Memlekettik satyp alý prosesin tolyq avtomattandyrýdy jáne barlyq qatysýshylar úshin ashyqtyqty qamtamasyz etetin memlekettik satyp alý týraly jańa zań «Ekonomıka Álisher Qojasbaevpen» baǵdarlamasynyń taqyrybyna aınaldy.
Qarjy vıse-mınıstri Dáýren Keńbeıil qujattaǵy qosymsha ózgeristerdi túsindirdi. Onyń aıtýynsha, elektrondy satyp alý portaly kez kelgen paıdalanýshyǵa adamı faktordy qospaǵanda, satyp alýdyń barlyq kezeńderin qadaǵalaýǵa múmkindik beredi. Qoǵamdyq birlestikter men sybaılas jemqorlyqqa qarsy qyzmetter monıtorıńte belsendi ról atqarady, al jańa qoǵamdyq monıtorıń ınstıtýty, ásirese resýrstary shekteýli óńirlerde sharttardyń oryndalýyn baqylaýdy kúsheıtýge arnalǵan.
Álisher Qojasbaev:
Búgingi taqyryp – Memlekettik satyp alý týraly jańa zań tóńireginde órbimek. Retteletin memlekettik satyp alý ekonomıka ishindegi barlyq qarajatty qaıta bólýdiń úlken faktory bolyp sanalady. Bul – bıznestiń, ásirese otandyq óńdeýshi ónerkásip óndirýshileriniń ósýine qajetti mańyzdy faktor.
— Dáýren Maratuly, aıtyńyzshy, zańnyń qandaı jańalyqtary bar? Memleket basshysy EPC-kelisimsharttar, ofteık-kelisimsharttar boıynsha naqty tapsyrmalar berdi. Bul qalaı jumys isteıdi? Bıznesti alda ne kútip tur?
— QR Parlamenti Májilisi ekinshi oqylymda «Memlekettik satyp alý týraly» jańa zań jobasyn maquldady. Satyp alý salasy jalpy ekonomıkaǵa áser etedi. Biraq sonymen birge bul – kúrdeli retteletin salalardyń biri. Memleket pen bıznes múddeleri arasyndaǵy tepe-teńdikti tabý óte qıyn. Bul zań shynymen de úlken úmit týdyrady. Ol barlyq salalarǵa áser etedi. Parlamenttegi jumys toptarynda óte qyzý pikirtalastar boldy. Men ózim qatysyp, kýá boldym. Bul kúrdeli zań dep aıtýǵa bolady, beısenbi kúni Májilis ekinshi oqylymda qabyldady. Búgingi tańda satyp alý júıesinde qol jetkizgen jetistikterdi jańa zańda saqtaýǵa tyrystyq. Alaıda, sonymen birge uzaq merzimder, shaǵymdar, keıde sapanyń bolmaýy, basqa da kúndelikti máselelerdi osy Zańda sheshýge tyrystyq. Áńgime satyp alý rásimderin tolyǵymen jeńildetý, merzimderdi barynsha qysqartý, nátıjelerge shaǵymdaný júıesin qaıta qaraý, jańa ınstıtýttardy (qoǵamdyq monıtorıń ınstıtýty, EPC-kelisimsharttar jáne offteık-kelisimsharttar ınstıtýttary) iske qosý týraly bolyp otyr.
Mysaly, EPC ınstıtýty – bir merdiger jobalaıtyn, salatyn jáne paıdalanýǵa beretin, jumysty tolyq aıaqtap, tapsyratyn qurylys júıesi engizilýde. Bul jerde merzimder qysqartylady, sapa jaqsarady, jaýapkershilik bir merdigerge júkteledi, buǵan deıin muny isteý múmkin emes edi. Al qazir Tapsyrys berýshilerdiń mundaı múmkindigi bar. Ekinshisi – offteık kelisimsharttary. Jalpy alǵanda biz ony otandyq taýar óndirýshilerdi qoldaýdyń tıimdi tetigi retinde qarastyramyz. Sonymen qatar jaýapkershilikti kúsheıtý, aýdıtorlardyń rólin qaıta qaraý jáne t. b. týraly Prezıdent tapsyrmasy bar.
– Zańdaǵy TOP 5 ózgeris týraly qysqasha aıtyp ótseńiz.
