Álemde arýaqtaryn syılamaıtyn halyq joq, sonyń ishinde bul qazaqtarǵa da tán qasıet.
Arheologıalyq qazba jumystary eki myń jyldan astam ýaqyt boıy júrgizilip kele jatqan adamzat qoǵamyndaǵy tarıhı qajettilikterden týǵan sharalardyń biri.
Sebebi, kez-kelgen halyq, óziniń damý deńgeıiniń bir tarıhı kezeńine jetkende, óziniń qashan, qaıdan shyqqanyn, ata-babalarynyń kim ekenin, olardyń qandaı mádenı qundylyqtar jasaǵanyn, basqa órkenıetterden ózderiniń erekshelikterin, bolmysyn tanýǵa umtylýǵa tyrysady.
Bizdiń myńdaǵan jyldyq tarıhymyzdyń, ıaǵnı, kóne jáne ortaǵasyrlyq kezeńderi týraly ǵylymı derekterdi tek qana arheologıa ǵylymy bere alady. Sondyqtan da, biz kóne jáne ortaǵasyrlyq tarıhymyzdy qalpyna keltirý úshin qazaq dalasynyń barlyq túpkirlerinde zertteýler júrgizýge tıistimiz.
Qazba jumystarynyń nátıjeleri, mektep oqýshylary men stýdentterge arnalǵan oqýlyqtarǵa kirip, sol arqyly halqymyzdyń tarıhy tereń, mádenıeti basqa kórshi halyqtardan, órkenıetterden eshqandaı kem emes, kerisinshe, ártúrli kezeńderde óziniń tarıhı, tabıǵı ortalaryna beıimdelgen erekshe órkenıet jasaǵanyn kórsetip otyr.
Olaı bolsa, Kókjyra aýyly turǵyndarynyń atynan jazylǵan hat emosıaǵa qatty berilgen, el arasynda alaýyzdyq týǵyzýǵa baǵyttalǵan óreskel qate áreket.
2018 jyly Eleke Sazynda bastalǵan arheologıalyq qazbalardyń sebepteriniń biri - ol ártúrli pıǵyly jaman toptardyń osy jerde kóne obalardy tonap, olardan shyqqan zattardy satyp júrgenderi týraly kóptegen málimetter, sonaý eki myńynshy jyldardyń basynan bastap belgili bola bastady.
Sondyqtan da, osyndaı zańsyz áreketterge tosqaýyl jasap, tarıhı qundylyqtardy saqtap qalý maqsatynda, Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ákimi Danıal Kenjetaıuly Ahmetov Respýblıkadan arheolog mamandardy arnaıy shaqyryp, eskertkishterdi qorǵap qalý maqsatynda úlken jumystarǵa jan-jaqty jol ashyp berdi.
Tabıǵatta, budan da zor apattar jumyr jerde buryn da bolǵan, sonyń ishinde Kókjyrada da qazba jumystary bastalǵanǵa deıin de bolǵan. Olardan saqtaný, aldyn-alý, tótenshe jaǵdaılarmen shuǵyldanatyn mekemeniń quzyrettiliginde.
Qazba jumystary júrgizilgen nysanalarda eshqashanda adamnyń, maldyń súıekteri shashylmaıdy, kerisinshe, taldap, jınalyp alynady. Sebebi, olar tarıhı zertteýlerdegi asa qundy derekkóz bolyp tabylady. Olardy arnaıy mamandar – antropologtar, paleogenetıkter jáne paleozoologtar zertteıdi.
Qazba jumystaryn bastar aldynda, mindeti túrde qurbandyq shalynyp, quran baǵyshtalady. Jumys aıaqtalǵanna keıin, nysanalardyń barlyǵy qaıtadan jabylady. Asa qundy eskertkishter, aspan astyndaǵy mýzeılerge aınalady, olardyń jobalary jasalýda.
Elekede tabylǵan qundylyqtar, Qazaqstannyń ǵylymy men mádenıetiniń sońǵy kezdegi eń iri jetistikteri retinde, álemniń belgili qalalary men mýzeılerinde kórmege qoıylyp, halqymyzdyń ıgiligine óz qyzmetin atqarýda.
Tóleýbaev Ábdesh Táshkenuly- Ál-Farabı atyndaǵy QUÝ profesory, tarıh ǵylymdarynyń doktory;
Samashev Zeınolla Samashuly– tarıh ǵylymdarynyń doktory, profesor;
Omarov Ǵanı Qalıhanuly– Ál-Farabı atyndaǵy QUÝ arheologıa kafedrasynyń dosenti, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty;
Úmitqalıev Ulan – tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, L.N.Gýmılev atyndaǵy EUÝ arheologıa kafedrasynyń meńgerýshisi;
Chotbaev Aıdos – arheolog, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, Á.Marǵulan atyndaǵy arheologıa ınstıtýtynyń qyzmetkeri;
Karıev Eldos Maqsatuly– S.Amanjolov atyndaǵy SHQO ýnıversıtetiniń aǵa oqytýshysy.
