Muǵalim janbaǵystyń kózi me?
Al qazir kópshilik aldynda ustazdardyń qadiri tómendep ketkeni jasyryn emes. Búginde muǵalim bolý – janbaǵystyń kózine aınalǵan. Aýylda turatyn jigitter qaltasynda pedagog degen tabaqtaı dıplomy bar qyzdy ýysyna túsirýge tyrysady. Áke-sheshesi olarǵa muǵalim qyz alýdy kúndiz-túni qulaǵyna quıyp otyrady.
«Muǵalimdik dıplomy bolsa, beretinin berip, mektepke turǵyzamyz. Kúnine bir mezgil mektebine baryp keledi. Aı saıyn aılyǵyn alyp, kúnińdi kóresiń» degen aqyl aıtqan ata-anany ár aýyldan kezdestirýge bolady.
«Mata atymen bóz ótedi, ana atymen qyz ótedi» degendeı, aýyldaǵy boıjetkender de pedagogıkalyq mamandyqty meńgerip, muǵalim bolýǵa qumar. Jastardyń pedagog bolýǵa qulshynys tanytýyn qoldaımyz. Biraq olar osy bir urpaq tárbıesine jaýapty mamandyqtyń jaýapkershiligin bir kisideı sezinýi kerek. Búginde qaltasynda dıplomy bar muǵalim kóp, al ustaz degen ardaqty atqa ıe bolǵan jandar óte az.
Saılaý men senbilik sebep emes
Bul maqalamyzda bizder ustaz degen atqa syzat túsirgen birneshe jaıttardyń betin ashyp kórsetýdi jón sanap otyrmyz. Qazaq qoǵamy úshin ustazdyń orny qashanda joǵary bolǵany daýsyz.
Ustaz – alys aýyldardaǵy mádenıettiń ushqyny, jańa zamanǵa umtylǵan jastarǵa dem berýshi bolǵanyn bárimiz bilemiz. Ustazdarymyzǵa qarap boı túzep, solardaı bolýdy armandadyq. Qudaıǵa shúkir, qazir de aýyldy jerlerde jańashyl, jastardyń árbir isine jany aýyratyn ustazdar bar.
Keńes zamanynda aýyl jastarynyń Almatyǵa baryp, pedagogıkalyq oqý oryndardy bitirip, elge oralýy – Mekkege baryp qaıtqandaı aıtýly oqıǵa edi. Al qazir taıaq tastam jerde turǵan aýdan ortalyǵyndaǵy pedkolledjdi taýysyp, ustaz ataný – túkke turmaıtyn dúnıege aınaldy.
Ádette bizder muǵalimderdiń qoǵamdaǵy bedeliniń túsýin mektepten izdeımiz. Tipti bolmasa, 4-5 jylda bir aınalyp soǵatyn saılaý men sanaq muǵalimderdiń bedelin túsirdi dep bulqynyp qoıamyz.
Birden aıtaıyq, ustazdar bedeliniń túsýine saılaý men sanaqtyń túk te qatysy joq. Bular – qoǵamdyq jumys. Bir aıǵa sozylatyn naýqandyq jumystardyń ózge elderde de memlekettik qyzmetkerlerdiń kúshimen ótedi. Qaıta saılaý jalpy kópshiliktiń saıası belsendiligin arttyratyn shara ekenin moıyndaýymyz kerek. Keńes zamanynda muǵalimderdiń aralasýymen talaı saılaý men senbilikter ótti ǵoı. Sol kezde jurt ustazdan teris aınalǵan joq.
Oqý oryndardyń kinási
Qazaqstanda ustazdar qaýymynyń bedeliniń túsýine jón-josyqsyz ashylǵan joǵary oqý oryndary qatty áser etkenin moıyndaıtyn kez jetti. Bárimiz bilemiz, 90-jyldary aýyldarda tek qana muǵalimder jumys istep, jalaqy aldy (keıbir aýyldarda áli kúnge deıin osy ahýal saqtalǵan). Sondaı qıyn kezeńde mektep dırektorlary bir shtatty birneshe adamǵa bólip berip, aýyldy qurdymǵa ketirmeı saqtap qalǵanyn bárimiz bilemiz. Sondyqtan tutas Qazaqstandy naryqtyń qyspaǵynan alyp shyqqan mektepter dep nyq senimmen aıtýǵa bolady.
