Din isteri mınıstri budan bylaı shetelden dinı bilim alǵysy keletinderdi qatań baqylaýǵa alatynyn aıtqan. «Belgili bir deńgeıde shekteý qoıylady. Endigári eshkimge aıtpaı, ún-túnsiz ketip qalmaıdy. Basqan izin baqylaýǵa alamyz. Qaıda barǵanyn, qaıda júrgenin aıtyp, esep beredi» degen mınıstr.
Buǵan Mysyrda polısıaǵa ustalǵan bir top qazaq stýdenti sebep boldy. Aıtpaı ketken. Osynda oqýǵa túsken. Dinı bilim alýǵa, arab tilin oqýǵa. Ruqsat suramaǵan. Aqyry, ustalyp tyndy. Ne búldirgenderi belgisiz. Áli aıtylǵan joq. Elge oralǵandary keshe ǵana ózderiniń.
Ǵalamtordan bularǵa qatysty bir derek taptyq. Kúmándi. Qaýipti bolýy da múmkin. Bular týraly jazǵan Mysyr basylymdary qazaq stýdentterin biraz zerttegenge uqsaıdy. Aıtýlarynsha, Egıpetke arab tilin úırený úshin attanǵan jastardyń oqý aqysyn Katar qaıyrymdylyq qory tólep bergen. Musylman elderiniń birazy at-quıryǵyn úzisken Katardyń qory...
Bul qaıdan shyqqan qor sonda? Qazaqstanda tirkelgen be? Tirkelse, bizdiń jerde jumys júrgizýdegi maqsaty qandaı? Jaýap izdep Eýrazıa ýnıversıteti dintaný kafedrasynyń profesory, ǵalym Asylbek İzbaıyrovqa habarlasqanbyz.
Ol ne deıdi?
– Baqylaý bolmady ǵoı ol tusta. 90 jyldardyń basynan bastap, 2000-shy jyldardyń ortasyna deıin dinı qaıyrymdylyq baǵyttaǵy qorlardyń birazy elge kirip aldy. Belsendi jumys jasady. Munyń ishinde musylman qorlary da jetip artylady.
Atap aıtsam, munyń ishinde Azıa musylmandary komıteti, Islam jastarynyń búkilálemdik qaýymdastyǵy bar. Qazaqstannan qonys tapty bular. Sońǵy jyldary mundaı uıymdardyń kópshiligi ketip jatyr. Tek ókildigi qalǵan.
Bilsem, Katar qaıyrymdylyq qorynyń Qazaqstanda ókildigi joq. Tegi bizdiń magıstranttar bul qormen ınternet arqyly baılanysqa shyqqan bolýy kerek.
– Bulardy nege ustady? Áli kúnge deıin resmı aqparat joq qoı? Qandaı da bir dinı astar izdegen durys pa bul aradan?
– Dál qazir mundaı boljam aıtý asyǵystyq. Menińshe, Mysyrda ustalǵan qazaq jastary sol jaqtaǵy saıası ahýaldyń tutqyny bolyp qaldy. Ol jaqtaǵy dıplomatıalyq daǵdarystan habardarsyzdar. Musylman elderi Katardy: «Osy kúnge deıin «Musylman baýyrlar» lańkestik uıymyn qarjylaı qoldap kelgen» dep aıyptap otyr.
Al «Musylman baýyrlar» Mysyrda prezıdent Mýrsıdiń tusynda eldi bıledi, bılik basynda boldy. Mýrsı taǵynan taıǵasyn, Mysyr bul uıymǵa el kóleminde tyıym salyp, múshelerin qýdalaı bastady. Buǵan qosa Egıpet Taıaý Shyǵys, Arab elderiniń Katarǵa qarsy jarıalaǵan boıkotyn qoldap shyqty.
Bul turǵydan tuspaldasaq, Mysyr polısıasynyń oqýyn Katar qarjylandyryp otyrǵan qazaq stýdentterdi qamaýǵa alǵany tegin emes. Bir qudaı biledi, olar qazaq jastarynan «Musylman baýyrlar» uıymymen baılanysy bar» dep kúdiktenýi de múmkin.
– Aıtpaqshy, bir jyldary siz aıtyp otyrǵan «Musylman baýyrlar» Qazaqstanǵa da kirmek boldy ǵoı?
– Iá, oqý oryndarynan bastaǵan. Qazaq-Kýveıt ýnıversıtetine aýyz salǵany este...
– Budan mynadaı saýal týyndaıdy: teris aǵymdar qaıyrymdylyq qorlarynyń atyn jamylyp, óz nasıhatyn júrgizýi múmkin be?
– Júrgizgende qandaı. Mundaıdy bastan ótkergenbiz. İlgeridegi Qazaq-Kýveıt ýnıversıtetin Kýveıttiń áleýmettik reformalar qory qarjylandyrǵan. Ýnıversıtet Shymkentte ornalasqan bolatyn.
Mine, osy qor Reseıde tyıym salynǵan uıymdardyń qataryna kirgen qazir. Reseı mundaı qorlardy eki attatpaıdy. Kúdiktense – tekseredi, dáleldese – qýyp shyǵady. Bilsem, bul uıym Soltústik Qapqazda qaýipti áreket etti. Oılaryn júzege asyryp úlgermedi, biraq...
Árbirden soń, másele ıslamda emes. Basqa dindegi túrli qaýipti aǵymdar da osyndaı qaıyrymdylyq qorlarynyń qalqasynda jasyrynyp jatýy múmkin.
– Mysyrdaǵy jaǵdaıdan keıin Ermekbaev (Din isteri mınıstri. avt) shetelden dinı bilim alýǵa belgili bir shekteýler qoıylatynyn aıtty. Bir jaǵynan durys shyǵar, biraq bizdiń jaǵdaıda izdenem degen jasqa sapaly dinı bilim usyna alatyn ortalyqtar bar ma?
– Men bilsem, Qazaqstandaǵy joǵary dinı bilim beretin jalǵyz oqý orny – «Nur-Múbárák» ýnıversıteti ǵoı. Bul oqý ornynyń ózi de qazirgi dinı bilimniń eń joǵarǵy talaptaryna saı emes. Deńgeıin kóterý kerek. Kemshiligi kóp, sebebi.
Qalaı bolǵanda, dinı bilim almasqan mańyzdy. Onsyz bolmaıdy. Alys-beris, barys kelissiz dinı saýatymyzdy tolyqtyra almaımyz.
Degenmen, Ermekbaev ta durys aıtady. Meniń oıymsha, sheteldegi dinı oqý oryndaryna býyny qatpaǵan jastardy jiberý – qatelik. Aldymen óz ishimizde bilim jınasyn. Mektepten ótsin. Qazaqtyń dástúrimen tanyssyn, onyń ıslamnyń qaǵıdatarymen qanshalyqty úılesetinine kóz jetkizsin.
Anyǵy, shetelge shyqpas buryn bizdegi dinı bilim alatyn jastar aldymen tulǵa retinde qalyptasýy kerek. Teris aǵymdardyń yqpalynda ketpeıdi sonda. Aqyl-oıy tolysqan adamdy shetelge oqýǵa jibergennen biz de utylmaımyz.
Daıyndaǵan, Dýman BYQAI
