Osydan birneshe kún buryn Qazaqstan Qytaıǵa narazylyq notasyn jiberdi. Eki eldiń arasynda nota jiberý sırek oryn alady. Alaıda bul jolǵy narazylyqqa Qytaı aqparat quraldaryndaǵy myna bir maqala sebep boldy:
Sonyń aldynda qytaıdyń Sohu.com aqparat agenttiginde "Qazaqstan nege Qytaıǵa oralýdy qalaıdy?" («哈萨克斯坦”为何渴望回归中国?») degen maqala jaryq kórdi.
Maqalada Qazaqstannyń erte kezden beri tolyqtaı Qytaıdyń quramynda bolǵany baıandalǵan. Maqala avtorlary budan bólek qazirgi Qazaqstanda 400 myńǵa tarta qytaı dıasporasy turatynyn tilge tıek etken (alaıda buǵan resmı dáıek keltirmegen).
Bul óz kezeginde qazaqstandyq oqyrmannyń ashý-yzasyna tıip, Qytaıǵa qarsy narazylyqty burynǵydan beter údete tústi. Saa-network-portalynyń jazýynsha Qytaı saıtynda jaryq kórgen atyshýly maqalaǵa alǵashqy bop «Atajurt eriktiler» qozǵalysynyń lıderi Serikjan Bilásh nazar aýdarǵan.
Buǵan qatysty vıdeoda Bilásh maqalanyń mazmuny men maqsatyn egjeı-tegjeıli ejiktep, jurtqa jetkizedi.
Alaıda 14 sáýirge deıin osy bir daýly maqala qazaqstandyq aqparat quraldarynyń nazaryna ilikpeıdi. Saa-network portalynyń jazǵanyndaı Serikjan Bilásh kótergen máselege otandyq BAQ-tan buryn bılik nazar aýdarǵan.
Qazaqstan bıligi Qytaı saıtynda jarıalanǵan daýly maqalaǵa tez arada jaýap qatýdy jón kóredi. Qazaqstan Syrtqy ister mınıstriniń birinshi orynbasary Shahrat Nuryshev (Qazaqstannyń Qytaıdaǵy eks-elshisi) Qytaı elshisi Chjan Sáony kezdesýge shaqyryp, sohu.com saıtynda jaryq kórgen maqalanyń maqsatyn túsindirýdi talap etedi, ári buǵan baılanysty narazalyq notasyn tabystaıdy.
«Mundaı maqalanyń jarıalanýy eki el arasyndaǵy jan-jaqty strategıalyq seriktestikke syna qaǵady», - mınıstrdiń orynbasary .
Kezdesýden shyǵa sala Chjan Sáo myrza áleýmettik jelidegi paraqshasynda bylaı dep jazba qaldyrdy.
«Sohu.com saıtynda jarıalanǵan maqalaǵa baılanysty oıym: asyǵys sheshim qabyldaýdan aýlaq bolyńyzdar. Maqalanyń Qytaı saıtynda, qytaısha jaryq kórgeni – onyń avtory qytaı ultynyń ókili ekenine ári buǵan Qytaı úkimetiniń qatysy baryna kepildik bermeıdi.
Qytaısha jazatyn qytaılar ǵana emes. Qazir saıttardyń derligi oqyrmanǵa esigin aıqara ashqan. Mundaı alańda kez-kelgen adam óziniń araǵa ot salatyn oı-pikirimen bólise alady.
Maqalanyń taqyryby da nazar aýdarý maqsatynda qoıylǵany anyq. Mundaǵy maqsat – saıası upaı jınaý. Ashyq túrde arandatý. Másele buǵan kim tapsyrys berdi? Kúnderdiń kúni tapsyrys berýshiniń tóbesi qyltıady. Qytaıdyń eshkimmen arazdasqysy joq...», – dedi elshi myrza.
Óz kezeginde áleýmettik jelidegi qaýym Qytaı elshisiniń jaýabyn dıplomatıaǵa tiline saı emes tapty. Buǵan da negiz bar.
Chjan Sáonyń dıplomatıa shekarasynan shyǵyp, dóreki sóıleýi bir bul emes.
Qytaıdyń Qazaqstandaǵy elshisi bop taǵaıyndalǵaly beri Chjan Sáo Qytaıǵa qarsy aıtylǵan syn-eskertýlerge agressıvti túrde jaýap qatýda.
Eskere keterlik jaıt elshi áleýmettik jelini jetik meńgergen. Qazaqstan ǵana emes, álem tarapynan Qytaıǵa qarsy aıtylǵan eskertýlerdiń eshbirin eleýsiz qaldyrmaı, Feısbýk, Tvıtter, Instragram arqyly jaýap qatyp júr.
Elshiniń syn sadaǵyna ilikken elderdiń aldyńǵy shebinde – AQSH tur. Chjan Sáo myrza Qytaıdyń Orta Azıadaǵy saıasaty men Shyńjańdaǵy tutqyndarǵa qatysty shyndyqty aıtqan Amerıka dıplomattaryna erekshe shúıligedi.
Máselen «Qytaıdaǵy saıası tutqyndar lagerinde qazaqtar da bar» degen aqparatty elshi «jalǵan málimet» dep atap, joqqa shyǵarǵan.
Artynsha Orta Azıany aralaǵan AQSH-tyń Memhatshysy Maık Pompeony aıyptap, ony jalaqor, jalǵan sóıleıtin adam degen edi.
