«Biz qazir juqpaly aýrýǵa shaldyqqan adammen bir bólmede maskasyz otyrmyz» deıdi ekonomıs Álıhan Qanapıa. 

Kimdi, neni meńzep otyrǵanyn birden bildik. «Nege solaı?» baǵdarlamasyna qatysqan qarjygerdyń oı-pikirin yqshamdap usynyp otyrmyz. 

Teńge nege quldyrady?

Shırek ǵasyr ótti. Teńge táýelsizdik ala almady sol kúıi.  Táýeldilikten aryla almady. Taǵdyry munaı men rúbl baǵamyna baılanǵan qaıran tól teńge...

Munaıdyń baǵasy ósti. Byltyr 50 edi, bıyl 65 dollar boldy. Budan teńgeniń jaǵdaıy jaqsarǵany shamaly, biraq.

Bul qalaı? Bılik ne dep edi? «Teńgeniń quldyraýy munaı baǵasyna baılanysty bolyp turǵan-aı...» dep tyrnaq tistegen bılik byltyrlary. Jalǵan aıtypty. Ótirik soǵypty.

Al rúbl she? Joq, ol endi ońalmaıdy. Aıyqpas aýrýǵa shaldyqqan. AQSH pen Batystyń sanksıasy sansyratyp ketti Reseı valútasyn.  Eń qaýiptisi, biz qazir juqpaly aýrýǵa shaldyqqan adammen bir bólmede maskasyz otyrmyz. İrgemizdi aýlaq salýdyń ornyna derti kún ótken saıyn dendep bara jatqan álgi atamnyń qoltyǵyna tyǵylýdamyz. Óletin bala molaǵa qaraı júgirýshi edi...

Rúbl yńyransa, teńgeniń táltirektep ketetini sondyqtan. Kúni keshe Reseı valútasy 5 paıyzǵa quldyrady.  Sazaıyn olar tartty, salqynyn biz sezdik.

Teńgeniń qazirgi baǵamy ádil emes bile bilseńiz. Ári ketse 250-270-tiń shamasynda turaqtaǵany jón edi áýel bastan.

Dollarǵa shaqqandaǵy qazirgi quny 320-330 teńge. Bul baǵamdy da turaqty deı almaımyz. Erteńge senim joq óıtkeni. Taǵy da syrtqy faktor sebep oǵan.

Munaı baǵasynyń ósýi teńgeniń nyǵaıýyna yqpal etpesine kóz jetti.

Dál qazir teńgeniń quldyraýyna, qunsyzdaýyna áser etip otyrǵan birden-bir sebep ol – saıası faktor. Reseı. Reseı rýbli.

Qazirgi Reseı jarty álemmen araz. Bul arazdyq birazǵa sozylatyn túri bar.  Reseıge salynǵan sanksıa kúnderdiń kúni rúbldiń túbine jetip tynady. Mundaı jaǵdaıda teńgeniń taǵdyry ne bolatynyn elestetýdiń ózi qorqynyshty.

 Pýtın

 Kreml aldaǵy ýaqytta qazirgi saıasatyn ózgertpese, Pýtın qazirgi maqsat-muratynan birjolata bas tartpasa Batystyń Kremlge salǵan sanksıalary erteńgi kúni Reseıdiń odaqtastaryna da taralýy múmkin.

Batys álemi shydamdylyq tanytyp otyr ázirge. Ázirge ǵana. Munda bir jaǵynan bizdiń dıplomatıanyń da úlesi bar. Jyl basynda Nazarbaev AQSH-qa bardy. Tramppen kezdesti. Eki eldiń arasyndaǵy áriptestikke qan júgirtetin birqatar qujattarǵa qol qoıdy. Birikken jobalardy júzege asyrýǵa ýaǵdalasty.

Nazarbaevtyń tókken teri bekerge ketýi múmkin. Kreml qazirgi baǵytynan bas tartpasa kúnderdiń kúninde sanksıa daýyly bizge de jetedi.

 Munyń aldyn-alýdyń amaly bar ma? Bar. Ulttyq deńgeıdegi saıası-ekonomıkalyq salalardy túgel qamtıtyn joba qajet. Talap kerek. Tabandylyq kerek.

