aýyr ártúrli eńbekke saldy. Jergilikti oryndarǵa «áskerı mekemeden» arnaıy aldyrǵan baqylaýshy adamdar birneshe márte úıime kelip timiskilep tintip, qaǵaz, kitap ataýlynyń barlyǵyn sypyryp alyp ketti. Osylaısha, men jergilikti bıliktiń jáne shekara qorǵanysy bólimderiniń de qatar baqylaýynyń astynda ómir súrdim.
1970 jyly jergilikti «keri tóńkerisshilerdi» jazalap, janyshtap atýǵa daıarlady. Aýdandyq sottyń bastyǵy Muqajan, aýdandyq partkomnyń hatshysy Káýkeı ekeýi mas kúıinde úıime basyp kelip qushaǵymdaǵy sábıime qaramaı, meniń mańdaıyma naganyn taqap turyp «Seni qazir atyp tastasaq ta, suraýyń joq. Qylmyskersiń! Ótken joly Shıdagýde ólimnen az qaldyń»-dep, maǵan tepsinip qorqyta sóıledi.
Kúıeýime májbúrlep araq berip, aıtqanyna kóndirip, ony da ańdyp, záresin aldy. Aıta bersem, ondaı oqıǵalar óte kóp. Asa aýyr, qıyn kúnder basymnan tizbektelip ótip jatty…
Qaıta túleý
1978 jyly qytaı saıasatynda bir mezgil jylymyq paıda bola qaldy. Ásirese, zıalylardy qalpyna keltirý, azat etý, obaldy bolǵandardy ornyna qaıta qoıý sekildi túzetý jaımashýaq bastaldy. Sol kezde kóp qatarly men de erkindik aldym, basym azat boldy. Ózimniń baıaǵyda oqyǵan mamandyǵym boıynsha «jalańaıaq» (shtatsyz, ýaqytyly) dáriger boldym.
Artynan meniń biliktiligime qaraı jumys berip, muǵalimdikke aýystyrdy. Arapsha tóte jazýdan, latynsha jańa jazýdy úırenýge týra keldi. Keıinnen sot qyzmetkerlerin tolyqtyrý kezinde meniń hanzý tilin biletinimdi, joǵary bilimdi ekenimdi eskerip, Úrimjidegi qysqa merzimdegi zań oqýyna jiberip, ony bitirip kelgen soń aýdandyq sotqa sýdıa etip taǵaıyndady.
Mine, osy kezden bastap qalamdy qaıta qolyma aldym. Jas kezimdegi jazýǵa degen qumarlyǵym boıynsha ózim áýes bolǵan óleń, áńgimelerdi jaza bastadym. Ol eńbekterim redaksıalardyń kóńilinen shyǵyp, art-artynan basylyp turdy.
1962-1978 jyldar aralyǵyndaǵy qor bolyp bosqa ketken 16 jylymnyń esesin qaıtaryp alǵym keldi. «Tozaqtyń» otynda kúıip, qytaıdyń qanquıly saıasatyna rásýa bolǵan, qorlanyp ótken jastyǵyma ókindim. Boıyma kúshimdi jınap qyzmetti de istedim, óleńimdi de jazdym, bala-shaǵamdy da baqtym, oqyttym. Jazǵandarym segiz jınaqqa engizildi. Prozalyq eńbegim avtonomıaly raıon kóleminde júlde aldy. Aıtysker aqyn retinde sahnaǵa shyǵyp, birneshe ret úlken aıtysqa qatystym. Gazetterde jazǵandarym úzdiksiz jaryq kórip turdy.
1989 jyly týǵan jerime kóship baryp, Sháýeshek qalasyndaǵy aımaqtyq orta sotta qyzmet ettim. Sot salasynda júrip azamattyq ister boıynsha sýdıalyq mindet atqardym. Baıaǵy 1962 jyly «maı oqıǵasynda» meni eriksiz tastap, sábetke kóship ketken sheshem baýyrymdy ertip izdep keldi. Olar Qazaqstanǵa qaıtyp baryp maǵan shaqyrý jiberdi.
