Eldegi orys synyptary oqýshydan tapshylyq kórýde. Balasyn orys mektebine beretin ata-analar neken-saıaq. Orys tilinen sabaq beretin keıingi býyn ustazdardyń ózi orysshaǵa shorqaq, Pýshkın men Lermontovtiń tilin shala-pula meńgergen dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Reseıdiń aqparat quraldaryna sóı dep suhbat bergen Oleg Baıkov esimdi ustaz eldegi orys tiliniń ortasy tarylyp jatqanyna qynjylyp, boıkot jarıalapty.
Kárimovtyń tusynda Kremlmen alystan syılasqandy jón kórgen Tashkent Mırzıaev kelgeli de osy ustanymnan aınyǵan joq. Odaqqa qosylýǵa da qulyqty emes.
Reseı propagandasyn teriskeıdegi Qazaqstan tejep tur.
Onyń ústine orys tiliniń de burnaǵydaı resmı statýsy joq. Bul mártebeden 2016 jyly aıyrylǵan. Ózbek qoǵamy orys tiline muhtaj emes. 35 mln-ǵa jeteqabyl turǵyny bar elde orystardyń úlesi tym az.
Eldegi 700 myńnyń ústindegi orys dıasporasy ózdiginen júrip jatqan ózbektendirý úrdisine tosqaýyl qoıa almaýda.
Ózbekter orys tilinen tegis teris aınalmasa da, Batysqa qarap boı túzeý kerektigin túsingen.
Orys synyptarynyń sany sırep jatqanyn aıtyp, dabyl qaqqan boıkotshy Baıkov ilkidegi jaıtty jipke tize kele “Ózbekstandaǵy orys tili joǵalýdyń aldynda tur” dep túıindepti.
“Osydan otyz jyl buryn osyndaǵy orystyń úlesi mln-nan asyp jyǵylatyn edi. Ózbek qoǵamyndaǵy ultshyldyqtyń órshýi orystyń údere kóshýine tikeleı túrtki boldy. Onyń ústine joqshylyq ta júdetip jiberdi. Ózbekstan ógiz aıańdap júrip aldy…”, – deıdi Baıkov.
Aıtýynsha qazir elde 900-ge tarta aralas mektep bar. Onyń ózinde aty ǵana. Zatynda ózbek-orys mektebiniń derliginde ózbek tili basymdyqqa ıe.
Boıkotshy Baıkov ózin Ózbekstandaǵy “eń sońǵy orys dırektory” dep tanystyrady. Orys tiliniń kósegesin kógertem dep kóp jyl kúresken. Ózbektiń óz jerinde ósip-ónip, kúrt kóbeıýi Baıkovtyń eńbegin zaıa ketirse kerek.
Ózbekstandaǵy orys dırektorlarynyń “sońǵy tuıaǵy” ózbektendirý úrdisine qarsy kele almasyn túsingendeı eken.
“Kadr qalmaı barady. Orys tiliniń mamandaryn saýsaqpen sanap alasyz. Daıyndaýdy doǵarǵan. Reseıden arnaıylap aldyrǵan edik, olar da uzaq aıaldaǵan joq, taıyp turdy. Men sekildi kári-qurtań kadrlar súlderin súıretip júr. Bizdiń de shıpamyz taýsylady bir kúni…”, – deıdi Baıkov.
Ózbekstannyń Bilim mınıstrligi orystildi mamandardy daıyndaýdy doǵardy degen áńgime dáıeksiz, dese de Baıkov olardyń deńgeıin mise tutpaı otyr. Orysshasy ortaqol, mektepte bilim beretin dárejede emes deıdi.
Al orys synybyna barar bala joq. Muǵalim tipti qat. Matematıka, bıologıa, geografıa syndy pánderdi oryssha oqytatyn ustazdar tabylmaıdy. Tabylǵan kúnniń ózinde orysshasyn uǵyp bolmaısyń.
“Orys tilin aptasyna ár ketse úsh saǵat oqytady. Orys ádebıeti eki saǵatqa deıin kemidi. Kezinde budan eki ese kóp-tin. Buryndary bastaýysh synyptaǵy orys tiliniń úlesi bes saǵat-tyn, qazir eki saǵatqa azaıdy. Tashkent, Ferǵana, Samarqan sekildi iri qaladaǵy ahýal osyndaı, aýyldaǵy jaǵdaı tipti múshkil. Qyshlyqtarda orystildi muǵalimder atymen joq”.
