Dalanews.kz qazirgi ahýalǵa qatysty kózqarasyn bildirgen Sátpaevtyń saraptamasyn oqyrman nazaryna usynady.
Reseı úshin geosaıası yqpalyn kúsheıtý «jer aýmaǵyn keńeıtýdi» bildiredi. Kreml orta ǵasyrlyq ólshemmen oılaıdy. Kıev osy tájirıbeni júzege asyratyn synaq alańyna aınalyp ketti.
Birinshi faza 2014 jyly iske qosyldy.
Ekinshi fazany Ýkraına Konstıtýsıasynyń jańarýy tezdetip jibergen sekildi. 2019 jyly Ýkraınanyń Eýropalyq Odaq pen NATO-ǵa tolyq quqyly múshelikke ıe bolý úshin qajetti strategıalyq baǵyt bekitildi.
2020 jyly Soltústik Atlant keńesi Ýkraınaǵa seriktes mártebesin berdi. Osynyń bári bıyl qabyldanatyn Reseıdiń jańa áskerı doktrınasynda esepke alyndy. Qujatta Reseı shekarasynan aýlaqtaǵy býferlik aımaqtardy «paıdalanýǵa» basa nazar aýdarylady.
Batys baǵyttaǵy mundaı aımaqqa DHR men LHR kirdi. Bularǵa doktrınada NATO-ny tejeý maqsatynda resmı túrde reseı áskeri ornalastyrylady.
Al Shyǵys baǵyt she? Bul tarapta Kreml úshin Qazaqstannyń shyǵystaǵy reseılik býfer rólin saqtaýy mańyzdy.
Reseıdiń pozısıasy: Qazaqstanda Batys pen AQSH-tyń áskerı bazalary paıda bolmaýy kerek. Qazaqstandy Reseıdiń býferlik aımaǵyna teńestirý qaýipti trend. Reseı jańa áskerı doktrınasynda bizdiń elge qandaı baǵa berilgeni áli kúnge jumbaq.
Máskeý Astananyń syrtqy saıasatta derbes sheshim qabyldaǵanyn qalamaıdy. Al Eýrazıalyq odaq pen ODKB Pýtın úshin saıası qural. Ol osy arqyly Batyspen aradaǵy arazdyqty ýshyqtyra túsýdi kózdeıdi jáne sodan lázzat alady.
Qazaqstannyń eń úlken problemasy – Reseımen arada ortaq shekaranyń bolýy.
Uzaq jyldar boıy bizdiń qaýipsizdigimiz ben aýmaqtyq tutastyǵymyz óte turaqsyz sıpatta ildebaılap keldi. Tek halyqaralyq kelisimderdi saqtaý turǵysynda ózge elderdiń ishki isine aralaspaý qaǵıdaty ǵana bizdi qutqaryp tur.
Naqtyraq aıtqanda, Qazaqstannyń ulttyq qaýipsizdigi uzaq ýaqyt boıy qarýly kúshterge emes, halyqaralyq quqyq júıesindegi baıaǵyda irgesi sógilip, qadiri kete bastaǵan qujattarǵa baılanyp tur.
Máskeý Mınsk kelisimderin otqa tastaı saldy, al halyqaralyq kelisimderdi óz qolynan ótpegen bolsa, Pýtın múlde moıyndamaıdy.
Iadrolyq qarýdy taratpaý týraly shartqa qosylǵannan keıin Ýkraınanyń qaýipsizdigine kepildik bergen bir kezdergi Býdapesht memorandýmy da osy kúıdi keshti.
Ýkraına Reseımen jalǵyz ózi shaıqasyp jatyr
Batystyń sanksıa sıpatyndaǵy janama qoldaýyn Máskeý mızemeıdi de. Sebebi sanksıalarǵa qatysty Reseı belgili bir ımýnıtet qalyptastyryp úlgerdi.
Soǵys Batystyń Ýkraınaǵa qatysty ustanymyn ózgerte me, joq pa belgisiz. NATO-ǵa qosylý prosesi búrokratıanyń shyrmaýyna tússe, soǵurlym Reseı utady. AQSH bıliginiń sabazdyǵy, jaıbasarlyǵy Ýkraınanyń túbine jetýi múmkin.
Túrki uıymynyń qurylýy jáne Ankaranyń saıası belsendiliginiń artýy Kremldiń júıkesine tıýde.
