Dımekeń baılyq jınamady, onyń baılyǵy – halyqtyń peıili edi. Sol peıiliniń arqasynda qazaqtyń dalasy dán men malǵa toldy.
Ol ataq qýmady, onyń esimi men kesiminiń ózi ataq edi. Qonaev el basqarǵan jyldar qandaı qarama qaıshylyqqa toly, qıyn kezeń bolsa da, essiz saıasattyń ebin taýyp, halyqqa qyzmet ete bildi. Ash halyqty toq etken, jalańashty tondy etken eren týlǵa jaıly kerýen ǵasyrlar áli syr sherte beretini anyq! .
Tarıh pen tulǵa. Zamana ótpeli, qoǵam qubylmaly bolsa da, ótken tarıhty ózgertý, tarıhqa aıryqsha sıpat berip, óz mánerin sińirgen tulǵalardy umyt qaldyrý múmkin emes. Ondaı tulǵalar ýaqyt ozǵan saıyn zoraıa túspek. ondaı as qaraly alyptardyń esimi jyldar men birge jańǵyra túsetindeı... Sondaı tulǵalardyń biri – Dinmuhammed Ahmetuly Qonaev.
Keńestik júıeniń qazaq úshin qandaı alapattarǵa toly bolǵanyn bilemiz. Iá, qazaq HH ǵasyrǵa atpen kirip, ǵasyr túgesiler shaqta ǵaryshqa samǵap shyqty. Jetistik! Biraq sol jetistiktiń bodaýyna osy kúnderi qansha aıtsaq ta orny tolmas eń qymbatty, ǵazız dúnıesin – qısapsyz qandasyn berdi.
Sol «jetistik» úshin Alash arystarynyń basy sertke ustaldy. Sol údemeli damý úshin dinnen maqurym, tilden ada bola jazdadyq. Asharshylyq, soǵys, qýǵyn-súrgin... degen sózder búginderi tarıhı termın sıaqty kóringenimen, shyn máninde ult úshin zulmatty jyldardyń tizbegi edi.
Ótken ǵasyrdyń ekinshi jartysynda baryp, qazaq halqynyń eńse kóterip, Qazaqstan degen alyp terıtorıanyń tamyryna qan júgirdi. Sonyń kósh basynda turǵan, óziniń uzaq jyldyq eńbegi arqyly tutas elimizdiń gúldenip-damýyna tyń serpin bergen Qonaev dáýirin tarıhymyzdyń aıtýly kezeni deý lázim.
Ol etigimen sý keship, el basqarǵan jyldar týraly bul kúnderi jıi aıtylady. Saǵynyshpen, qurmetpen eske alatyndar kóp. Mańyna meıirin tógip, shýaǵyn shashqan kemeńger jaıly oı-túıinderdin bir para syn paraqtap shyqqan edik, onyn azamattyq bolmysy, adamgershilik bitimi, ózgeshe minezi jaıly ártúrli sypatta, ár kezderi jazylǵandardyń ishinen iriktep alyp usynyp otyrmyz.
Qazaqtyń Dımashy týraly sóz qozǵar tusta, onyń ásirese el mádenıetine, rýhanıatyna barynsha qamqor bolǵany aıtylady. Eger jasyrmaı shynymyzdy aıtar bolsaq, mádenıettiń qaıbir salasynda bolsyn – ádebıet, mýzyka, bı, án, teatr, kıno ol el basqarǵan jyldary aıryqsha dúmpý bolǵan, qazaq mádenıeti áli kúnge sheıin sony talǵajý etip kele jatqanyn nesin jasyralyq. Onyń shapaǵaty men sharapatyn kórmegen aqyn-jazýshy, ánshi bıshi joqtyń qasy, solardyń biri, «Atameken» dep kúlli qazaqty ornynan tik turǵyzǵan kompozıtor, ánshi, qazaqstannyń halyq ártisi, memlekettik syılyqtyń ıegeri Eskendir Hasanǵalıev bylaı syr shertedi.
– Ol kisi jaıly aıtylar ańyz kóp, ańyz degenimiz bolmasa, kóbi shyndyqpen órilgen. Qazir baıqasaq, jyl ótken saıyn ol kisiniń tulǵalyq qasıetin saǵyna bastaǵandaımyz... 1984 jyly Tashkent qalasynyń eki myń jyldyq mereıtoıy merekelengen kezde Almaty qalasynyń basshylyǵy quttyqtaý haty, syı-syıapatymen kosa meniń «Tashkent lırıkasy» degen ánimdi alyp barypty. Bul án tashkenttikterge qatty unasa kerek, Dımekeńe habarlasyp: «Sol ánniń avtorynyń qandaı ataǵy bar? Óz elinde bolmasa, jomart ózbek halqy ataq bereıik dep edik» dese, Dımekeń: «Ózimiz beremiz, alańdamańyzdar!» dep jaýap bergen eken. Sol jyly kóp ótpesten «Halyq ártisi» degen ataqty maǵan óz qolymen tapsyrdy. Men ol kezde tashkenttikterdiń áńgimesin estimegen edim. Keıin Dımekeńmen jaqyn aralasqan kezde óz aýzynan estidim. Sol kezderi bul kisiniń ár nárseni qalt jibermeı, barlyq salaǵa jiti nazar aýdaryp, kim bar, kim joq degen suraqqa únemi jaýap izdep júretinin baıqadym.
