Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Táýelsiz qazaq eliniń tizginin ustaǵanyna eki-úsh aıdan soń týra úsh jyl bolady. Toqaev basqarǵan osy úsh jyl aralyǵynda talaı is atqarylyp, talaı sharýanyń basy qaıyryldy. Uzaq jyldar boıy sheshimin tappaı kele jatqan biraz dúnıeniń oraıy kelip, halyqtyń oıynan shyǵa bilgen talaı bastamaǵa muryndyq boldy. Skifnews.kz aqparattyq portaly Prezıdenttiń tarıh qoınaýyna ketip bara jatqan sıyr jylynda atqarǵan jumystaryna jasap kórgen edi.
2021 bastalysymen Prezıdent «Táýelsizdik bárinen qymbat» atty maqalasyn jarıa etti. Munda ol egemendigimiz ben eldigimizdiń tiregi bolatyn basty baǵyttarǵa toqtalyp, irgemizdiń berik bolýy úshin el Táýelsizdiginiń 30 jyldyǵyna oraı júzege asyrylatyn sharalardy júıelep, mindetterdi aıqyndap berdi.
Keıin ile-shala raqymshylyq týraly zań jobasyna qol qoıdy. Búginde osy zańnyń aıasynda 2 236 sottalýshy, probasıalyq baqylaýda turǵan 11 310 adam rahymshylyqqa ıe bolǵaly otyr. Barlyǵy myńnan astam adam bostandyq almaq. Sol sekildi 3818 adam probasıalyq baqylaýdan bosatylady. 1294 sottalýshynyń, probasıada turǵan 7492 adamnyń jaza merzimi qysqartylmaq. Óz kezeginde bul bastama da sarapshylar tarapynan joǵary baǵasyn alyp úlgerdi.
Sarapshylardyń aıtýynsha, Memleket basshysy bıylǵy jyly tek saıası-demokratıalyq ózgerister ǵana emes, keleshek urpaq, patrıotızm, ulttyq múdde sekildi rýhanı dúnıelerge aıryqsha basymdyq berip otyr. Sonyń bir dáleli - Qazaqstan Respýblıkasy Táýelsizdiginiń 30 jyldyǵyn atap ótý máselesi. Toqaev bul mereke tek toı toılaýmen shektelip qalmaýy tıis ekenin atap ótti.
«Qazir zaman basqa. Adamdardyń sanasy da aıtarlyqtaı ózgergen. Oǵan qosa, búginde barsha álem jurtshylyǵy kúrdeli kezeńdi bastan ótkerýde. Qarjyny ońdy-soldy jumsap, ulan-asyr toı jasaıtyn ýaqyt emes. Tıimsiz forýmdar men konferensıalar ótkizý de qajet emes. Taǵylymdyq máni bar sharalarǵa basa nazar aýdarǵan jón. Biz úshin halyqtyń áleýmettik jaǵdaıyn jaqsartý – basty mindet», - dedi ol.
Sonymen qatar, ol 30 jyldyqta atqarylatyn sharalar negizinen jastarǵa arnalýy kerektigine de toqtaldy.
«Jastar saıasatyna arnalǵan «Táýelsizdik urpaqtary» atty birtutas ulttyq joba ázirlegen jón. Ár baǵyt boıynsha bytyrańqy júzege asyrylyp jatqan jobalardy bir arnaǵa toǵystyrý kerek. Sonda jumys júıeli bolady. Ony daıyndaýǵa, odan soń talqylaýǵa búkil jastar jáne stýdentter uıymdaryn, azamattyq belsendiler men táýelsiz sarapshylardy tartý kerek», - dedi Prezıdent.
Iaǵnı 30 jyldy mereıtoıǵa baılanysty sharalardyń barlyǵy da halyqqa rýhanı serpilis ákelýi qajet ekenin nazarǵa aldy.