Oryndalmaǵan arman
1991 jyly kúzde shaqyrýymdy kóterip pasportqa vıza alý úshin mıllıard qytaıdyń astanasy -Beıjińge bardym. Jolymda kezdesken sandaǵan qıyndyqtardy jeńe otyryp, Keńes odaǵynyń elshiligine kirdim. Tumsyǵym talaı ret tasqa tıdi, qytaı jaǵynan da, elshilik jaǵynan da mańdaıymnan sıpaıyn dep turǵan adamdy kórgen joqpyn.
Áıteýir áýpirimdep júrip, myń ótkelden ótip, Qazaqstanyma 1991 jyldyń qazan aıynda jettim-aý! Biz kelgen soń eki aıdan keıin Qazaqstan Respýblıkasy óz Táýelsizdigin resmı túrde jarıalady! Ol da men úshin úlken qýanysh boldy! Jolym ashylyp, baqytym jandy.
Úrjar - bizdiń jeti atamyzdyń mekeni. Atam Tókeıge deıin túgeldeı baı bolǵan adamdar. Kolhozdastyrýdan qashqandarmen birge qytaı jerine ótip, sol jaqta turyp, 1962 jyly elge oralǵanǵa deıin ǵana kedeıshilikpen kún ótkizipti.
Mine, men de sol armandaǵan ata-babanyń qutty mekeni Úrjarǵa keldim. Týystarymmen qaýyshyp, Qazaqstanǵa tabanym tıgenine qatty qýandym! Beıjińdegi konsýlǵa barǵanymda Almatydan shyǵatyn «Shalqar» gazetin alyp edim. Kele sala, sol adrespen redaksıaǵa hat jazyp, olarmen baılanys ornattym. Shalqyǵan sheksiz qýanyshymdy bólistim!
Olar meni Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵymen tanystyrdy. Dúnıejúzi qazaqtarynyń İ quryltaıyna delegat bolyp qatystym. Elbasymyzdy jaqynnan kórdim. Dúnıeniń tórt buryshynan kelgen qandastarymmen dıdarlastym. Júrekjardy óleńimdi oqyp, minbege kóterilip baqytty kúı keshtim. Alqaý alyp, marapattalyp, kamzol kıdim. «Qazaq radıosy», halyqaralyq «Azattyq radıosy» meni tanystyryp, óleńderimdi berdi.
Úrjar aýdandyq Abaı atyndaǵy lıseıde ustazdyq qyzmet ettim. Óleńderim gazet-jýrnaldarda art-artynan basylyp turdy. Ártúrli bas qosý keshterinde, mereke-meıramdarda jyrdan shashý shashtym. Baıaǵy býlyqqan 16 jyldyq jylaýly ýaqytymda, qýǵyndaǵy ómirimde ketken esemdi qaıtarǵandaı kóńil kúıde júrdim.
1995 jyly Semeıde ótken Abaıdyń 150 jyldyq mereı toıynyń arnaıy qonaǵy bolyp qatynasyp, sahnada óleń oqydym. Reseı tarapynan túsirilgen fılmde óleń oqyp, pikirimdi bildirdim. Ol bizdiń elde jáne Reseıde kórsetildi. 1994 jyly marqum Qaldarbek Naımanbaevtyń yqpalymen Qazaqstan Jazýshylar odaǵyna múshe boldym. 27 jylǵa jýyq ýaqyttan beri Jazýshylar odaǵynyń múshesimin.
Otanǵa oralǵan soń Semeıden shyqqan jyr jınaqtaryna shyǵarmalarym endi. Úrjar aýdanynda zeınetke shyqtym. Sol kezde jumystaryma kóp kómektesken, qazaqshyl, darqan minezdi aýrýhananyń Bas dárigeri, aýdandyq máslıhattyń depýtaty Nurlanbek degen azamatqa alǵysym sheksiz!..