— Merzimderdi qysqartý, rásimderdi jeńildetý, ıaǵnı belgili bir kezeńderdi, aldyn ala talqylaý kezeńderin alyp tastaımyz. Úshinshisi – nátıjelerdi qaıta qaraý. Endi konkýrs sheshimi shyqqannan keıin memlekettik aýdıt organdaryna shaǵymdar qabyldanady. Endi júıe ózgeredi: shaǵymdardy tapsyrys berýshilerdiń ózderi (uıymdastyrýshylar) 3 kún ishinde qaraıdy, bul jaýapkershilik pen tıimdilikti arttyrady. Tórtinshisi – jetkizýshilerdiń jaýapkershiligin kúsheıtý. Merdiger jetkizýshiler qurylysty bastap, qandaı da bir sebeptermen aıaqtamaıtyn kezder bolady. Belgili bir aıyppuldar qoldanylady, biraq jalpy alǵanda olar úshin aıtarlyqtaı jaýapkershilik bolǵan joq. Sondyqtan, biz munda tek adal satyp alýǵa múmkindik berý úshin jetkizýshilerdiń jaýapkershiligin arttyramyz. Besinshi – otandyq taýar óndirýshilerdi qoldaý. Bul – zańdy ázirleýdegi bizdiń basty maqsattarymyzdyń biri.
— Jańa Úkimettiń basty saıasatynyń biri – el ónerkásibiniń ósýi. Jyldar boıy tapsyryssyz turǵan nemese ónim shyǵarǵan, ony eksporttaǵan jáne ártúrli sebeptermen, sonyń ishinde satyp alý tártibiniń jetildirilmegendiginen el ishinde sata almaǵan kásiporyndar bar. Aıtyńyzshy, jańa zań otandyq taýar óndirýshilerge kómektese me?
— OTÓ-ni qoldaý – bizdiń aldymyzda turǵan basty mindet, búgingi Úkimet jumysynyń basty basymdyǵy. Jaqynda ǵana biz taýar óndirýshilerimizdi qoldaý úshin jedel sharalar qabyldadyq. OTÓ-ni qoldaý týraly aıtatyn bolsaq, biz halyqaralyq mindettemelerdi buzbaýymyz kerek ekenin jáne bizdiń mindettemelerimizdi buzbaıtyn tıimdi tetik – ulttyq rejımnen alyp tastaý ekenin eskerýimiz kerek. Eger 1 sáýirge deıin bizde 4 qaýly boıynsha alyp tastaýlar bolsa, búginde bizde 910 jáne 4 myńnan astam taýar ataýy bar. Bul - bizdiń taýar óndirýshiler úshin úlken qoldaý.
— Ulttyq rejımnen alý degendi tolyǵyraq tarqatyp aıtyńyzshy…
— Biz EAEO shartyna kirgenbiz. Shartta bizde ortaq naryq, onyń ishinde memlekettik satyp alýlar bar ekendigi jáne belgili bir sanattarǵa, onyń ishinde ózimizdiń otandyq taýar óndirýshilerimizge artyqshylyq bere almaıtynymyz, biraq ulttyq rejım sheńberinde 2 jylǵa alyp qoıa alatynymyz bekitilgen. Biz 2 jyl ishinde keıbir taýarlardy osy rejımnen alyp tastaımyz jáne shartty túrde jıhaz, transformatorlar nemese qıyrshyq tas tek qazaqstandyq óndirýshilerden satyp alynady dep aıtamyz. Qazir osyndaı sharalardy qabyldadyq jáne eń alǵashqy shara – biz ulttyq rejımnen shyǵarýdy keńinen qoldanýymyz kerek. Biz memlekettik satyp alý erejeleri aıasynda otandyq taýar óndirýshilerge 30% kóleminde avans beremiz degen normany da qabyldadyq. Qoldanystaǵy zańnama boıynsha biz tek qurylys-montaj jumystary boıynsha bere aldyq. Sondaı-aq olar úshin qamtamasyz etýdiń barlyq túrlerin alyp tastadyq. Bizde qamtamasyz etýdiń birneshe túri bar – bul sharttyń oryndalýyn qamtamasyz etý, dempıńke qarsy qamtamasyz etý, avansty qamtamasyz etý. Endi olar sharttyń oryndalýyn qamtamasyz etýdi engizýge tıis emes jáne t.b. Sondaı-aq biz aıyppuldy azaıttyq. Qazir bizde shartty tıisinshe oryndamaǵany úshin 10% tóńireginde turaqsyzdyq aıyby bar. Biz otandyq taýar óndirýshiler úshin bul turaqsyzdyqty 3%-ǵa deıin tómendettik. Bul - zańnyń qazirgi jańa jobasynda qabyldanǵan sharalar.