«Ult tarıhynda óshpes iz qaldyrǵan kórnekti tulǵalardyń eńbegin nasıhattaý asa mańyzdy. Bıylǵy mereıli jylǵa birneshe ataýly data tuspa-tus kelip otyr. Jyr alyby Jambyldyń – 175, Alash arysy Álıhan Bókeıhanovtyń – 155, kúsh atasy Qajymuqannyń – 150 jyldyǵy, taǵy basqa birneshe tarıhı tulǵanyń mereıtoıy. Biz byltyr Abaı men Ál-Farabıdyń mereıtoılaryn óte maǵynaly ótkizdik. Olardyń tulǵalyq kelbeti men ómir joly, eńbekteri halyqqa úlken oı saldy. Bul tájirıbeni aldaǵy ýaqytta da ustanǵan jón», - dedi Prezıdent.
L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń prorektory, QR UǴA akademıgi Dıhan Qamzabekulynyń aıtýynsha, bul jumystardyń barlyǵy Toqaevtyń ultynyń bolashaǵyn aldyńǵy orynǵa qoıa bilgen basshy ekenin kórsetedi.
«Osy ýaqytqa deıin Prezıdent halyqqa úsh Joldaý arnapty. Biri - 2019 jylǵy «Syndardy qoǵamdaǵy dıalog: turaqtylyq pen órkendeý negizi», ekinshisi - 2020 jylǵy «Jańa jaǵdaıdaǵy Qazaqstan: is-qımyl kezeńi», úshinshisi – «Halyq birligi jáne júıeli reformalar – el órkendeýiniń berik negizi». Memleket basshysynyń saıası bedeline, qoǵamdyq qyzmetine, túrli syn-qaterlerge baılanysty ustanymy, qabilet-qarymy el kóńilinen shyqty. Jalpy aıtar bolsam, osy Joldaýlardy qarap otyrsaq, eń aldymen, tulǵanyń múmkindiginshe halyqqa jaqyn bolý ustanymy, ekinshiden, máseleni ıgerýge, baıyptaýǵa degen memleketshil parasaty, úshinshiden, árbir máseleni jeke qoıyp, kóterińki pafospen emes, adamı, sheshimin tabýǵa umtylǵan isker adamnyń, istiń mánisin oılaǵan qaıratkerdiń kózqarasyn baıqaýǵa bolady. Al, kúni keshe ǵana Táýelsizdiktiń tarıhı mejesine qatysty ótken jıynda asa bıik eldik sharanyń mańyzyna mán bergen Memleket basshysy «maqsat - toı toılaý emes, oı tolǵaý úshin» degen ustanamyn taǵy da bir aıqyndady. Bul oı – eldik múdde biriktiretin búgingi býynǵa, bárimiz jaqsylyǵynan úmitti erteńgi urpaqqa arnaldy», - deıdi ol.
Taǵy bir aıta keterligi bıylǵy jyldy Toqaevtyń buǵan deıingi kótergen bastamalary men qanatqaqty jobalarynyń qujat boıynsha bekitilip, tıanaqtalǵan jyl boldy deýge bolady. Máselen, dál osy jyly uzaq ýaqytqa sozylǵan jer daýyna naqty núkte qoıyldy. Saıası partıalar úshin Májiliske ótý shegin 7 paıyzdan 5 paıyzǵa tómendetý, saıası partıalardy tirkeý shegin 50 paıyzǵa azaıtý sıaqty ózgerister saıası partıalar týraly, saılaý týraly zańǵa ózgerister engizý sekildi jobalar naqty zańmen bekitildi. Osyndaı saıası bastamalar negizinde elimizde alǵash ret aýyl ákimderi saılandy.
Búgingi tańda 800 astam aýyl ákimi tikeleı saılandy. Bunyń barlyǵy jergilikti ózin ózi basqarýdy reformalaý konsepsıasy negizinde jasalyp jatyr. 2025 jylǵa deıin qala, oblys ákimderi de osylaı tikeleı saılaý arqyly saılanatyn bolady. Munyń barlyǵy aýyl, aýdan ákimderiniń jergilikti halyq aldyndaǵy jaýapkershiligin arttyratyn, ortalyqtan ajyratýǵa baǵyttalǵan, ózin-ózi tolyqqandy basqarýǵa múmkindik beretin qadamdar.