1997 jyly astanamyz Almatyǵa kóship keldim. Meniń eki ul, bir qyzym bar edi. Olardy Ál Farabı atyndaǵy QazUÝ-de jáne Túrkistandaǵy Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıtetinde oqyttym. Almatydaǵy kezimde kóptegen úkimet adamdarymen, qoǵam qaıratkerlerimen kezdestim. Kórnekti aqyndar Muzafar Álimbaevpen, Tumanbaı Moldaǵalıevpen, Qadyr Myrzalıevpen, Zaıda Elǵondıevamen jaqyn shyǵarmashylyq baılanysta boldym. Keıin bir joly, Eýropadan qazaq quryltaıyna arnaıy kelgenimde memlekettik syılyqtyń ıegeri Jazýshylar odaǵynyń sol kezdegi tóraǵasy Nurlan Orazalınmen kezdesip suhbattastym. Jaǵdaıymdy aıttym. Baspanaly bolyp úı alýyma, sol kezdegi kóshi-qon bóliminiń bastyǵy Zaýatbek Turysbek baýyrym kómektesti.
Qazir Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵynyń bastyǵy bolypty, ol azamatqa kóp rahmet aıtamyn!..
Qazaqstandaǵy shyǵarmashylyq ómirim, 9 jyldyq tirlik doǵarylyp, endigi jerde jańa tirlik bastalyp, jańa ortaǵa aýystym. Sebebi men taǵdyrdyń aıdaýy, dám-tuzymnyń tartýymen 1999 jyly 27 qarashada álde bir sebepterge baılanysty Eýropaǵa at basyn burdym. Sóıtip, Belgıaǵa qonystandym. Mine, qazaq topyraǵynan alystaǵaly osy aıda týra 21 jyl tolyp otyr...
Jalǵyzdyq
Eýropaǵa kelgen alǵashqy 8 jylda Belgıa memleketiniń azamattyǵyn alýdy kúttim. Turmysyma kerekti qarajatty, otyratyn baspanany memleket qamtamasyz etti. Plaman tilin, aǵylshyn tilin úıretip, ortaǵa beıimdedi.
Men turǵan Antverpen qalasynda ózimniń ana tilimmen sóılesetin, syrlasatyn, jandúnıemdi aqtaratyn adam joq. Tek osy jaqtaǵy, Belgıadaǵy jáne Fransıadaǵy uldarymmen ǵana qazaq tilinde sóılesemin. Qyzym otbasymen Túrkıada turady.
Kásipker úshin, basqa mamandyq qýyp júrgen adamdar úshin shetelde júrý bilinbeıtin shyǵar, alaıda men sekildi qalamger úshin tilden alys, elden alys, ómir súrý shynynda óte qıyn eken.
Ne sózimdi tyńdap jatqan adam joq, ne jarıalanyp jatqan eńbekterim joq. Abaı jaryqtyq aıtqandaı, «Molasyndaı baqsynyń, Jalǵyz qaldym – tap shynym» degenniń kebin kıip otyrmyn.
Belgıanyń pasporty qolyma tıgen soń, 2008 jyly elge bardym. Sol joly qaýymdastyqqa óleńderimdi tapsyryp ketip edim, olar «Oı tolqyny» degen jup-juqa jyr jınaǵymdy shyǵaryp berdi.
Artynan meniń ótinishim boıynsha, balamnyń kúsh salýymen, baspany túrtpektep júrip, óz qarjymyzben «Sybyzǵy júrek» atty shaǵyndaý óleńder kitabym jaryq kórdi. Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵynyń Eýropada uıymdastyrǵan Londondaǵy jáne Venadaǵy eki retki quryltaıyna óz erkimmen suranyp bardym.
2011 jyly qazirgi Nur-Sultan qalasynda ótken qazaq quryltaıyna shaqyryldym. Sol joly qaýymdastyq shyǵarǵan kitapta arnaıy tanystyryldym. Meni eskerip, tarıhı kitapqa qosqany úshin sol kezdegi basshylaryna, qyzmetkerlerine rahmetimdi aıttym.
Qazirgi turyp jatqan Belgıa elinde eshqandaı qazaq uıymdarymen baılanysym joq. Bul meniń eskerilmeýimnen, álde jasymnyń ulǵaıýyna baılanysty júrip-turýymnyń qıyndyǵynan bolar. Jomart, Janat degen tilshiler maǵan kelip, suhbat alyp ınternette jarıalady. Odan ózge eshkimdi kórmedim.