Sonymen qatar biz tapsyrys berýshilerge konkýrstyq qujattamada merdigerdiń jumys ornynda materıaldyq jáne eńbek resýrstarynyń bolýyna talaptardy belgileý quqyǵyn berdik. Bul da jergilikti kompanıalardy qoldaýdyń úlken sharasy.
Jańa zań jobasynda Qarjy mınıstrligi bekitetin belgili bir tizim boıynsha taýarlar, jumystar men qyzmetter tek shaǵyn jáne orta bıznes sýbektisinen satyp alynýy tıis ekenin qarastyrdyq. Bizde tizim bekitiledi, onda bizdiń shaǵyn jáne orta bıznes óndiretin taýarlar, jumystar men qyzmetter kórsetiledi jáne bizdiń tapsyrys berýshiler tek osy tizim boıynsha satyp alýǵa tıis.
Biz shaǵyn jáne orta bıznes óndiretin taýarlardy, jumystar men qyzmetterdi kórsetetin tizimdi bekitemiz jáne bizdiń tutynýshylar tek osy tizimnen satyp alýy kerek.
Al ofteık-kelisimsharttary – bul óte jaqsy jumys isteıtin mehanızm. «Samuryq-Qazyna» UÁQ» AQ ony óz satyp alýlarynda qoldanady. Ónerkásiptik saıasat týraly zańda bul mehanızm qarastyrylǵan jáne biz ony «Memlekettik satyp alý týraly» Zańǵa engizdik.
Aıta ketý kerek, biz bıznespen belsendi jumys istep jatyrmyz jáne munymen toqtap qalmaımyz. Áli de mehanızmderdi, qoldaý quraldaryn izdeýdi jalǵastyra beremiz.
— Óńirlerde jeke bıznes úshin óndirýge daǵdylanǵan jáne damyp kete almaı otyrǵan jaqsy kásiporyndar bar. Ákimdik naryqqa shyǵýǵa múmkindik bermese, bıznes kimge júgine alady?
— Qarjy mınıstrliginiń júıesinde İshki memlekettik aýdıt komıteti bar. Ol satyp alýdy baqylaý ókilettikterine ıe. Kásipkerler osy komıtetke, aýmaqtyq departamentke júgine alady. Oǵan qosa satyp alý qorytyndylarymen kelispeıtinderin nemese ótinimdi zańsyz qabyldamaǵanyna, zańsyz jibermegenine qatysty jáne basqa da buzýshylyqtarmen kelispeıtindikterin jetkizedi. Adal jetkizýshi/ merdiger/ kásipker ózi kórgen barlyq buzýshylyqtardy memlekettik aýdıt organdaryna jiberedi.
— Barlyq satyp alý rásimderin tejeıtin negizsiz shaǵymdarǵa nemese jalpy shaǵymdarǵa qatysty ne isteý kerek?