Prezıdenttiń kómekshisi Erlan Qarınniń aıtýynsha, atalmysh saıası naýqannyń strategıalyq mańyzdylyǵy óte zor bolyp otyr.
«Birinshiden, bul saılaý jergilikti memlekettik basqarý júıesinde eleýli ınstıtýsıonaldyq ózgeristerdi bastap berdi. Olar keleshekte memleket pen qoǵam arasyndaǵy ózara qarym-qatynasyn baıyppen aıqyndaıtyn sapaly jańa ortanyń negizin qalaıdy. Ekinshiden, beıbit jıyndar týraly jańa zańdy qabyldaýmen, saılaý jáne saıası partıalar týraly zańnamany jetildirýmen qatar, ákimderdiń tikeleı saılanbalylyǵyn engizý qazaqstandyqtardyń saıası mádenıeti men saıası belsendiligin arttyrýǵa yqpal etedi», – dedi Qarın.
Aıtpaqshy, osydan birer kún buryn «Nur Otan» partıasy Tóraǵasynyń birinshi orynbasary Baýyrjan Baıbek te Prezıdenttiń bastamasy partıalardyń jergilikti jerlerdegi jumysyna júıeli serpin bergenin aıtyp ótti.
«2021 jylǵy 25 shildede Memleket basshysynyń bastamasy boıynsha ótken aýyl ákimderin tikeleı saılaý partıalardyń jergilikti jerlerde halyqpen qoıan-qoltyq jumys isteýine júıeli serpin berdi. Keń turǵydan alǵanda, bul saılaý azamattardyń sheshimder qabyldaý prosesine qatysýyn jandandyrýǵa, sondaı-aq esep beretin memleketti qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan, Elbasy usynǵan 5 ınstıtýsıonaldy reformanyń naqty iske asyrylýyn rastady», - deıdi B.Baıbek.
Memleket basshysy COVID-19 pandemıasyna qarsy kúreske arnalǵan «Pandemıany toqtatyp, qaıta jańǵyrýdy jaqsartý» atty jahandyq samıtke qatysty. Jıynda Prezıdenttiń arnaıy beıneúndeýi kórsetildi. Onda Qasym-Jomart Toqaev sońǵy onjyldyqta densaýlyq saqtaý salasy buryn-sońdy bolmaǵan ǵalamdyq daǵdarysqa ushyraǵanyn atap ótti. Toqaevtyń álemdi "Omıkron" shtamynyń áemge jańa qaýip tóndirip otyrǵanyn, ári onymen kúreste alǵashqy medısınalyq kómek pen densaýlyq saqtaý salasyndaǵy qyzmettermen halyqty jappaı qamtý baǵyttaryn biriktirý týraly usynysy resmı Jeneva tarapynan qoldaý tapty. Sonymen qatar prezıdent Qazaqstan men Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy – senimdi seriktes ekenin ári koronavırýsqa qarsy vaksınasy bar el retinde pandemıamen birlesip kúresýge daıar ekenin atap ótti. Al Shveısarıa tarapy qazaq ǵalymdary shyǵarǵan Qazvac vaksınasyn tirkeýden ótkizip, ári qaraı Eýropa, Ońtústik Amerıka jáne Afrıka elderine tasymaldaýǵa daıar ekendikterin bildirdi. Osylaısha qazaq ǵalymdary shyǵarǵan Qazvac vaksınasyna eýropa elderine jol ashyldy.
Toqaevtyń sarapshylar tarapynan asa joǵary baǵasyn alǵan bastamalarynyń biri dep saılaý búlletenine «bárine qarsymyn» degen baǵana engizý týraly usynys ekeni daýsyz.
«Parlamenttiń aldynda mańyzdy eki mindet tur. Bul – sapaly zańdar qabyldaý jáne ózekti máselelerdiń sheshimin tabatyn ortalyqqa aınalý. Jalpy, elimizdiń zańnama júıesin keshendi túrde jetildirý kerek. Shyn máninde, balamaly pikir jáne bárine qarsy daýys berý uǵymy biz úshin de qalypty nárse bolýǵa tıis. Sondyqtan, barlyq deńgeıdegi saılaý búlletenderine «bárine qarsymyn» degen jazý engizgen jón», - dep atap ótken bolatyn VII shaqyrylymyndaǵy Parlament sesıasyn ashyp turyp.