Máskeý Taýly Qarabaqtaǵy qaqtyǵysta baýyrlas Túrkıa men Ázirbaıjan áskerı alánsynyń sátti úlgisiniń kýási boldy.
Máskeýdiń kóz aldynda postkeńestik keńistikte eki eldiń áskerı operasıasy sátti júzege asyryldy, onda da qur sózben emes, is júzinde másele sheshildi. Ýkraına prezıdenti Vladımır Zelenskıı Túrkıa prezıdenti Erdoǵanmen tildeskende de Kreml qýana qoıǵan joq.
Zelenskıı áriptesin Máskeýdiń "provokasıalyq sheshimderine" qatysty Ýkraına ustanymyn jaqtaǵany úshin jáne Kıevti BUU Qaýipsizdik Keńesiniń shuǵyl kezdesýin ótkizý máselesinde qoldaý kórsetkeni úshin alǵysyn bildirdi.
Túrkıa Prezıdenti Reseıdiń Donesk jáne Lýgansk halyq respýblıkalaryn táýelsizdik dep tanýyn ashyq túrde aıyptaǵan edi.
Aqorda ómir boıy Reseı men Qytaıdyń qas-qabaǵyna qarap júre almaıdy
Bizge tepe-teńdik qana emes, teń dárejedegi áriptestik kerek.
Mine, osyndaı teńgerim tetikteriniń biri – Túrki memleketteriniń neǵurlym tyǵyz áskerı-saıası yntymaqtastyǵy bolýy shart. Dál osy qadamdy jedeldetýge tıispiz.
Keshiger bolsaq, keleshekte Kreml Qazaqstandy synaq alańyna aınaldyrýy múmkin. Máskeý «haosty eksporttaý» atty saıası tásildi bizdiń terıtorıada synap kórýden taıynbaıdy.
Pýtınniń eks-kómekshisi Vladıslav Sýrkovtyń pikirinshe, Reseı «haosty basqa aýmaqtarǵa eksporttaýǵa», sol arqyly óz jerinde qordalanǵan myń-san máseleden el nazaryn aýdarýdy kózdeıdi.
Qyrymdy aneksıalaý jáne DHR men LHR táýelsizdigin taný Reseı bıligi men Pýtınniń jeke reıtıńterin nyǵaıtý úshin kerek boldy.
Kreml úshin Qazaqstannyń DHR men LHR-dy moıyndamaǵany tragedıa emes. Máskeý úshin bizdiń eldiń Reseı orbıtasynda aınalyp júre bergeni kerek. EAEO men UQSHU-ǵa uzaq ýaqyt boıǵy músheligi qajet. Máskeýge bizdiń elde demokratıalyq reformalardyń bolmaýy neǵurlym mańyzdy.
Qazaqstan 2014 jyly qarmaqqa ilindi
Eýrazıalyq odaqqa kirgen kezde-aq ekonomıkadaǵy egemendikten aıyryldyq. Sol kezden bastap biz Reseıdiń geosaıası oıyndarynyń tutqynyna aınaldyq, saldarynan belgili bir qarjylyq-ekonomıkalyq qaýip-qaterlerge bas tigip, shash etekten shyǵynǵa ushyradyq.
Bul táýekelder bıyl Reseıge qarsy jarıalanǵan Batys sanksıalarynyń jańa paketine baılanysty aıtarlyqtaı artady, bul joly áldeqaıda qatań sharalar qoldanylyp jatyr. Geosaıası shıelenister jaǵdaıynda Qazaqstan ekonomıkasy úshin tek qana munaı baǵasynyń ósimi «dárýmen» bolýy múmkin, onda da áseri álsizdeý bolady.
...
2022 jyldyń qańtarynda taǵy bir qatelik jiberdik. Áskerı-saıası egemendigimizdi shektep úlgerdik. Elge ODKB áskeri kirdi. Osy kúnge deıin bul uıymnan beıhabar bolyp kelgen aýdıtorıa Reseıdiń qolyndaǵy kezekti saıası quraldan tiksinip qaldy. Eń soraqysy, Qazaqstandy Reseıdiń strategıalyq seriktesi retinde tanydy.
Ýaqyt óte kele Qazaqstannyń saıası ımıjine qatysty táýekelder kúsheıýi múmkin.