«Pompeonyń saparyn muqıat zertteseńiz AQSH-tyń saıası jymysqy júrisi «men mundalap» tur. Amerıka Orta Azıa elderi men Qytaıdy arazdastyrýdy kózdeıdi. Bul ne basyný ma?» degen bolatyn Qytaı elshisi.
AQSH-tyń Memdepartamenti Qytaı shekarasyn zańsyz kesip ótip, ol jaqtaǵy saıası tutqyndar týraly alǵashqy bop aıtqan Saıragúl Saýytbaıǵa «Batyr áıel» premıasyn tabystaǵan tusta da Chjan Sáo myrza únsiz qalmaǵan.
«Bul «batyrsymaq» áıel Qytaı men Qazaqstanda qylmysker dep tanylǵan. Batyrlyq týraly aıtýdyń ózi ábestik. Ol, ol ma Otanyn satty. Ózin asyrap jetkizgen Otanyna kúıe jaqty. Shynymen batyr bolsa, Shyńjań bıliginiń aldyndaǵy kredıtin ótesin! Saıragúl saıası oıynnyń quraly ǵana...», – degen edi Qytaı elshisi.
Qytaı elshisiniń AQSH-qa qatysty aıyptaýlaryna Qazaqstandaǵy AQSH elshisi álige deıin jaýap qatqan joq.
Daýly maqalaǵa baılanysty Qazaqstan Syrtqy ister mınıstriniń birinshi orynbasary Shahrat Nuryshevtyń aldynda barǵan Chjan Sáo bul kezdesýdiń nátıjesin de sál burmalap jetkizdi.
«Eki eldiń qarym-qatynasyna keri áserin tıgizetin mundaı dúnıelerdi joıýda feıktermen kúreske nazar aýdardyq. Qazaqstan-Qytaı dostastyǵynyń kepili retinde bizge tarıh oqýlyqtarynyń mazmunyna erekshe mán berý kerektigin, sóıtip jas urpaqty tarıhtyń shynaıy kózqarasy negizinde tárbıeleýdiń asa mańyzdy ekenin aıttym», – dedi ol.
Bul Qazaqstanǵa ses kórsetý me?
Tanymal jýrnalıs Qýandyq Shamahaıulynyń aıtýynsha QHR resmı saıttary Qazaqstanǵa ses kórsetýdi bastap ketti.
«Olar Qytaıdyń qol astyna kirýdi "qaıta oralý" dep atap, olar emes, biz ózimiz solarǵa muqtaj bolyp otyrǵandaı esh shimirikpesten aıtyp jatyr. Rasymen de, Qytaıdy astyrtyn jaqtaýshylar el ishinde bar ma?
Qazir, qytaıdyń quryǵy uzardy. Onyń qandy sheńgeli men temir qursaýy kez-kelgen jerden kimdi bolsa da, quryqtaı alatyn jaǵdaıǵa jetip otyr deıtinder de bar», – deıdi ol.
Onyń pikirinshe Qytaıdyń otarlaý saıasatyna qarsy bolǵan azamattardyń esh kinási bolmaǵanymen qandaı bir jolmen óz elinde júrip te, qytaılyq kúshterdiń yqpalymen túrli qysymǵa ushyramasyna, jazyqsyz zardap shekpesine kepildik joq.
«Aqshamen aýyzdaryn uryp, ózderine qyzmet etkizip qoıatyn jaldamaly quldary kórshiles elderde meılinshe kóbeıgen bolsa, bul óte qaýipti. Qytaıdyń zulymdyǵyn áshkerelep, komýnıserdiń azapty lagerlerine qarsy kúresken jandardy tuqyrtýdyń alýan túrli aıla-amaldar men zulymdyqtardy oılap tabýdan qytaılar esh taıynbas.
Kerisinshe, eger kóptegen kórshiles elderde óz ultynyń múddesin satyp, qytaı otarshylaryna jaǵymdy pikir aıtyp, kompartıanyń sýaıt elshileriniń sózin sóılep, kompartıanyń astyrtyn áreketterin jaqtaǵan “jumsaq kúshter” ıtshe toıynyp, shoshqasha semirip jatsa, oǵan da tań qalýǵa bolmaıdy. Saq bolaıyq, elimizdiń derbestigin qorǵaıyq!», – deıdi Qýandyq Shamahaıuly (avtordyń jelidegi jazbasy). ⠀
Qytaıda bilim alǵan jýrnalıs Ertaı Núsipjanovtiń aıtýynsha Qytaıdyń áleýmettik jelilerinde Qazaqstannyń daýly maqalaǵa oraı narazylyq notasyn joldaý áreketi synǵa alynǵan.
«Qazaqstan túımedeıdi túıedeı etti. Bul atalǵan eldiń dıplomatıasynyń jetilmegenin bildiredi. Jekelegen qoldanýshylardyń pikiri tutas bir eldiń kózqarasyn tanytpaıdy. Internet - ashyq platforma. Sol sebepti árkimniń aýzyna qaqpaq bolý múmkin emes.
Shet elderde Qytaıdy qaralaǵan maqalalar resmı saıttardyń bas betterinde tolyp tur. Qazaqstanda da az emes.
Sol sıaqty Qazaqstanǵa qara kúıe jaqqan maqalalar Batysta da bar. Shaǵymshyl bolsa olarǵa nege qarsylyq bildirmeıdi?" deıdi narazylyq notasyna narazylyq tanytqan bir portalynda. Qytaıdyń bul jazbasy 510 myńnan asa qaralyp, kóptegen pikirler jazylǵan», – dep jazady Ertaı Núsipjanov jelidegi paraqshasynda.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