Qazir jasym 80-ge kelip qaldy. Eki aıaǵyma da ota jasalǵandyqtan, qozǵalysym tym qıyn. Ózim osy eldiń tártibi boıynsha jeke-dara turyp jatyrmyn. Jaqyn jerde bir ulym bar. Olar bala-shaǵasymen demalys saıyn kelip, hálimdi bilip turady.
Úmit kókjıegi
2011 jylǵy Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵynyń Nur-Sultan qalasyndaǵy quryltaıynda óz oıymdy ashyp aıtyp edim. Taǵdyrdyń buıryǵymen Eýropada jatqan men sekildi bir qalamgerdiń muń-muqtajy eskerilmeı, múlde umyt qaldym.
Sol saparymda Jazýshylar odaǵynyń tóraǵasyna ótinishimdi jetkizdim. Qazir jańa tóraǵa Ulyqbek Esdáýlet baýyrym eken. Ol kisige de aıtaıyn! Mınıstrlikterdiń (mádenıet jáne sport mınıstrligi, aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrligi) basyndaǵy adamdar da tez-tez ózgerip jatyr. Eki mınıstrlikke de aıtar janaıqaıym bar!
Mynaý «Qala men Dala» gazeti arqyly aryz-armanymdy aıtýdyń oraıy kelip tur. 2018 jyldyń basynda «Janashyr» qorynyń aıasynda ózimniń azdaǵan qarjymmen «Ómir órnekteri» degen eki tomdyq óleńder jınaǵym jaryq kórgen edi. Odan ózge osy odaqqa múshe bolǵan 26 jyldan beri bir kitabym da memlekettik baǵdarlamamen shyqpady. Jazýshylar odaǵynyń bir múshesi retinde maǵan qamqorlyq jasaýyna bolar edi. Shamasy olar meniń bar, álde joq ekenimnen de habarsyz bolar.
Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrligine, Qazaqstan Jazýshylar odaǵyna ótinishim bar!
Meniń «Úzilmes úreı» degen romanym jazylyp, qoljazba kúıinde daıyn tur. Shamamen eki tom bolady. Onda Qytaı, Qazaqstan, Eýropa elderindegi basymnan ótkizgenderimdi, sezgenderimdi, túıgenderimdi, urpaqqa sabaq bolar dúnıelerdi kórkem tilmen, roman etip jazyp shyǵyp edim. Sony shyǵaryp berýge qol ushyn berse eken degen tilek bildiremin.
2018 jyly Almaty qalasynda jaryq kórgen kitabymnyń tusaýkeserin Jańyl Ápetova, Lázzat Igisin sıaqty sińlilerim jáne aqyn Dáýletbek Baıtursynuly muryndyq bolyp ótkizip berdi. Ókinishtisi, men ol bas qosýǵa bara alǵan joqpyn. Kitabyma alǵysózdi Dáýletbek baýyrym jazyp, keshti ózi júrgizipti. Sol kezden bastap D.Baıtursynuly baýyrymmen shyǵarmashylyq baılanystamyn. Meniń Qazaqstan jaqtan ashylǵan jalǵyz terezem – sol azamat. Aıtqandarymdy áleýmettik jelide jarıalap, kóńilimdi kóterip, ómirge, jazýǵa degen qushtarlyǵymdy arttyryp qoıady.
Eldegi barlyq baýyrlaryma, aqyn-jazýshy áriptesterime Belgıadan sálem aıtamyn! Men saý-sálemet Antverpen qalasynda turyp jatyrmyn. Gazettiń kómegimen sizderge únimdi jetkizigim keldi!.. Meniń Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń bir múshesi ekenimdi umytyp ketpeńizdershi! Men sizderdi sát saıyn oılaımyn, mınýt saıyn esime alamyn.
Jasym seksenge kelse de, dirildegen qolymmen hat jazamyn, mine, taǵy da sóılep otyrmyn. Aman bolyńyzdar!
Jazyp alǵan Jaras Kemeljan