 Bul baǵdarlamada: «Eger Reseıge baǵyttalǵan sanksıalar aldaǵy ýaqytta kúsheıe túser bolsa, Qazaqstan Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtan ýaqytsha (bálkim birjolata) shyǵady» degen talapty taıǵa tańbaı basqandaı jazýymyz qajet.

 Ashyǵyn aıtqanda, ózimizdi, óz múddemizdi, óz jaǵdaıymyzdy oılaıtyn kez keldi. Baıaǵyda kelgen. Quqymyz da, qaqymyz da bar.

 Qazaqstan kimge ne jazdy, aınalyp kelgende? Kimniń aldynda aıypty, kimniń aldynda jazyqty boldy? Qaıdan qatelesti? Neden súrindi? Qazaqstan Ýkraınamen arazdasty ma? Joq, Qyrymdy basyp aldy ma? Bolmasa Sırıany bombylady ma? Joq, árıne.

Eki ottyń ortasynda qaldyq opyq jep.

Al Reseıge janymyz ashymaı-aq qoısyn. Reseı óz qatelikteriniń sazaıyn tartyp jatyr. Ol buǵan laıyqty. Sanksıanyń kókesi áli alda...

Sezip turǵan shyǵarsyz. Alapattan aman qalǵymyz kelse, qazirden qamdaný qajet. Keshiksek, keshiktik. Reseı sıaqty erteńnen úmiti joq elge aınalamyz.

Daǵdarysqa daıynbyz ba?   

Másele sonda. Daǵdarysqa daıynbyz ba? El basqaryp otyrǵandarda osy daǵdarystan alyp shyǵatyn daıyn joba-jospar bar ma? Bilmeımin. Estigem joq. Joq shyǵar, qudaı biledi.

Bizdiń bılik aýrýdyń aldyn almaıdy, asqyndyryp jiberedi. Bul durys emes. Batys pen Reseıdiń arasyndaǵy aıqastyń aýanyna qarasaq erteńgi kúni sanksıalar bizge de jetedi. Biz soǵan daıynbyz ba? Bılik qandaı qareket qylyp jatyr?

Bilmeımiz. Úkimettiń, bıliktiń ne bilgenin baryn bilmeımiz. Bıznes ókilderi, buqara da habarsyz.

Bizdiń bılik

Moıyndamaıdy. Bılik Qazaqstannyń Eýrazıalyq odaqqa qosylǵanyn táýelsiz eldiń tarıhyndaǵy eń úlken qatelik, eń úlken tragedıa bolǵanyn moıyndaǵysy joq. Biledi. Túsinedi. Kórip otyr. Biraq, báribir de moıyndamaıdy.

Moıyndasa qarabet bolady, onsyz da halyqqa qaraıtyn bet joq. Bizdiń bıliktiń bolmysy sondaı – halyqtyń aldynda eshqashan eshnársege jaýap bermeıdi.  

Odaqtan opa tappasymyz áýel bastan belgili boldy ǵoı. Qaıtalaýdyń qajeti joq shyǵar.

Reseı bizge qarsy jumys istep otyr. Bizdiń naryqqa qarsy.

Bul odaqqa múshe memlekettiń quqyǵy da teń bolýy kerek edi. Reseı ony da buzdy.

Aıtalyq, bizde «Astana motors» bar. Ájeptáýir kompanıa. Smaǵulov júk kólikterin Reseıge shyǵarǵysy kelgen. Kirgizbedi. Syltaý aıtty, sebep shyǵardy. Olar bizge bárin satqysy keledi, untaq sútinen bastap saýdyraǵan Ladasyna deıin kirgizgisi bar.

Másele, Reseıdi jamandaýda jatqan joq. Bul kez-kelgen úlken ekonomıkanyń ózinen kishi ekonomıkaǵa kórsetetin álimjettigi.

Aıtyp otyrmyn ǵoı qazaq bıligine qazaq azamattarynyń jaǵdaıyn oılaıtyn, qazaq kásipkerleriniń soıylyn soǵatyn kez keldi. Baıaǵyda kelgen.

Bılik bizdiń tyńdamaıdy ǵoı, biraq. Bizdiń bıliktiń bolmysy sondaı – halyqtyń aldynda eshqashan eshnársege jaýap bermeıdi.  

Daıyndaǵan, Dýman BYQAI