Bul árıne demokratıanyń jemisi, saıası arenada jańa partıalardyń paıda bolýyna, qoǵamda lıberalızm men demokratıanyń paıda bolýyna jol ashatyn qadam ekeni daýsyz.
Sonymen qatar Memleket basshysy bıyl uzaq jyldar boıy sheshimin tappaı kele jatqan qos azamattyq máselesine de núkte qoıdy. 25 aqpanda ótken Ulttyq qoǵamdyq senim keńesiniń otyrysynda Qazaqstanda qos azamattyq úshin jaýapkershilik kúsheıtý qajet ekenin atap ótti. «Sońǵy ýaqytta bizde qos azamattyq faktileri jıilep ketti, tipti olardyń arasynda memlekettik qyzmetkerler de bar. Buǵan belgili sebepterge baılanysty jol berilmeıdi. Atalǵan problema óte kúrdeli, óıtkeni bul ulttyq qaýipsizdikke qatysty. Mundaı faktilerdiń jolyn kesý qajet», - dedi Toqaev keńes otyrysynda.
Sonymen qatar, bıylǵy jyl áleýmettik máselelerdiń sheshimin tapqan jyl bolǵanyn aıta ketý kerek. Prezıdenttiń tapsyrmasyna sáıkes osy jyldyń 1 qyrkúıeginen bastap joǵary oqý oryndary stýdentteriniń, magıstranttary men doktoranttarynyń shákirtaqysy ósti. Bakalavr baǵdarlamasy boıynsha oqıtyndardyń shákirtaqysy 20%-ǵa, al magıstranttar men doktoranttardyń shákirtaqysy 15%-ǵa ulǵaıtyldy. Sonymen qatar bolashaq ustazdar men dárigerlerdiń, doktoranttardyń stıpendıasy kóbeıdi. JOO-da sabaq beretin oqytýshylardyń jalaqysy da bir shama ósti.
Prezıdent Ulttyq qoǵamdyq senim keńesiniń VI otyrysynda «Olar úshin erekshe eńbek jaǵdaıyn jasaý qajet ekenin atap ótti. «Jalǵyzbasty ata-analardyń qashyqtan jumys isteý jáne jumys isteýdiń qysqartylǵan rejımi quqyǵyn zańnamalyq deńgeıde qarastyrǵan jón. Damyǵan elderde iri kompanıalar óz keńselelerde balalar bólmelerin ashyp jatady. Mundaı tájirıbe bizde de normaǵa aınalýy tıis»,- dedi.
Dál osy keńeste taǵy bir mańyzdy usynys aıtyldy. Prezıdent «Ulttyq kóshi-qon kúnin» belgilep, ataýly datalar kúntizbesine engizý kerektigin jetkizdi.
«Qandastarymyzdyń óz Otanyna oralý týraly Elbasy birqatar mańyzdy tarıhı mańyzdy sheshim qabyldaǵan edi. Uly kósh 1991 jyly bastaldy. Oǵan Elbasynyń tapsyramasymen qabyldanǵan Qazaq KSR mınıstrler kabıneti qabyldaǵan 711 qaýly resmı túrde jol ashty. Bul qujat 1991 jyldyń 18 qarashasynda qabyldandy. Kóp uzamaı Elbasy alysta júrgen aǵaıynǵa «Aq tilek» atty joldaýyn jarıalap, shettegi qandastardy elge shaqyrdy. Sonyń nátıjesinde 1500 mln-nan astam qandas Otanǵa oraldy. Onyń ishinde Aýyt Muqıbek pen basqa qoǵam qaıratkerleri Uly kóshtiń tarıhı rólin eskerip, arnaıy kún keregin aıtyp júr. Úkimetke bul tarıhı datany ataýly kúnder tizimine qosýdy qarastyryp, tıisti usynys engizýdi tapsyramyn», - dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent óziniń qyrkúıektiń basynda kezekti Joldaýynda eń tómengi jalaqy deńgeıin qaıta qaraý qajetigin aıtty.