Endi negizgi áńgimemizge qaıta oralsaq, elimiz naryqtyq kezeńge aıaq basqanda oblysty bylaı qoıyp, alys aýdandarda pedagog mamandar daıarlaıtyn joǵary, orta býyndy oqý oryndary jańbyrdan keıingi sańyraýqulaqtaı qaptap ketti. Aýylda eń ótimdi mamandyq muǵalim bolǵannan keıin jurt jappaı pedagog bolýǵa umtyldy. Tipti, keı jerlerde muǵalimdik dıplom eń «ótimdi taýarǵa» aınalǵanyn jasyryp qaıtemiz. Budan keıin pedagogtardyń jumysy qaıtip aqsamaıdy?
Jolaı, syrttaı oqyp, «muǵalim» degen mamandyqty shala-pula bitirgen ustazdar mektepterge baryp, ustaz degen mártebeli atqa syn keltirdi. Osydan keıin talantty oqýshylardyń ustaz bolýǵa degen ynta-yqylasy tómendedi.
Búginde qalaly jerdegi mektepterdiń túlekteri ustaz bolǵysy kelmeıdi. Olar qarjyger, ekonomıs, İT mamany bolǵandy jón sanaıdy. Aldaǵy ýaqytta ustazdyń mártebesin qaıtarǵymyz kelse, aldymen ýnıversıtetter men ınstıtýttardaǵy jaǵdaıdy retke keltirgen jón.
Kezinde muǵalim daıyndaǵan oblystaǵy pedagogıkalyq ınstıtýttar táýelsizdik jyldary ýnıversıtetke aınalyp, qala balalary qumartqan ekonomıs, zańger daıyndaýǵa basa mán berip ketkeni jasyryn emes. Aqsha tabýdyń sońyna túsken burynǵy pedınstıtýttardy bastapqy profıline qaıtaryp, sapaly pedagog mamandar daıarlaýǵa kóńil bóletin kez jetti dep esepteımiz. Al komersıalyq maqsatty kózdep qurylǵan oqý oryndaryna tusaý salý kerek. Bul – muǵalim mártebesiniń quldyraýyna áser etken kóp sebeptiń bireýi ǵana.
Taýsylmaıtyn reforma
Ustaz mártebesiniń quldyraýyna bilim berý salasynda úzdiksiz júrgizilgen reforma da kesirin tıgizgenin moıyndaǵan jón. Ár mınıstr aýysqan saıyn mektep jańa reformany bastan keshetin boldy. Astarlap aıtsaq, búginde muǵalimderimiz muń qubylatyn «hameleonǵa» aınalyp bara jatyr ma dep qalasyń.
Kúni keshe ǵana Bilim jáne ǵylym mınıstri bolǵan Erlan Saǵadıev keıbir jaratylystaný pánderin aǵylshyn tilinde oqytý kerek dep bastama kóterdi. Iá, aǵylshyn tilin bilý – zamannyń talaby. Mınıstrdiń sózinde logıka bar. Biraq sol qısyny bar is shynaıy ómirimizben qanshalyqty sáıkesedi. Muny oılaǵan jan bar ma eken? Jasy kelgen fızıka men matematıka pániniń muǵalimderi aǵylshyn tilinde qalaı sabaq ótkizedi?
Aǵylshyndy bylaı qoıyp, orys tilinde sabaq ótkizýdiń ózi muǵalimderge muńǵa aınalaıyn dep tur. Budan keıin ustazdar qaıtedi. Árıne, «bárin qatyrdyq, tıisti sabaqtardyń bárin aǵylshyn tilinde ótkizdik» dep qaǵaz júzinde joǵaryǵa esep tapsyratyny belgili. Al budan keıin muǵalimniń mártebesi óse me, joq álde óshe me? Sondyqtan batystan oqyp kelgen ozyq oıly azamattardyń muǵalimderge «tájirıbe jasaýyn» toqtatý kerek.
Nurlan ÁÝBÁKİR
