Talas týǵyzbaıtyn shyndyq
Eń bastysy Saýda jáne ıntegrasıa mınıstri elimizde qymbatshylyqtyń bar ekenin moıyndady. Kezinde jýrnalısermen júz shaısyp qalǵan Jumanǵarın:
– Jyl basynan beri pıaz qatty qymbattap, baǵa 25,5%-ǵa artty. Budan keıin kúrish 5,2%-ǵa, qyryqqabat 4,1%-ǵa, sút pen sábiz 3,1%-ǵa, kartop 3%-ǵa qymbattady, – dep kún ótken saıyn elimizdi qymbatshylyq jaılap bara jatqanyn jasyrmaı aıtty. Nesin aıtasyz, shendiniń shyndyqty aıtqanyna rıza bolyp qaldyq.
Al osyǵan kim kináli degen suraq týyndaǵan sátte oǵan da mınıstrdiń jaýaby daıyn bolyp shyqty. Baǵany baqylaýdan shyǵyp ketýine oblys ákimder kináli eken.
Qymbatshylyq kezinde bizdiń bılik birin-biri aıyptaǵanda aldyna qara saldyrmaıtynyn bilemiz ǵoı.
Iá, mınıstr aıtqandaı jyl basynda elimizde pıaz baǵasy qatty qymbattady. Pıaz baǵasynyń sharyqtaýy ótken jyldyń jazynda da baıqalǵan-dy.
Ol kezde jýa baǵasynyń kúrt ósýine syrt elderde pıazǵa degen suranystyń artqany sebepshi bolǵan edi.
Bul joly da kásipkerler pıazdy syrt elderge qymbat baǵaǵa saýdalap, paıda tabýdy kózdegeni anyq. Sol sebepti pıaz baǵasy sharyqtaǵan. Bul – endi talas týǵyzbaıtyn shyndyq qoı.
Qymbatshylyqqa ákim kináli emes
Kórshi elderde jýa baǵasynyń qymbattap, kásipkerler pıazdy solaı qaraı tasymaldaýynan, eshkim oǵash qylyq kórmesi anyq. Bári naryqtyń zańdylyǵyna saı.
Mysaly, Jambyl oblysynyń kásipkerleri jaz boıy ósirgen pıazyn Reseıge qymbat baǵaǵa satyp, sonyń kesirinen Mańǵystaý oblysynda pıaz baǵasy qymbattap jatsa, bul úshin Jambyl oblysy ákimi Nurjan Nurjigitovty arqadan qaǵyp, Mańǵystaý oblysy ákimi Nurlan Noǵaevty syn tezine salýymyz kerek pe?
Iá, pıazdy jaqsy baǵaǵa satqan oblys ákimdi maqtap, pıaz baǵasy qymbattap ketken oblys ákimin synaý – eń ońaı sharýa.
Eger bizde oblys ákimderin halyq saılaǵan bolsa, olardyń jumysyna osylaı baǵa berýge bolar edi.
Ókinishke oraı, bizde ákimder saılanbaıdy ǵoı. Demek, qymbatshylyq úshin oblys ákimderin emes, birinshi kezekte Úkimetti kinálaǵan jón sıaqty.
Aıtalyq, bar kináni ákimderge aýdarǵan QR Saýda jáne ıntegarsıa mınıstri Serik Jumanǵarındi qymbatshylyq úshin jaýapkershilikke tartylsa logıkaǵa syıymdy bolar edi.
Elimizdegi saýda men kórshi elder arasyndaǵy ıntegrasıalyq ahýalǵa jaýapty mınıstrlik ókilderi alty aı buryn kórshi elde pıaz baǵasynyń qymbattaıtyny kúni buryn boljaı almasa, bizge mundaı mınıstrliktiń ne qajeti bar?
Oılańyzshy, «kórshi Qyrǵyzstanda pıazǵa degen suranystyń kúrt artýyn nege kúni buryn bilmediń» dep Jambyl oblysy ákimi Nurjan Nurjigitovty eshkim aıyptaı almaıdy ǵoı. Oblys ákiminiń mindetine ony bilip otyrý kirmeıtini anyq. Ákimdi bulaı aıyptasańyz, bes jasar balada «mynanyń esi aýysqan ba» dep kúlýi múmkin.
Demek, elimizde azyq-túlik pen janarmaıdyń baǵasy sharyqtap jatsa, bas salyp oblys ákimderin kinálaý orynsyz.
Qymbatshylyq bas kótergende Úkimet músheleri (Jumanǵarın sekildiler) bar kináni ákimderge aýdaryp, jaýapkershilikter jaltarýy kópten beri qalyptasqan dúnıe ekenin bilemiz.
Nazarbaev kezeńinde qalyptasyp qalǵan osy «qaǵıdany» Smaılov Úkimeti áli kúnge deıin syndyra almaı keledi (syndyra almaı ketetin de shyǵar).
