Býrabaıdy orysqul qazaqtar áli «Borovoı» deıdi
Biz tek qana «Pavlodar men Petropavldyń ataýyn ózgertý kerek» dep dalaqtap shapqylap ózge jerlerdiń ataýyn ózgertýdi umytqan sıaqtymyz. Shyn máninde bizde bul eki qalanyń ataýyn ózgertýden basqa atqaratyn jumystar jetip artylady.
Nur-Sultan qalasynyń janyndaǵy Býrabaıdy orysqul qazaqtar áli «Borovoı» deıdi. Sóıtse buryn bul jerde birdeńe burǵylaǵan mys. Sodan solaı atalady eken.
Qostanaı jaqta Sosnovyı bor degen bar, Pavlodarda «Irtysh», «Rosha» dep kete beredi. Bizdiń soltústik óńirdegi demalatyn kórikti jerlerdiń ataýlary ıa oryssha, ıa orys tonyn kıgen qazaqsha ataýlar.
«Jer kólemi boıynsha toǵyzynshy oryn alamyz» dep maqtanǵanda keýdemizge nan piserdeı bolady. Biraq ana ataýlarǵa qarap otyrsańyz, bul jer bóten bireýdiń jeri sıaqty kúı kesheseń. Odan bul jerlerdegi demalys oryndarynyń qyzmet kórsetýshi personaldarynyń qazaǵy bolsyn, orysy bolsyn, mindetti túrde oryssha sóıleıdi... Al budan keıin Reseıde júrgendeı bolasyz.
Ol ol ma, Elordadan 120 shaqyrym jerde, Ereımentaý aýdanynda ádemi taý silemderi bar. Sol jaqtyń biraz jurty sony «Sokolınye gory» dep atap demalýshylar kóbeıdi. Astana mańyndaǵy qazaqy aýdandardyń birinde ol neǵylǵan «Sokolınye gory» deseı shirkin. Tipti aıtýdyń ózi uıat.
Elordanyń irgesinde «vácheslavskoe vodohranılıshe» degeni jáne bar.
Ár qyrat, saı, tóbesine at qoıatyn qazaq sol jerlerge at qoımady degenge kim senedi?
Ol jerlerdiń kóne qazaqsha tól ataýlary bolýy kerek, alaıda ol ataýlar menińshe kóleńkede qaldy.
Men birde Býrabaıda demalyp júrgende mynadaı kóriniske tap boldym. Bir qazaq týrıs jergilikti orystan «myna taýdyń ataýy ne?» dep suraǵandaı boldy. Oǵan ana orekeń «buny Sınúha dep ataımyz» dedi.
Bul Kókshe ǵoı. Maǵjan jyrlaǵan Kókshe.
Bul jaýapqa ana qazaq «á» dep mańqıyp turdy da ketti. Ol ne oılap ketti, «ee myna jerler buryn orys jeri bolǵan eken, biz buny qazir otarlap jatyr ekenbiz» dep ketti me, ıtim bilsin.
Jer ataýlary úlken saıasattyń jarnamasy
Al endi bizdiń Shyǵys Qazaqstan oblysyn naǵyz jer jaýhary dese de bolady. Ol arada atajurt Altaıdyń batys etegi bizdiń shekaradan beri jatyr. Ol jerde nebir sulý kólder, asqar taý shyńdary, keremet jerler bar. Ol jerlerdi biraz qazaq bilmeıdi.
Sol Altaı mańyndaǵy kórikti ózen-kól, taý-shatqal, jer ataýlarynyń túgelge jýyǵy oryssha dese de bolady.
Glýbokoe, Serebránsk, Iazevoe, Rahmanovskıe klúchı taǵysyn taǵy... Kete beredi.
Bul jerlerden teriskeıge qaraı Reseı shekarasy qol sozym jerde tur ony ary assańyz, Altaıskıı kraı, Barnaýl...
Bizdiń Shyǵys óńirdegi jerlerdiń Reseı oblystarynan aıyrmasy shamaly.
Men 17-18 ǵasyrdaǵy Sibirdi zerttegen orys saıahatshylarynyń derekterin jıi qarap otyramyn. Sonda baıqaǵanym: Sibirdegi jer ataýlarynyń jartysynan kóbi túrki ataýlary. Orys saıahatshylary bul jerlerdiń túrkishe ataýyn jazyp onyń maǵynasyn aýdaryp otyrýdy umytpapty. Sibirdiń oryssha ataýyn ıemdengeni bertinde ǵana bolǵan nárse, oǵan sheıin ol jerlerde túrki ataýlarynan kóz súrinedi.
Bizde de solaı.
Bizge keıin kóship kelgen pereselender Pokrovskoe, Semenovskoe, Vasılevskoe dep óz ataýlaryn tańdy. Solaı bul jerlerdiń kóne ataýlary umyt boldy. Qazirgi qazaqtar bul oryssha ataýlardy qabyldap úlgerdi.
Ataýdy qabyldady demekshi, qazir Qytaı Shyǵys Túrkistandaǵy biraz jer ataýyn, qalalardy qytaı ataýyna kóshirip jatyr.
Endi bir otyz jyldan soń bizdiń balalarymyz qytaı shekarasyn assa, ol jerde qytaı ataýymen turǵan qytaı álemine tap bolady. Odan soń keıingi qazaq ol jerlerdi qytaı jeri dep eriksiz moıyndaıtyny anyq. Ol solaı. Jer ataýlary degenimiz – úlken saıasat. Al myńdaǵan jurt topyrlap baryp demalatyn jerler sol saıasattyń jarnamasy.
Menińshe, bizge Pavlodar men Petropavldyń ataýyn ózgertpes buryn osy kózge uryp murty buzylmaı turǵan ataýlardy ózgertý kerek sıaqty. Osynyń ýaqyty keldi.
Oljas ÁBİL
