Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev pen Eýroodaqtyń Joǵarǵy ókili Kaıa Kallaspen kezdesip, saýda, energetıka, sıfrlandyrý jáne Transkaspıı kólik dálizin damytý máselelerin talqylady. Sonymen qatar, «Ortalyq Azıa – Eýropa Odaǵy» formatyndaǵy yntymaqtastyqqa erekshe mán berildi. Kaıa Kallas Qazaqstannyń Eýroodaqpen seriktestik kelisimine qol qoıǵan alǵashqy aımaqtyq el ekenin atap, bul baılanystardyń erekshe mańyzǵa ıe ekenin jetkizdi. Sondaı-aq, vıza rásimderin jeńildetý prosesiniń bastalǵanyn málimdedi. Otandyq sarapshylar bul qadam qazaqstandyqtar úshin jańa múmkindikter ashatynyn aıtyp jatyr.
Qazaqstannyń óńirlik kóshbasshylyǵy men EO-men qarym-qatynasy
Saıası ǵylymdar doktory Jomart Simtikov Qazaqstannyń Ortalyq Azıadaǵy óńirlik kóshbasshylyq róli men EO-men qarym-qatynasynyń mańyzyn jan-jaqty talqylap berdi. Onyń pikirinshe, Qazaqstan – aımaqtaǵy eń iri ekonomıkaǵa ıe el, onyń saıası turaqtylyǵy óńirdiń damýyna yqpal etedi.
«Qazaqstannyń Ortalyq Azıadaǵy óńirlik kóshbasshylyq pozısıasy men EO elderimen qarym-qatynasy qazirgi ýaqytta asa úlken strategıalyq mánge ıe. Ortalyq Azıanyń geografıalyq jáne saıası jaǵdaıy ony úlken halyqaralyq kúshterdiń múddeler ortalyǵyna aınaldyrady, al Qazaqstan osy aımaqtyń negizgi saıası, ekonomıkalyq jáne mádenı ortalyǵy bolyp tabylady.
Óńirlik kóshbasshylyq boıynsha Qazaqstan Ortalyq Azıadaǵy eń iri ekonomıkaǵa ıe jáne onyń saıası turaqtylyǵy men damý úrdisi aımaqtyń bolashaǵyn aıqyndaıdy. Bul eldiń Ortalyq Azıadaǵy kóshbasshylyǵy halyqaralyq arenada da mańyzdy, sebebi ol aımaqtaǵy qaýipsizdik, energetıka, jáne saýda-sattyq máselelerine qatysty sheshimder qabyldaýǵa yqpal etedi. Sonymen qatar, Qazaqstannyń kópvektorly syrtqy saıasaty aımaqtyq turaqtylyqty saqtaý men damý jolynda mańyzdy ról atqarady», - dedi ol.
Kópvektorly syrtqy saıasat jáne óńirlik yqpal
Qazaqstannyń kópvektorly saıasaty túrli halyqaralyq kúshtermen tepe-teńdikti saqtaýǵa baǵyttalǵan. Iaǵnı bul eldiń syrtqy qatynastarynda birjaqty baǵytty emes, ártúrli halyqaralyq qatynastardy teńdestire otyryp, óz múddelerin qorǵaýǵa baǵyttalǵan strategıa. Bul saıasattyń basty ereksheligi – Qazaqstan óz syrtqy saıasatynda kez kelgen kúshti tańdamaı, barlyq eldermen jáne halyqaralyq uıymdarmen ózara tıimdi qarym-qatynastar ornatýǵa umtylady.
Jomart Simtikovtyń pikirinshe, Qazaqstannyń kópvektorly syrtqy saıasatynyń erekshelikterine toqtalsaq, ol birneshe negizgi baǵyttarǵa negizdelgen.
