Búginde terrorlyq uıymdardyń astyrtyn is-áreketi jekelegen memlekettermen qatar álemdik qoǵamdastyqty da qatty alańdatyp otyr. Jaqynda Krokýs Sıtı Holda bolǵan lańkestik shabýyldy eskersek, úlken dúmpý Reseı men Orta Azıa memleketteriniń bir-birine degen senimine selkeý túsirgenin baıqaýǵa bolady. Máselen, atalmysh oqıǵa saldarynan mıllıondaǵan tájik mıgranty elden jappaı ketip jatyr, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Jan basyna shaqqandaǵy JİÓ boıynsha Tájikstan aımaqtaǵy eń kedeı el bolyp esepteledi. Birikken Ulttar Uıymynyń baǵalaýy boıynsha, munda shamamen 30% adamnyń tolyq ári durys tamaqtanýǵa múmkindigi joq. Biraq bul jaǵdaı tájikterdi ǵana emes, bizdiń de keı óńirdiń turǵyndaryn alańdatyp otyr. Teraktiden keıingi kúni Sheremetevoǵa qonǵan Qyrǵyzstan azamattary áýejaıda bir táýlikten asa shyǵa almaǵan. Buǵan jaýap retinde Qyrǵyzstannyń Syrtqy ister mınıstrligi otandastaryna Reseı eline barmaýǵa keńes bergen edi. Al Reseıdegi tájik dıasporasy turǵyndaryn burynǵydan da abaı bolýǵa shaqyrdy.
Sonymen qatar reseılikter tájikterdiń qyzmetinen bas tartyp qana qoımaı, olardy uryp-soǵý jaǵdaılary da beleń alǵan. Reseılik Mediazona basylymynyń habarlaýynsha, lańkestik áreketten keıin eki kún ishinde quqyq qorǵaýshylarǵa Orta Azıadan kelgen mıgranttardan 2500-den astam shaǵym túsken. Negizgi shaǵymdar: polısıanyń negizsiz tekserýleri, zańsyz qamaý, azaptaý jáne deportasıalaý.
Búginde Tájikstannyń resmı bıligi alańdaýǵa negiz joq dep sendirse de, satylǵan bıletter sanyna qaraǵanda, Reseı tájikter úshin úreıli memleketke aınalǵanyn ańǵarýǵa bolady. Munda nápaqasyn tabýǵa baratyn adamdar sany aıtarlyqtaı azaıǵan.
Bul - Orta Azıa elderiniń Reseıge táýeldiliginiń bir saldary ǵana. Kreml buǵan deıin de on myńdaǵan tájikstandyqty óz otandaryna qaıtara alatynyn, dese de olardyń týǵan jerinde jumys tabý múmkindigi az ekenin túsindirgen bolatyn. Endi bul senarı qorqynyshty jaǵdaıǵa aınalýy múmkin.
Eger Reseıde Orta Azıa memleketterinen kelgen adamdarǵa qarsy qýǵyn-súrgin jalǵasyn tabatyn bolsa, bul óz kezeginde aımaqtaǵy radıkalızmniń kúsheıýine ákeledi.
Sonymen qatar óte mańyzdy ózgerister tizbegin bastaýy múmkin. Aýǵanstan saıasatyn zertteý ortalyǵynyń jetekshisi Andreı Serenko Exclusive portalyna bergen suqbatynda búkil Eýrazıa lańkestik árekettiń órshý aldynda turǵanyn jetkizdi.
Osyny eskersek, Kremlge odaqtas bolyp otyrǵan Orta Azıa halqymen janjaldasýǵa bolmaıdy. Degenmen ótkenge kóz júgirtsek, másele tereńde jatyr. Ózderin damyǵan órkenıettiń jarshysy dep sanaıtyn reseılikter "bilimi nashar ári jabaıy azıalyqtarǵa" burynnan tákapparlanyp qaraıtyn. Osy tusta 2023 jyly Reseıde mıgranttarǵa jasalatyn kóshe shabýyldary aıtarlyqtaı kóbeıgeni habarlanǵan. Mysaly, 2022 jyly quqyq qorǵaýshylar osyndaı 30 qylmysty tirkese, 2023 jyly – 122, al 2024 jyldyń úsh aıyna jetpeı 46 qylmys tirkelgenin rastady.
