Osylaısha, egemendik jyldarynda dinniń qoǵamdyq qatynastar júıesindegi róli men orny ózgerdi. Qazaqstannyń zaıyrly memleket ekenin eskere otyryp, búgingi tańda zaıyrlylyqtyń qazaqstandyq modeli jáne memlekettik-konfessıalyq qatynastardy qurý nysandaryn qalyptastyrýdyń naqty mindetteri qalyptasty. Elimizdegi qazirgi dinı ahýal kóp ultty halyqtyń naqty qurylymymen anyqtalady.
Táýelsizdik jyldarynda Qazaqstan 130-dan astam ulttar men ulystardyń ókilderine beıbitshilik pen kelisimdi qamtamasyz etti. Elimizde konfessıonaldyq kózqaras ǵasyrlar boıy ortaq tarıh pen ártúrli tilderde sóıleıtin adamdardyń ómirine kirigip úlgerdi desek te qatelespeımiz. Bizdegi etnıkalyq jáne dinı turaqtylyq qashan da mańyzdy boldy ári ózin-ózi qamtamasyz etýmen erekshelendi.
Qazaqstannyń táýelsiz damýy jyldarynda dinı birlestikter sanynyń aıtarlyqtaı ósýin baıqaǵanymyz ras. Dinge senýshiler arasynda barlyq derlik álemdik dinderdi ustanýshylar bar. Máselen, ıslam, hrıstıan, býddızm, sondaı-aq ıýdaızm, ındýızm, ejelgi polıteıstik kúltter jáne jańa dinderge senetinder de bar aramyzda. 1992 jyly qabyldanǵan «Dinı senim bostandyǵy jáne dinı birlestikter týraly» zań elimizde áreket etetin konfesıalardyń keń aýqymy úshin alǵashqy quqyqtyq jaǵdaı jasady.
Dinı senim bostandyǵy elimizdiń Konstıtýsıasymen kepildik berilgen negizgi quqyqtyq qundylyqqa aınaldy. İs júzinde bul Qazaqstandaǵy dástúrli jáne dástúrli emes dinderdi ustanýshylar arasyndaǵy etnosaralyq jáne konfesıaaralyq kelisimde kórinis taýyp jatty.
Din – áleýmettik jáne rýhanı ómirdiń naqty quramdas bóligi. Qoǵamnyń ıdeologıalyq konsolıdasıasy úshin ártúrli konfesıalardaǵy din qyzmetkerleriniń dıalogy mańyzdy. Onyń ústine, búginde álemdik qaýymdastyqta kóptegen dástúrli emes konfesıalar men jańa formasıalar jumys istep jatyr. Bul oraıda, elimizdegi dinı ahýal turaqty dep aıtýǵa negiz bar. Sonymen qatar, Qazaqstandaǵy dinı ahýal absolútti túrde ıdealdy dep paıymdaý da qate bolar edi. Óıtkeni, saladaǵy kóptegen máseleni joqqa shyǵara almaımyz.
Bizdiń elimizdegi turǵyndardyń basym kópshiligi – ultty quraýshy etnıkalyq top – qazaqtar – musylmandar, ekinshi úlken etnıkalyq top – orystar – orys pravoslavıe shirkeýine jatady. Sóz jáne din bostandyǵyn jarıalaı otyryp, úkimet dáıekti túrde dinı birlestiktermen qarym-qatynasty retteýge umtylady. Onsyz bolmaıdy. Óıtkeni, kópultty jáne kópkonfessıaly qoǵamdaǵy qaqtyǵystardyń aldyn alýda bul sózsiz sharýa kerek. Sol sebepten de bılik qoǵam ómirin shynaıy adamı qundylyqtarmen, taza senimmen baıytýǵa, jastardyń rýhanı muratyn qalyptastyrýǵa baryn salady.
Ótken jyldar Qazaqstan úshin ıdeologıalyq baǵdarlar men qundylyqtardyń tutas keshenin qaıta baǵalaý kezeńi boldy. Bul – azamattyq ustanymdy qalyptastyrý, ultaralyq kelisimdi saqtaýǵa qamqorlyq jasaý, demokratıalyq ıdeıalar men saıası ómirdiń normalaryn bekitý qazaqstandyq qoǵamnyń ulttyq mádenıeti men rýhanıatynyń damýymen organıkalyq túrde baılanysty ekenin uǵynýdyń bastamasy.
Tuńǵysh prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń: «Qazaqstan – kópultty memleket. Mádenı turǵydan bul demokratıalyq memleket úshin óte qatal sharttardy bildiredi» deýi de beker emes. Mádenıetti jete baǵalamaý jalpy órkenıettiń aıtarlyqtaı sarqylýyna ákelip qana qoımaıdy, sonymen qatar azamattyq soǵystarǵa toly qaqtyǵystarǵa alyp keledi.