«Birinshiden, iri derjavalarmen teń qarym-qatynas. Qazaqstan Reseı, Qytaı, AQSH, Eýropalyq Odaq elderi, Túrkıa jáne basqa da aımaqtyq derjavalarmen strategıalyq áriptestik ornatqan. Bul saıasat eldiń geografıalyq ornalasýyna baılanysty túrli kúshter arasynda tepe-teńdikti saqtaýdy talap etedi. Reseımen tarıhı jáne ekonomıkalyq baılanystar, Qytaımen saýda-energetıkalyq áriptestik mańyzdy ról atqarady. Sonymen qatar, Qazaqstan AQSH jáne EO-men demokratıa men quqyq qorǵaý salasynda da yntymaqtastyqty damytýda.
Ekinshiden, óńirlik yntymaqtastyq pen qaýipsizdik. Qazaqstan Ortalyq Azıadaǵy saıası jáne ekonomıkalyq yqpalyn arttyrýǵa umtylyp, aımaqtyq qaýipsizdik máselelerin sheshýde belsendi ról atqarady. Ol Ortalyq Azıa elderi arasyndaǵy áriptestikti nyǵaıtý úshin «Ortalyq Azıa samıti» sıaqty platformalardy qoldaıdy, sondaı-aq Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan jáne Túrikmenstanmen saýda, ınfraqurylym jáne ekologıa salalarynda yntymaqtastyqty keńeıtýde.
Úshinshiden, halyqaralyq uıymdarmen baılanys. Qazaqstan Shanhaı yntymaqtastyq uıymy (SHYU) men Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtyń (EAEO) belsendi múshesi retinde kópvektorly saıasatty júzege asyrady. SHYU aıasynda qaýipsizdik, terorızmmen kúres, saýda sekildi salalarda yntymaqtastyqty nyǵaıtyp, EAEO sheńberinde ekonomıkalyq ıntegrasıany damytýda mańyzdy ról atqarady.
Tórtinshiden, sý resýrstaryn basqarý. Qazaqstan úshin Ortalyq Azıadaǵy sý máselesi strategıalyq mańyzǵa ıe, óıtkeni aımaqtaǵy sý resýrstary birneshe eldiń shekarasyn kesip ótedi. Bul máseleni sheshý úshin Qazaqstan halyqaralyq deńgeıde bastamalar kóterip, óńirlik áriptesterimen tıimdi yntymaqtastyq joldaryn izdeýde.
Besinshiden, ekonomıkalyq jáne energetıkalyq dıplomatıa. Qazaqstan óziniń energetıkalyq resýrstaryn álemdik naryqqa shyǵarý úshin kópvektorly saıasat ustanady. Energetıkalyq salada Qytaı, Reseı, Eýropa elderi jáne AQSH-pen strategıalyq áriptestikti damytyp, Ortalyq Azıanyń basty kólik-logıstıkalyq jáne energetıkalyq habyna aınalýdy kózdeıdi. Osylaısha, Qazaqstannyń kópvektorly syrtqy saıasaty turaqtylyqty saqtaý men halyqaralyq áriptestikti keńeıtýge baǵyttalǵan», - dedi sarapshy.
Yntymaqtastyqtyń strategıalyq mańyzy
Aıta ketelik, EO Qazaqstandy ekonomıkalyq damý men demokratıalyq reformalar baǵytyndaǵy mańyzdy seriktes retinde qarastyrady. Saýda, ınvestısıa, bilim, ǵylym jáne mádenıet salalaryndaǵy yntymaqtastyq qarqyndy damyp keledi. Qazaqstan úshin EO-men áriptestik – saýda, tehnologıa jáne ekologıa salalarynda jańa múmkindikter ashýǵa jol. Sonymen qatar, Reseımen tarıhı baılanystar, Qytaımen saýda-energetıkalyq seriktestik, EO jáne AQSH-pen demokratıalyq reformalar, Ortalyq Azıa elderimen qaýipsizdik jáne ekologıalyq máseleler boıynsha yntymaqtastyq, SHYU jáne EAEO aıasynda ıntegrasıany nyǵaıtý, sondaı-aq kólik-energetıkalyq ınfraqurylymdy damytý Qazaqstannyń óńirlik hab retindegi rólin arttyrýǵa yqpal etedi.
Saıasattanýshy Qazaqstan men EO arasyndaǵy áriptestiktiń birneshe mańyzdy aspektilerin atap ótti.
