Pedıatrlar nege qajetsiz bolyp qaldy? Olardy sanattan shyǵaryp tastaýǵa kim pármen berdi? Dárigerlerdiń jáne ata-analardyń oıynda júrgen eń basty saýal osy.
Óz basym bul sheshim ult densaýlyǵyna keri áserin tıgizbese, tıtimdeı paıdasy joq dep sanaımyn. Elimizdegi halyqtyń 30 paıyzy balalar. Al pedıatrıanyń baǵyttary kóp, biraq soǵan qaramaı jyl ótken saıyn atalǵan salanyń mamandary azaıyp keledi. Buǵan sebep, Qazaqstanda pedıatrlar daıyndamaıtyn bolǵan. Nege? Munshalyqty qısynsyz sheshim qabyldaýǵa kimniń dáti bardy?
Eń soraqysy, búkil TMD aýmaǵynda tek Qazaqstanda ǵana pedıatrıa fakúltetteri tolyqtaı jabyldy. Álemniń kóptegen elderinde fakúltetterdi bylaı qoıǵanda, jeke pedıatrıalyq medısına ınstıtýttary bar.
Bizdiń bılik elden kórgenin qaıtalaýǵa asyq. «Jańa medısınalyq standartqa kóshýge tıispiz, bul Boloná konvensıasynyń talaby» degendi syltaýratyp, barlyq pedıatrıalyq qyzmetterdiń jumysyn toqtatty.
Bálkim damyǵan elderde mundaı sheshim qabyldaý túsinikti shyǵar, biraq bizge ne joq? Biz damyǵan elderdiń deńgeıine jettik pe?
Reseı, Ýkraına jáne Belarýs elderi atalǵan konvensıany qabyldaǵan eken. Bılik sony aıtady. Biraq, olar pedıatrıaǵa jáne memleket múddesine qaıshy keletin keıbir tarmaqtardy tizimnen alyp tastady, olarmen kelise ketken joq. Bul elderde áli kúnge deıin pedıatr, ıaǵnı, bala dárigerin daıyndaıdy jáne bularda bala densaýlyǵynyń kórsetkishi bizben salystyrǵanda áldeqaıda joǵary.
Osyny aıtqym kelgen men Darıǵa Nazarbaevamen júzdespek edim. Biraq, kezdestirmedi. Jolatpady. Sebebi, sheneýnikter meniń pedıatrıa fakúltetterin qaıta ashqyzǵym keletinin biledi. Kezdesken kezde osy máseleni kóteretinimdi sezedi.
Anyǵynda, bizdiń býyn bererin berdi. Qazaqstandaǵy medısınany qalyptastyrýǵa qazirgi aǵa býyn azdy-kópti úles qosty. Biraq, óz artymyzda aıaqtalmaǵan qanshama is qalyp barady...
Bilikti bala dárigerleri jyl ótken saıyn azaıyp barady. Mysaly, men aýyldarda jıi bolamyn. Ol jaqtaǵy medısınanyń jaǵdaıy tipti soraqy. Bul Almaty da, Astana da emes. Aıtalyq, balanyń ystyǵy kóteriledi. Onyń dene qyzýy neden kóterilip turǵanyn taba almaǵan, ıaǵnı, dıagnozyn qoıa almaǵan dáriger balaǵa ystyq qaıtaratyn dárini bere salady. Anyǵynda, onyń neden bolǵanyn anyqtaý kerek emes pe? Sebebi, bala densaýlyǵyna salaq qaraǵan jaǵdaıda onyń arty sozylmaly aýrýǵa ulasýy múmkin.
Qazirgi jastardyń 40-45 paıyzy áskerge jaramaıdy. Munyń bári qaıdan shyqty? Sebebi, bala kezde jete qaramaǵan, densaýlyǵyna mán bermegen, aıaǵyna deıin emdemegen.