Qazaqstanda assırıa, ıran, noǵaı syndy az ulttardyń da tili men mádenıetin damytýǵa tolyq múmkindik bar ekenin baıqaǵan bılik teńgerimdi til saıasatyn júrgizýde. Bul ar-ojdan bostandyǵyna kepildik beretin quqyqtyq bazany jasaıdy.
Elimizdegi ultaralyq kelisimdi saqtaý tetikteriniń biri – Qazaqstan halqy Assambleıasy barlyq ult azamattaryn biriktiretin memlekettik organ retinde qyzmet etip jatyr. Din (ásirese álemdik jáne dástúrli dinder) adamnyń rýhanı-adamgershilik ustanymdaryn damytýdyń qýatty faktory bolyp tabylady. Dinniń shynaıy maqsaty – adam boıyndaǵy barlyq adamdyq nárseni saqtaý jáne kóbeıtý, adamnyń «bet-beınesin» saqtaýǵa kómektesý.
Qazirgi álemniń mindeti – adamzat órkenıetiniń zamanaýı jańǵyrýynda beıbitshilikti saqtaý úshin ǵasyrlar boıy álemdik jáne dástúrli dinderdiń prınsıpteri men paradıgmalaryn damytyp kele jatqan gýmanızm men toleranttylyqtyń, konfesıaaralyq kelisim men dıalogtyń jalpyadamzattyq qundylyqtaryn belsendi paıdalaný.
Dinniń yqpaldastyrýshy, rýhanı-adamgershilikti qalyptastyrýshy faktor retindegi rólin kúsheıtý úshin halyqtyń bilim deńgeıin kóterý qajet. Bul halyqtyń dinı saýattylyǵyn arttyrýdy ǵana emes, sonymen birge saıası saýattylyǵyn kóterýdi, dinı saýattylyqty qalyptastyrýdy bildiredi. Halyqtyń belgili bir saıası mádenıeti, saıası sanasy men ózindik sanasy da osynyń negizinde ilgerileıdi. Bul qajettilik, eń aldymen, qazirgi órkenıetke tónip turǵan eleýli qaterlerdiń biri – dinı ekstremızm – dinı bilimniń jetkiliksizdiginiń tikeleı saldary ǵana emes, sonymen birge din men saıasattyń bir-birimen aralasyp ketýine baılanysty.
Shyndyǵynda, din men saıasatty biriktirý óte qaýipti nárse, óıtkeni dinı jáne saıası kóshbasshylar óz maqsattary men ambısıalaryna jetý úshin dinı sezimderge, dinı normalar men dogmalarǵa júginip ketýi múmkin. Al búginde din men saıasattyń ózara tyǵyz baılanysy bar.
Bir jaǵynan, dinı prosesterdi saıasılandyrý, ekinshi jaǵynan, saıası jaǵdaıdy sheshýde din men dinı faktorlardy paıdalaný. Konfesıalyq biregeılik konfesıaaralyq tatýlyq pen kelisimdi, sondaı-aq dinı toleranttylyqty nyǵaıtýda erekshe ról atqarady. Osyǵan baılanysty álemdik jáne dástúrli dinder tarapynan ózimshildik, oqshaýlaný, fanatızm men pozıtıvti dinı sáıkestiktiń keń taralýy sıaqty teris dinı sáıkestendirýdiń túrlerin joıýǵa baǵyttalǵan birshama jumys qajet.
Pozıtıvti dinı biregeıliktiń sharty – konfesıalyq toptardyń táýelsiz jáne turaqty ómir súrýi, sodan soń kóp konfesıalyq álemde beıbit ózara árekettesý degenge saıady. Pozıtıvti dinı biregeılikti qurý, bir jaǵynan, óz konfesıalaryna qurmetpen qaraýdy, óz tarıhyna, ádet-ǵuryptary men dástúrlerine maqtanysh sezimin damytýdy, ekinshi jaǵynan, kópk konfesıalyq álemniń alýan túrliligin sezinýdi, dinı senimnen bas tartýdy boljaıdy.
Sonymen qatar «dos nemese dushpan» uǵymynan ajyraýǵa, «olar basqa» degen dinı kózqarastan arylýǵa, ózgelik pen birlikti túsinýge jetkizedi. Olaı bolsa, dinderimizden erekshelik izdemeı, ortaq belgiler men ustanymdardy, qundylyqtardy, biriktirýshi qasıetti izdesek, din qýatty ıntegrasıalyq faktor bola alady dep aıta alamyz. Osy jaǵdaıda ǵana dinı kelisim men dıalog qoǵamda oń ról atqaryp, memlekettiń ulttyq qaýipsizdiginiń negizi bolyp, qazirgi jahandyq álemde ómir súrýdiń sharty bola alady.
