ODKB-nyń el aýmaǵyna ásker kirgizýi de orystardyń oıyn ózgerte almaǵan syńaıly. Qańtar dúrbeleńi bastalǵaly beri Qazaqstandy aınalsoqtap júrgen reseılik mass-medıa orystildi aýdıtorıanyń alaburtyp júrgenin aıtady.
Máselen «Qazaqstandaǵy orystar» agenttiginiń habarlaýynsha túneýkúngi tolqýdan keıin kópshilik orystardyń kóńili qulazyp qalǵan. Agenttiktiń «Qazaqstannan ketkińiz kele me?» degen saýalyna suralǵandardyń 62 paıyzy «Iá, aldy-artyma qaramaı kóshemin. Bul elden múlde kúder úzdim...» dep jaýap beripti.
Suralǵandardyń 21 paıyzy «Kóshý týraly oılanyp-tolǵanyp júrmin» dep jaýap qatqan.
...
Otyz jylǵa sozylǵan Nazarbaev dáýiri qańtar qyrǵynymen aıaqtaldy. Eldegi ózgeriske qazaqtildi aýdıtorıa qozǵaý salǵany tus-tustan aıtylyp júr. Qatyp-semip qalǵan júıeniń tamyryna qan júgirtken de qazaqtildi segment.
Otyz jyl boıy órisi tarylmaı ómir keshken orystildi keńistik postnazarbaevtan keıinge kezeńge kúmánmen qaraıdy. Toqaevtyń tili oryssha bolǵanymen, rıtorıkasynan qazaqtardyń sózin sóıleıtini seziledi.
Sóı dep jazǵan «Rossııskaıa gazeta» sońǵy jyldary Qazaqstandaǵy Reseı elshiligine amalsyzdan azamattyq berýdi surap, hat joldaıtyndardyń jıilep ketkenin aıtady.
«Reseı elshiliginiń poshtasyna túsetin hattardyń basym kópshiligi qonys aýdarýǵa qatysty. Hattyń kirispesi «Biz orystarmyz...» degen bir aýyz sózben bastalady. Aryz ıeleriniń derligi dıplomy bar, joǵary sanatty mamandar.
«Bir emes, birneshe dıplomym bar. Reseıge janym qalaǵannan emes, amaldyq joqtyǵynan kóshpekpin. Men tálim beretin nómiri 14 mektepte orys tiliniń saǵatyn kesip tastady. Jumyssyz qaldym. Orys mektepterinde sabaq beretin ustazdardyń eńbegin eshkim elemeıdi, orys mektebinde jumys isteý azap, aılyǵy da mardymsyz. Kezinde aptasyna 10 saǵatty quraıtyn orys tiliniń órisi tarylyp, 3-4 saǵatqa deıin qysqaryp qalǵan...».
Minekeı, elshilikke joldanatyn hattardyń arasynda osy mazmundaǵy aryz-shaǵymnyń úlesi kóp. Qazaqtar orystardyń atajurtyna oralýyna qarsy emes, 28 paıyzy qos qoldap quptap, qoldap otyr. Biraq, munyń keri sıpaty da bar.
Qazaqtar orystandyrýdan birjolata jaltarsa, erteń olardyń óz ishinde qolaısyz orta qalyptasady», – deıdi «Rossııskaıa gazeta».
Reseılik basylym «qazaqtardyń orystardyń elden ketýin quptap otyrǵan» saýalnamany kimniń, qashan, qaı jerde júrgizgenin ashyp aıtpaıdy. "Orystar ornyn bosatsa, Qazaqstanda «qolaısyz klımat» qalyptasady" dep neni meńzep otyrǵany taǵy túsiniksiz.
...
Bir anyǵy Qańtar oqıǵasy orystildi aýdıtorıany elden kóshý týraly ıdeıaǵa ıliktire túsken.
Osy oqıǵadan keıin Almatyǵa jáne elimizdiń orystanǵan óńirlerine aǵylyp kelgen reseılik blogerler eń aldymen et jaqyndarymen tildesip, olardan syrt sýyrtpaqtaǵan eken.
Máselen, Qaraǵandyda turatyn Larısa Almatydaǵy tolqýdan keıin Qazaqstannan kóshýge bekingen. Larısanyń joldasy da Qazaqstandy bolashaǵy bulyńǵyr ári qaýip-qateri basym el dep sanaıdy.
Osy kúnge deıin ýaıym-qaıymsyz ómir súrip kelgen erli-zaıyptylar júkterin býyp túıip, kóshýge qamdanyp jatyr.
«Joldasymnyń jolǵa qoıǵan kásibi bar, tabysy da táýir. Turmysymyz túzý, tútinimiz túzý ushady. Biraq bul da bizdi toqtata almaıdy. Ketemiz. Qaýip-qater áli de seıilgen joq, qazirginiń bári aldamshy. Erteńime senim joq.
Men ózim sán salonyn ustaımyn. Qalyptasqan klıentterim bar. Olar da osy ustanymda. Kóshýdiń qamyn oılastyryp júr. Meniń klıentterim shetinen shirigen baı. Olar elden kósher bolsa, biraz kapıtalynan qaǵylary anyq. Dese de, jan qymbat...».
Sóı degen Larısa óńirdegi orystardyń kópshiligi basyndaǵy birneshe baspanasyn satýǵa shyǵaryp qoıǵanyn habarlapty.
...
Orystardyń aýa kóshýine Almatydaǵy oqıǵalar túrtki bolǵany, anyq. Dese de, bul tendensıa budan buryn bastalǵanyn qaperge alý qajet.
Qazaqtandyrý úrdisine qarsy kele almasyn sezgen orystildi aýdıtorıa sońǵy birneshe jyl boıyna atajurtyn betke alyp, údere kóshýde.
Ulttyq statısıka búrosynyń dereginshe bir ǵana byltyrǵy jyly Qazaqstannan 48 myń orys birjolata kóshken. Dál qazir eldegi orystardyń úlesi 18 paıyzdyń ústinde, bul shamamen 3,5 mln adam.
Osydan otyz jyl buryn elimizdegi orystardyń úlesi 40 paıyzdan asyp jyǵylatyn.
Reseılik saıasattanýshy Valerıı Vyjýtovıchtiń paıymdaýynsha, orystardyń úlesi azaıǵan ústine azaıa túsedi. Bul tendensıany toqtata almaısyz.
«Keńes odaǵy kelmeske ketti. Orys «aǵa ult» degen túsinik te sanadan kómeskilenip, onyń ornyn basqa qundylyqtar almastyrǵan.
Qyzyl ımperıadan bólinip shyqqan memleketter burynǵydaı Reseıge jaltaqtamaıdy. Olardyń ulttyq saıasaty Kremldiń ustanymymen sáıkespeıdi jáne bul zańdy da.
Orystardyń aldynda eki tańdaý tur: osy qundylyqtardy qabyldap, táýelsiz eldiń talaptaryna moıynusynýy qajet nemese atajurtyna qaıtyp oralýy tıis.
Bul arada: «alǵashqy talapty qabyl alǵan orystardyń taǵdyryna alańdaýǵa negizgi bar ma?» degen másele týyndaıdy. Erteńgi kúni olardyń shańyraǵyn ultshyl-patrıottar oırandap júrmeı me? Oılanatyn saýal...», – deıdi reseılik sarapshy.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