Baǵany baqylaý... Bul jaı ǵana ımmıtatsıa
Ákimder ózderine ortalyq bılik kiná arta bastaǵan sátte basqarma basshylary men polısıany alǵa salyp, bazarǵa baryp baǵany qymbattatqan kásipkerlerdi alqymynan alatyny belgili.
Al ákim kele jatqanyn estigen keıbir kásipkerler pıaz baǵasy jazylǵan karton qaǵazdyń ekinshi betine baǵany tómendetip jazyp, úlken «báleniń» aldyn alýǵa árekettenedi.
Ákim bazardaǵy baǵa «baqylaýda» ekenine jergilikti telearnalardyń kamerasymen vıdeoǵa túsirip alǵan soń, jónimen ketedi.
Keıbir Berdibek Saparbaev syndy «kamıkadze» ákimder (qazir ondaı ákimder qalmady-aý?) pıaz baǵasy jazylǵan karton qaǵazdyń kelesi betin aýdarýǵa dátteri shydasa, úlken daýdyń oty tutanatyny belgili.
Al, endi osy jerde qudaıshylyǵyn ózińiz aıtyńyzshy, qymbatshylyqqa kim kináli?
Árıne, logıkalyq salyp qarasaq, pıaz baǵasynyń qymbattaýyna birinshi kezekte Úkimet basshysy, odan keıin QR Saýda jáne ıntegrasıa mınıstrligi aıypty ekenin kimde bolsa baıqar edi.
Sondyqtan «qoryqqan buryn judyryqtaıdy» degendeı QR Saýda jáne ıntegrasıa mınıstri Serik Jumanǵarınniń ákimderdi kúni buryn aıyptap jatqanyn túsinýge bolady.
Eń soraqysy oblys ákimderi qymbatshylyqty kúni buryn boljaı almaı, byljyrap otyrǵan Úkimetke qarsy bir aýyz sóz aıtpastan, bazarǵa baryp «Baǵany aýyzdyqtaý» dep atalatyn qoıylymdy qoıǵan kezde kimniń bolsa da qaryny ashatyny anyq.
Qymbatshylyq qalaı toqtaıdy?
Al endi, elimizde qymbatshylyq qaı ýaqytta toqtaıtynyn baıqaǵan shyǵarsyz?
Bizdiń paıymdaýymyzsha, oblys ákimderi Úkimet pen QR Saýda jáne ıntegrasıa mınıstrligimen jaýyrdy jaba toqymaı, shyndyqty betke aıtqan kezde qymbatshylyq máselesi birtindep rettele bastaıdy.
Ol úshin jedeldetip oblys ákimderin saılaýyn ótkizý kerek. Sol kezde halyqqa arqa súıegen Jambyl oblysynyń ákimi (Nurjigitov emes) Úkimet basshysyna (Smaılova emes) aldyn ala «Úkimet oblysymyzda óndiriletin pıazdyń tonnalap Reseıge ketýine jol berip otyr. Erteń Mańǵystaýda pıaz baǵasy kóterilip jatsa, bizdi kinálamańdar» dep 6 aı buryn aıǵaı salyp, baspasóz máslıhatyn ótkizgen bolar edi.
Jambyl oblysy ákimi Úkimet basshysyna eskertý jasaǵan kúnniń ertesinde Premer de shuǵyl jıyn ótkizip, belgili bir ýaqyt aralyǵyna deıin Reseıge pıaz eksporttaýǵa morotorıı jarıalap, artynsha Mańǵastaý oblysy ákimine (Noǵaev emes) qońyraý shalyp, «Qys boıy jep shyǵatyn pıazdaryńdy Jambyl oblysynan jetkizip alyńdar» dep habar bergen bolar edi.
Budan keıin Mańǵystaý oblysy ákimi Jambyl oblysyna 50 fýra jiberip, ózine qajetti pıazyn jetkizip alǵannan keıin Úkimet basshysyna qońyraý soǵyp, «Premer myrza, oblys halqy jazǵa deıin jep shyǵatyn pıaz qoryn qamdap aldyq. Jambyldyq kásipkerler pıazyn Qyrǵyzstanǵan alańsyz sata berýine bolady» dep habarlar edi.
Osyndaı júıeli jumys istelingen kezde ǵana qymbatshylyq degen qyzylkóz bále bizdi aınalyp óter edi. Al qazir qymbatshylyqty kúni buryn bilip, aldyn ala qam jasaıdy degen mınıstrińiz kinálilerdi izdep, prokýratýranyń qyzmetin atqaryp ketti.
Qymbatshylyqty jeńý úshin ákimderdi saılaýyn ótkizip, jergilikte jerlerdegi basshylardyń bedelin kóterý kerek.
Eger bulaı istemesek, Jumanǵarın syndy shendiler qymbatshylyq úshin ákimderdi kinálap, bir kreslodan, ekinshi kresloǵa sekirip júre beredi, júre beredi.
Nurlan JUMAHAN