— Qazir biz arnaıy júıeni engizdik. Qazir ony jańa zań aıasynda keńeıtip jatyrmyz. Bul -merdigerdi konkýrstyq komısıasyz, adamdarsyz, júıeniń ózi anyqtaıtyn reıtıńtik-baldyq júıe. Biz ol júıeni qurylys-montajdaý jumystaryn satyp alýǵa, jobalaý jáne tehnıkalyq qadaǵalaý boıynsha qyzmetterdi satyp alýǵa engizdik, ári qaraı keńeıtetin bolamyz. Munda bizde shaǵymdar joq, óıtkeni aqparat MKK (Memlekettik kirister komıteti) aqparattyq júıelerinen jáne jumys tájirıbesiniń elektrondyq depozıtarııinen alynady. 29 kúnnen keıin bizdiń klıentterimizdiń ishinen osy úsh túr boıynsha jeńimpaz anyqtaldy. Mundaı reıtıńtik-baldyq júıesi joq basqa konkýrstarda shaǵymdar túsip jatady. Biz shaǵymdaný tásilderin ózgertemiz. Eger qazir satyp alý qorytyndysyna ónim berýshiler memlekettik aýdıt organdaryna shaǵymdansa, qyzmetkerdiń bul konkýrstyń kúshin joıýǵa quqyǵy bar. Sodan keıin bul sheshim Astanaǵa İshki memlekettik aýdıt komıtetine jiberiledi. Eger másele sheshilmese, onda olar apelásıalyq bólimge barady, sodan keıin olar sotqa barady – munyń bári alty aıǵa, keıde tipti jyldarǵa sozylady. Qazir biz bul júıeni ózgertip jatyrmyz. Uıymdastyrýshynyń ózi shaǵymdy 3 kún ishinde qaraıdy. Eger jetkizýshiler ákimdiktiń sheshimimen kelispese, olar sotqa júginedi. Bul rette, eger jetkizýshiler sotqa júginse de, satyp alý rásimi toqtamaıtynyn, ıaǵnı sýdıa mundaı sheshim qabyldamasa, ol júre beretinin atap ótý mańyzdy. Sharttyń oryndalýy jalǵasa beredi. Mysaly, qazir bizde sot júrip jatsa, sharttyń oryndalýy toqtatylady. Sondyqtan da mektepterdiń qurylystary toqtap tur. Iaǵnı jetkizýshi jeńip alsa da sot sheshimi bir jyldan keıin ǵana shyǵarylady, ol is barlyq kezeńderden ótip bolǵansha qurylys toqtap turady.
— Avtomattandyrý jáne sıfrlandyrý turǵysynan bul zańda qandaı da bir qosymsha ózgerister bar ma?
— Bizde elektrondyq satyp alý portaly bar, ıaǵnı barlyq satyp alýlar qupıa jáne qyzmettik paıdalaný úshin elektrondyq formatta ótkiziledi. Habarlandyrý shyqqan sátinen bastap shart jasasý sátine deıin – bizde bári avtomattandyrylǵan, adam qatystyrylmaıdy. Barlyǵy ashyq, bári kórinip turady — kez kelgen adam portalǵa kirip, árbir satyp alýdy, tehnıkalyq sıpattamasyn, sharttyń oryndalýyn kóre alady. «Adaldyq alańy» qoǵamdyq birlestigi bar, bizdiń kómekshilerimiz bar barlyǵy da portalǵa monıtorıń júrgizedi. Eger buzýshylyqtar anyqtalsa, sol sıpattamalardaǵy shamadan tys talaptar, ádetten tys joǵary baǵalar dereý habarlanady. Prokýratýra, Sybaılas jemqorlyqqa qarsy qyzmet, basqa da qoǵamdyq birlestikter osy portalǵa erkin kirip, ózderine qajetti kez kelgen aqparatty kóre alady.
Sıfrlandyrý jáne avtomattandyrý boıynsha bizdiń jetistigimizdi reıtıńtik-baldyq júıe dep sanaýǵa bolady. Biz merdigerdi irikteý prosesine adamnyń qatyspaýyn qamtamasyz ete aldyq. Jetkizýshiler men merdigerlerge portaldyń yńǵaıly bolǵanyn, onda aqparat ta saraptama da bolýyn eskerdik.
Bizde kelisimshartty oryndaý barysynda tapsyrys berýshiler avtorlyq jáne tehnıkalyq qadaǵalaýǵa úmittenedi jáne keıbir tapsyrys berýshilerde resýrstar jetispeıtini sekildi olqylyqtar bar. Mysaly, Balqash qalasynyń ákimdigin alsaq, qurylys bóliminde 2-3 adam, ary ketse 5 adam jumys isteıtin shyǵar. Demek, qurylys barysyn baqylaý kezinde olarda resýrstar nemese ýaqyt jetispeıdi. Osyǵan baılanysty biz ákimdikterge, bizge, tutastaı alǵanda búkil memleketke belgili bir obektiniń qurylysyn baqylaýǵa kómektesetin Qoǵamdyq monıtorıń ınstıtýtyn engizdik. Bul - osy Zańnyń jańalyǵynyń biri.
Suhbattyń tolyq nusqasy - primeminister.kz. saıtynda.