«Eń birinshisi, saýda-ekonomıkalyq qatynastar, bul jerde Qazaqstan EO-nyń Ortalyq Azıadaǵy eń iri seriktesi bolyp tabylady, al EO - Qazaqstan ekonomıkasyna negizgi ınvestor.
Ekinshiden, quqyqtyq reformalar, demek EO Qazaqstannyń zańnamalyq ózgeristerine qoldaý kórsetip, demokratıalyq standarttardy damytýǵa yqpal etedi. Úshinshiden, energetıkalyq jáne ekologıalyq áriptestik boıynsha Qazaqstan «jasyl ekonomıkaǵa» kóshý boıynsha EO-men yntymaqtastyq ornatyp, jańartylatyn energıa kózderin damytýda. Tórtinshiden, qaýipsizdik salasyndaǵy áriptestik, EO Qazaqstanǵa terorızm, ekstremızm jáne esirtki saýdasyna qarsy kúreste qoldaý kórsetedi. Besinshiden, bilim jáne mádenı baılanystar, máselen Erasmus+ baǵdarlamasy aıasynda qazaqstandyq stýdentter men ǵalymdardyń halyqaralyq tájirıbe almasýyna múmkindik beriledi», - dep atap ótti.
Sonymen qatar, sarapshy Qazaqstan men Eýropalyq Odaq (EO) arasyndaǵy bilim berý jáne mádenı baılanystarǵa toqtaldy.
«Qazaqstan Ortalyq Azıadaǵy mádenı dıalogty damytýda úlken ról atqarady. Eldiń kópetnıkalyq qoǵamy men dinı tózimdiligi óńirdiń mádenı birigýine yqpal etedi. Qazaqstannyń kópvektorly syrtqy saıasaty aımaqtyq turaqtylyq pen qaýipsizdikti nyǵaıtyp, ekonomıkalyq baılanystardy kúsheıtýge jáne ıntegrasıalyq prosesterdi damytýǵa úles qosýda. Osy baǵytta Qazaqstan men EO arasynda mádenı jobalar júzege asyrylyp, EO Qazaqstannyń mádenı alýan túrliligine qoldaý kórsetedi. EO Qazaqstanǵa bilim berý salasynda qoldaý kórsetip, qazaqstandyq stýdentter men ǵalymdarǵa Erasmus+ baǵdarlamasy arqyly halyqaralyq bilim almasý múmkindigin usynady. Bul ekijaqty ǵylymı baılanysty nyǵaıtyp, eldiń bilim júıesin damytýǵa yqpal etedi», - dep aıtty.
Jomart Simtikovtyń paıymdaýynsha, Qazaqstan men EO arasyndaǵy áriptestik – kópqyrly ári strategıalyq mańyzy bar yntymaqtastyq úlgisi.
«Qazaqstan men EO arasyndaǵy áriptestik – kópqyrly ári strategıalyq mańyzy bar yntymaqtastyq úlgisi. Saıası jáne quqyqtyq reformalarda EO Qazaqstanǵa qoldaý kórsetip, adam quqyqtary men demokratıany qorǵaý baǵytynda seriktes bolyp otyr. Taraptar azamattyq qoǵamdy damytý jáne demokratıalyq standarttardy engizý boıynsha birlesken jumys júrgizýde. Energetıkalyq jáne klımattyq saıasatta da yntymaqtastyq nyǵaıýda. EO Qazaqstannyń munaı, gaz jáne jańartylatyn energıa kózderin ıgerýge qyzyǵýshylyq tanytyp, ınvestısıalar men tehnologıalyq qoldaý kórsetýde. Qazaqstan óz kezeginde energetıkalyq sektoryn ártaraptandyryp, jasyl ekonomıkaǵa kóshýge nıetti. Bul seriktestik saıası, ekonomıkalyq, quqyqtyq jáne mádenı múddelerdi qamtı otyryp damyp keledi. Qazaqstan úshin EO-men yntymaqtastyq ekonomıkalyq ósim men demokratıalyq reformalarǵa serpin berse, EO Qazaqstandy Ortalyq Azıadaǵy negizgi seriktesi retinde baǵalaıdy», – dep túıindedi saıasattanýshy.