«Elimizde tómengi jalaqy kólemi 2018 jyldan beri kóterilgen joq. Álemdik koronadaǵdarys qazaqstandyqtardyń tabysyna óz áserin tıgizdi. Onyń ústine eń tómengi jalaqy kólemi boıynsha Qazaqstan TMD-nyń birqatar elderinen artta keledi. Osy oraıda 2022 jylǵy 1 qańtardan bastap eń tómengi jalaqyny 42 500 teńgeden 60 myń teńgege ósirý týraly sheshim qabyldadym», - dep atap ótti Memleket basshysy.
Taǵy bir aıta keterli, Qasym-Jomart Toqaev osy jyly halyqaralyq mańyzy zor birneshe jıynǵa qatysyp, óziniń salmaqty basshy, qalyptasqan lıder ekenin kórsetti deýge bolady. Máselen, ol bıyl BUU Bas Assambleıasy 76-sessıasynyń Jalpy debattary men BUU-nyń Azyq-túlik júıeleri jónindegi samıt jáne Iadrolyq qarýdy tolyq joıý jolyndaǵy Halyqaralyq kúres kúnine arnalǵan joǵary deńgeıdegi plenarlyq otyrys minberlerinen kórindi.
Sol sekildi Memleket basshysynyń Shveısarıaǵa sapary qoǵamda qyzý talqylanyp, sarapshylar tarapnyan joǵary baǵa alǵanyn aıta ketý kerek. Toqaev bul saparynda Halyqaralyq Qyzyl Kres uıymynyń prezıdenti, Dúnıejúzilik saýda uıymynyń bas dırektory Ngozı Okondjo-Iveala jáne Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń basshysy Tedros Adhanom Gebreıesýspen kezdesti.
«Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń Shveısarıaǵa sapary Qazaqstannyń dúnıejúzinde óziniń orny bar ekenin, pandemıaǵa qaramastan Qazaqstan áli kúnge deıin dúnıejúziniń kompanıalaryna, iri fırmalaryna, qoǵamdyq uıymdaryna óte qyzyqty ekenin, Qazaqstannyń gýmanıtarlyq-áleýmettik saladaǵy róliniń artyp kele jatqanyn kórsetedi. Jáne osy róli belgili dıplomat, dúnıejúzilik saıasatta óziniń orny bar QR Prezıdentiniń kúsh-jigerine, onyń adamgershilik rýhanı qasıetterine de baılanysty ekenin kórsetip otyr», - Saıasattanýshy ári Parlament Májilisiniń depýtaty Erlan Saıyrov.
Sol sekildi bıyl Memleket basshysynyń Úkimetke zeınetaqy qoryndaǵy qarajatty paıdalanýǵa qatysty shekti mejeni kóterý merzimin 2022 jyldyń 1 sáýirine deıin uzartý týraly tapsyrmasy da qoǵam arasynda úlken qoldaý tapqanyn aıta ketý kerek. Sarapshylardyń aıtýynsha, bul Toqaevtyń árdaıym halyq pikirimen sanasa biletinin kórsetip otyr.
«Memleket basshysy qysqa merzim ishinde qazaqstandyqtardyń senim kredıtin túpkilikti bekite aldy. Bul proseste eldi demokratıalandyrýǵa, saıası evolúsıaǵa jáne azamattyq qoǵamnyń damýyna baǵyttalǵan jańa zańdardyń qabyldanýy úlken ról atqardy dep oılaımyn.
Jalpy, kóptegen qoǵamdyq mańyzy bar oqıǵalarǵa Memleket basshysynyń ózi ún qosyp keledi. Ol barlyq aýyr tragedıalarǵa, janjaldy zań jobalaryna nemese qyzý pikirtalastarǵa da oıyn aıtyp júr. Meniń oıymsha, áleýmettik jeliler arqyly halyqpen tikeleı baılanys ornata bilý tek Toqaev prezıdent bolǵan kezde ǵana paıda boldy», - deıdi saıasattanýshy Ǵazız Ábishev.