Shynymdy aıtsam, qazirgi jaǵdaıdan qorqamyn. Ata-analardy, balalardy – pedıatrdan aıyrýǵa bolmaıdy dep qansha ret qaıtalap aıttym. Eshkim elemeıdi. Bılik barlyǵyna ortaq dáriger bolady deıdi. Bul bir jaǵynan ekonomıkalyq tıimdi eken. Ekonomıkasy qurysyn, odan bala densaýlyǵy qymbat emes pe?
Sosyn «barlyǵyna ortaq dáriger» balany qalaı emdeý kerektigin bile me? Joq. Sebebi, balanyń aǵzasy eresekterge qaraǵanda bólek bolady. Olardyń óz erekshelikteri bar. Sondyqtan barlyǵyna ortaq dáriger biz úshin tyǵyryqtan shyǵar jol emes.
Ózińiz oılańyzshy, mundaı dárigerdiń bolýy múmkin be ózi? Jer betinde 14 myńǵa jýyq aýrýdyń túrleri bar. Muny tipti eń bilikti, eń saýatty dárigerdiń ózi bilmeýi múmkin. Tıisinshe, bilmegen aýrýyn emdeı almaıdy. Sondyqtan keshtetpeı pedıatrıalyq fakúltetterdi qaıtarý kerek, bala dárigeri – bizdiń bolashaǵymyzdyń densaýlyǵyn tekseretin birden-bir maman. Bizdiń balalarymyz ben nemerelerimiz sapaly medısınalyq kómekke laıyqty.
Otandyq medısınanyń taǵy bir máselesi bul oqý ýaqytynyń uzaqtyǵy. Qazir biz medısına salasyndaǵy mamandardy daıarlaýdy álemdik júıege saı júrgizýdemiz. Buǵan saı bolashaq dárigerler 9-11 jyl oqıdy. Biraq, bul da damyǵan elderdiń bastamasy. Olardyń medısına salasyna qyrýar qarjy bólinedi.
Mysaly, Germanıa men Fransıada densaýlyq saqtaý salasyna bólinetin qarajat jalpy ishki ónimniń (JİÓ) 8 paıyzy, al AQSH-ta bul kórsetkish 15 paıyzdy quraıdy. Bizde qansha deısiz be? Aıtýǵa da uıat. Bar bolǵany 3,8 paıyz. Mundaı qarjylandyrýmen biz alysqa barmaımyz. Mundaı qarjylandyrý degenimiz – dárigerlerdiń jalaqysy ári qaraı da tómen deńgeıde qala beredi degen sóz. Endeshe bolashaq mamandy osynshama ýaqyt oqytýdyń esh qajettiligi joq. Munshama ýaqyt oqyp-toqyp izdený úshin adam alańsyz bolýy kerek. Bizdiń jaǵdaıda dárigerdiń mardymsyz jalaqysymen bul múmkin emes.
Shetelde rezıdentýrada oqıtyn jastar qomaqty stıpendıa alady ári naqty dáriger bolyp jumys isteıdi. Eki-úsh jyl ótkesin ordınatýraǵa aýysady.
Damyǵan elderdiń úlgisin qaıtalaý úshin, aldymen soǵan saı jaǵdaı qajet. Qazaqstandaǵy medısına salasyna bólinetin mardymsyz qarjy dárigerlerge qandaı jaǵdaı jasap bermek? Medısınalyq oqý oryndarynyń óz klınıkalary atymen joq.
Osy sebepti men dárigerlerdi 7 jyl oqytýǵa keńes beremin. Bes jyly – jalpy bilim alatyn kezeń bolsa, qalǵan eki jylda mamandyǵy boıynsha daıarlanýy qajet. Al budan keıin dıplom alyp, jumysqa kirissin.
Qaıtalap aıtaıyn, bizdiń jaǵdaıda dárigerdi 11 jyl oqytatyn múmkindigimiz joq.
Kamal ORMANTAEV,
hırýrg-pedıatr, akademık
"Vremá" gazetinen aýdaryldy