Bul bizdiń eldi Batys sanksıalarynyń tizimine engizý turǵysynan qosymsha qaýip týǵyzady. Máskeý jáne Mınskimen bir kompanıada bolǵanymyzdan túptiń-túbi taıaq jeımiz.
Qazaqstannyń Qarýly kúshteri qaýipsizdigimizdiń basty kepili bola almaıdy
Jaqynda eks-qorǵanys mınıstri tutqyndaldy jáne basqa da kúshtik qurylymdarda «tazartý» júrgizilip jatyr.
Bul degenińiz el úshin strategıalyq mańyzy bar salanyń mı batpaqqa batqanynyń belgisi. Osy jaǵynan alǵanda, syrttan jaý tónse, ne bolatynymyzdy elestetýdiń ózi qorqynyshty.
Bizdiń qaýipsizdigimizdiń basty kepili – ádiletti saıası reformalar. Bılik pen qoǵam, ortalyq pen óńirler, ártúrli áleýmettik, demografıalyq jáne etnıkalyq toptar arasyndaǵy alshaqtyq qysqarǵan kezde ǵana bolashaqqa senim paıda bolady.
Ózin "aýtsaıder" sanaıtyn adamdar joǵalǵanda, Qazaqstandy "óz úıim" dep esepteıtin aýdıtorıanyń qatary artqanda osy memleketti bar jan-tánimen qorǵaýǵa ázir "qaýymdastyq" qalyptasady. Mundaı jaǵdaıda Reseıdiń provokasıasy men Qytaıǵa qatysty fobıadan túpkilikti arylamyz.
Mysaly Shveısarıa óziniń egemendigin saqtap qana qoımaı, ishki ekonomıkalyq ósimdi qamtamasyz ete aldy, áıtpese oǵan birneshe ret soǵys qateri tóndi.
Bul arada Shveısarıanyń "beıtarap" jáne "qarjylyq" mártebesi úlken ról atqarǵany túsinikti, al Qazaqstanda bul da joq qoı. Shveısarıa óte salmaqty qarjylyq-ekonomıkalyq oıynshyǵa aınaldy, soǵysqannan góri áriptese jumys istegen tıimdi degendi moıyndatty.
Federaldy memleket 26 kantonnan turatynyna qaramastan, kez-kelgen syrtqy qysymǵa qoǵam toıtarys berip otyrady. Bul shveısarıalyqtardyń patrıotızminiń joǵary deńgeıin kórsetedi. "Ulttyq birlik" doktrınasyn bılik pen halyq aqyldasa ázirlegenin dáleldeıdi.
Shveısarıa turǵyndary ómir súrýdiń óte joǵary deńgeıine jetý úshin talaı ter tókti. Olar eldiń búgingi dárejege jetkenin maqtan tutady. Bul arada árkimniń shyndap joǵaltatyny jáne ony qorǵaýǵa baryn salýǵa jaǵdaı jasalǵanyn kóre alamyz.
Aıtqandaı, tipti alaqandaı Shveısarıa áskeri basqa Eýropa elderiniń ishindegi eń tıimdisi bolyp sanalady. "Beıtarap mártebe" jaǵdaıynda, "eger beıbit álemde ómir súrgińiz kelse, onda soǵysqa árdaıym daıyn bolýyńyz kerek" degen túsinik bar.
...
Saıyp kelgende, eger jergilikti bılik óz halqymen "soǵyspasa", al halyq bılikke senim bildirse, kez-kelgen syrtqy qaýip-qater sonshalyqty qorqynyshty bolmaıdy.
Áıtpese, sybaılas jemqorlyq, "ıdeologıalyq separatızm", bılikke degen senimniń qunsyzdanýy jáne turaqty ishki qaqtyǵystar kez-kelgen memleketti syrtqy jaǵynan da, ishki jaǵynan da osaldandyryp, jarylǵysh qospaǵa aınalady.
Halyqaralyq qatynastardyń batystyq zertteýshisi Arnold Ýolferstiń myna bir paıymymen sózimdi túıindesem deımin: "Mundaı jaǵdaıda Qazaqstan qozǵalys traektorıasyn ózderi anyqtaıtyn basqa oıynshylardyń oıynyndaǵy bılárd sharyna uqsap qalatyn bolady".