Sóı degen Baıkov Ózbekstandaǵy orys tiliniń órisi tarylyp jatqanyn aıtyp, Kremlge sálem joldapty. Al munyń astaryna úńilýge tyryspaǵan syńaıly.
Ózbektendirý úrdisi ózdiginen júzege asyp, qoǵamnyń Batysqa bet burýyn Baıkov áldebir syrt kúshterden kóretindeı. Solardyń suǵanaq saıasaty Ózbekstandaǵy orys tiliniń túbine jetpek…
“Orys tili munshalyqty músápir kúıge túsedi dep oılamadym. Munyń sebebin surap, osy kúnge deıin talaı ózbekpen tildestim de. “Orys tiliniń ne qajeti bar? Orys tilinde qandaı qundylyq qaldy? Odan da aǵylshyn tilin úırenbeımin be? Batysqa, AQSH-qa aparar jol ashylady…” degen jaýap alamyn.
Amerıka táýelsizdik tusynda ómirge kelgen býyndy “dýalap” tastaǵan. Amerıkany aýzynan tastamaıdy. Jaqsylyqty da, molshylyqty da sol jaqtan izdeıdi”, – deıdi Baıkov.
…
Ózbekstannyń “orys áleminen” jyraqtaı bastaýy Kremldiń yqpalyndaǵy aqparat quraldarynyń nazaryna iligipti. Orta Azıany alysqa uzatqysy joq Máskeý ádepki ádetine basyp, propagandany qarsha boratýda.
Kreml ıdeologtary ádettegideı Erdoǵandy aıyptaýda.
“Mırzıaev bıligi Túrkıany tejep otyrǵan joq. Osy eldiń bıznes ókilderinen syrt, ǵylym-bilim salasyndaǵy áriptestikti nyqtap qolǵa alǵan. Tashkentte yqpaldastyq jónindegi TİKA túrik agenttiginiń ashylýy Túrkıa men Ózbekstan arasyndaǵy qarym-qatynastyń jańa beleske shyqqanynyń belgisi. Eldiń túkpir-túkpirinde túrik tilinde tálim beretin ortalyqtar qurylyp jatyr. Munyń bári tegin emes. Túrkıanyń túpki maqsaty Kremldi Orta Azıadan tyqsyryp shyǵarý”, – deıdi reseılik propaganda.
…
Máskeýdiń Ózbekstandaǵy “aqparattyq desanty” reseıshil, pýtınshil aýdıtorıany izdep taýyp, Kremldiń kókeıindegi dúnıeni álgilerdiń aýzymen aıtqyzýda.
Máselen, Oktaton-medıaǵa suhbat bergen orystildi ózbek atyn-jónin aıtýdan bas tarqanmen, Batysty jamandaýǵa kelgende aldyna jan salmapty.
Reseılik propagandanyń joqtan bar jasaıtynyn eskersek, álgi ózbektiń ózin de, sózin de oıdan quraýy ábden múmkin. Sondyqtan salaqulash pikirdi sholtıtyp berýimizge týra keldi.
“Bılik birjolata Batysqa bet bursa, Ózbekstandaǵy orystildi aýdıtorıa japa shegedi. Men KSRO tusynda ómirge kelgen urpaqtyń ókilimin. Tanymym, nanym-senimim Sovet úkimetiniń “qundylyqtarymen” úndes. “Sovettik” adammyn. Qazirgishe aıtqanda reseıshilmin.
Al Batystyń qundylyqtaryn qabyldaı almaımyn. Erteń AQSH-pen aýyz jalassaq men sekildi orystildi ózbekter depressıaǵa túsedi. Olardy “orys álemin” ulyqtaǵany úshin qýdalaıtyn bolady”, – deıdi “orystildi ózbek”.
Reseılik propaganda Ózbekstandaǵy jer-sý ataýynyń ózgerip jatqanyn da osy “orystildi ózbektiń” aýzymen aıtqyzypty.
Tashkentegi Gagarın kóshesi, Pýshkın eskertkish ǵana «saý qaldy» demeseńiz, osy otyz jylda Sovet úkimetinen kele jatqan jer-sý ataýy túgeldeı ózgergen.
Kremldiń aqparat quraldary oıdan shyǵarǵan “orystildi ózbek” osy jaıtqa qynjylys bildiripti.
Orta Azıany ýysynan shyǵarǵysy joq Máskeý aımaqtyń aqparattyq keńistigin reseıshil mándegi kontentpen toltyrýǵa tyrysýda.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