Keıin ol kisi mansabynan túsip, jamaǵaıyny men jaqyn dostary syrt bergen tusta, biz otbasymyzben jaqyn aralastyq. Bir ret jeke konsertime qurmetti qonaq retinde shaqyrdym. Bul syılastyk sońǵy ómirine sheıin jalǵasty. Otbasymyzben úıine baryp júrdik, ol kisi de bizdiń úıde qonaqta boldy. Úıine shaqyrar aldynda: «Kelin men Birjandy ertip kel, emen-jarqyn áńgimeleseıik» deıtin. Áńgime aýany negizinen ótken ánshiler, sal-serilerdiń ómirbaıany, tarıhymyzdyń bultarys qaltarysy týraly bolýshy edi. Kóp izdenetini, kóp oqıtyny baıqalyp turatyn».
Talaı tarlandardy ómirge ákelip, ónegeli jolyna kýá bolǵan darhan dala minezdi keń jaýyryndy, jazyq mańdaıly, tereń de tuńǵıyq janarly tulǵanyń ómir ótkelek terin shyn túsingińiz kelse, qıyndyqqa toly balalyq shaqtan tartyp, danalyqqa, aqsaqaldyq meıirimge ulasqan shaǵyna sheıin kóz aldyńyzdan ótkizip kórińiz. Ol satqyndyqty, ekijúzdilikti, jaǵympazdyqty, jalbaǵaılyqty ekibastan kórgen jáne ótpeli ýaqyttyń tolqynynda ondaı ish mezer pıǵyldarǵa mán de bermegen. Sondyqtan da ol ýaqyt kerýeni ótken saıyn adaldyq pen ardaqtylyqtyń, shynaıy bolmystyń ıesi retinde áspettelip keledi.
Qazaqtyń Dımashy haqynda aıtylar izgi oılar men jyly lebizderdiń sansyz ekeni anyq, al ol jaı ómirde, otbasynda, baýyr týys arasynda qandaı edi, kisilik kelbetiniń arǵy ózegi qaıdan bas talady, qudaı qosqan qosaǵy Zýhranyń aıyrylmas jarǵa degen mahabbaty jaıly ne bilemiz degen suraqtar kimdi bolsyn qyzyqtyratyny aıqyn. Sol negizde bir qursaqtan jaralyp, aǵalyq qam qorlyqtyń qarapaıym úlgisin qapysyz eske túsirgen qaryndasy Sara Qonaeva óz esteligin bylaı órbitken eken
– Zýhra jeńgemiz minezi kórkem, aqylǵa da, parasatqa da baı, ázız jan edi ǵoı. Aǵam ekeýiniń mahabbaty ertegidegideı edi. Dımash aǵamdy ár kúni jumysqa keterinde kózimen uzatyp sap, kún uzaq qashan keledi dep taǵaty taýsyla kútedi eken. Bul ǵadetin ómir boıy buzbapty. Aǵamyzdyń sharýabasty bop, oqı almaǵan kitaptaryn kúndiz oqyp, keshke jaqyn mazmunyn tamyljytyp jaryna aıtyp beredi eken. Jeńeshemiz óte ismer, qolynan kelmeıtini joq edi. Ásirese, qaımaqtap shaı quıǵany, dámdep as ázirlegeni, et asqany – bir hıkaıa. Men qazaqtyń Dımashynyń jarymyn degen pıǵyl atymen joq. Aýyldan úlkender kelse, ıilip sálem etip, olardy jyly qarsy alyp, aýyldaǵylarǵa sálem-saýqatyn berip jiberetin. Jeńeshemizdiń taǵy bir qasıeti, óte dindar kisi edi. Dımekeń arqyly Arabıaǵa, Mysyrǵa barǵan adamdardan Quran aldyratyn bolǵan. On bes-jıyrma Quran kitaby úıinde saqtaýly turýshy edi Arabsha oqyǵan. Óte qymbatqa alǵyzǵan tumary men taspıyǵy da bolǵan. Jalpy, bizdiń áýlet dinge jaqyn, atamyz Jumabaı Mekkege barǵan kisi. Ómiriniń sonynda aǵamyzda namaz oqyǵan degen sóz bar. Óıtkeni jas kezindegi tárbıe, otbasyndaǵy ulaǵat soǵan jetelegen bolsa kerek. Ol kisiniń namaz oqyǵanyn biz bilgen joqpyz. Biraq Qurandy naqyshtap, áýezdep oqıtynyn, quran oqyp otyryp janylyp qalǵandar bolsa túzetip otyratynyn bilemin.
Dımekeń otbasynda óte ázilqoı, karapaıym kisi edi. Mereke-meıramdarda áýletimizben sol úıge jınalatynbyz Aǵamyzdyń taǵlymdy áńgimelerin tyndap kúldirgilerin estip, máz bolysatynbyz. Ónerge óte jaqyn edi, Shashýbaı men Súıinbaıdyń, sal-serilerdiń ánderin qatty unatatyn.
Ákemiz óz ómirinde eki ret qatty qýandym degen ǵoı. Birinshisi, Dımash aǵamyz óz kúshimen talpynyp dıplom alǵanda, keıin jumysqa turyp, úılenemin degende... aǵamyz ákemizdi ónege tutty, ol kisiniń kishpeıildigin, elshil, kópshildigin únemi my sal etip aıtyp otyratyn...».
Adamdyq bolmys degenimizdiń ózi – ulttyq jaratylymnan, ananyn aq sútimen, ákenin izgi ónegesimen, jardyń jarqyn minezimen, baýyrdyń adaldyǵymen qalyptasatyn qasıet bolsa kerek. Qaryndasynyn úzik syrynan talaı jaǵdaıdy ańǵarýǵa bolatyndaı.