Aıta keteıik, Novgorod oblysynyń bıligi jańa mıgranttarǵa patent berýdi doǵaryp, buryn patent alǵandarǵa taksıletip tabys tabýyna, avtobýs júrgizýine, saýda jasaýyna, alkogól jáne temeki ónimderin satýyna tyıym salǵan bolatyn. Tıisti jarlyqqa aımaq gýbernatory Andreı Nıkıtın qol qoıdy. Osylaısha, eńbek mıgranttary úshin negizgi tabys kózi sanalatyn kásipterge jol jabyldy.
Jarlyqqa sáıkes, jumys berýshiler jumysshylarynyń atalǵan sanattaryn bıylǵy 26 maýsymǵa deıin jumysynan bosatýǵa mindetteldi. Bul tyıymnyń kúshi Reseıde turaqty turýǵa ruqsaty barlarǵa, Eýrazıalyq odaqqa kiretin Qazaqstan, Qyrǵyzstan azamattaryna ǵana taralmaıdy. Shetel azamattaryna tek qara jumys qalady.
Reseıdiń sýbektileri – respýblıkalar, ólkeler, oblystar mundaı sheshimderdi Reseı İshki ister mınıstrliginiń usynymdaryna sáıkes qabyldaýda. Resmı túsinikteme boıynsha bul sharalar eńbek naryǵyn retteý, mıgrasıalyq ahýaldy turaqtandyrý, ekstremıstik jáne terorıstik qylmystardyń aldyn alý úshin qabyldanyp otyr.
Osynyń aldynda mıgranttarǵa qatysty tyıymdar men shekteýlerdi qazaqstandyqtar kóp qatynaıtyn Chelábi, Novosibir, Túmen, sonymen qatar arydaǵy Magadan, Kalınıngrad, Týla, Kalýga oblystary, Hanty-Mansı avtonomdy okrýgindegi Iýgra men Iakýtıa engizdi.
Búginde Reseı Memdýmasy Qazaqstan men Orta Azıadan keletin eńbek mıgranttaryna bilim berý, medısına, farmasevtıka, taksı qyzmeti sıaqty salalarda eńbek etýge tolyǵymen tyıym salatyn zań jobasyn qarap jatyr. Ol qyzmetterdi atqarýy úshin kelimsekterge Reseı azamattyǵyn alýǵa týra keledi.
Sonymen qatar buǵan deıin UQSHU bas hatshysy Imanǵalı Tasmaǵambetov álemdi dúrliktirgen Krokýs Sıtı Holda bolǵan lańkestik shabýyldyń uıymǵa múshe elderge áseri týraly aıtqan bolatyn.
Sheneýnik BAQ ókilderine bergen suqbatynda terorızm jańa sıpatqa ıe bolyp, ultaralyq jáne dinaralyq alaýyzdyqtyń kúsheıýine ákep soqtyratyn gıbrıdti qarý retinde qoldanylyp jatqanyn atap ótken. Osy tusta ol UQSHU-ǵa múshe elderdiń saıası áreketine baǵasyn berdi.
"Barlyq memleket lańkestik áreketti aıyptap, bolǵan jaǵdaıǵa qaıǵyra kóńil aıtty. Qylmyskerlerdi ustaý operasıasyna Belarýs memleketi atsalysty. Uıymǵa múshe elder atyshýly qylmysqa qatysty oqıǵalardy buqaralyq aqparat quraldarynda belsendi túrde jarıalady. Óıtkeni transulttyq terorızm - uıymǵa múshe elderdiń ortaq máselesi. Odaqtas elder Eýrazıada bolyp jatqan sońǵy geosaıası ózgerister olardyń árqaısysy úshin qaýipti ekenin jaqsy túsindi ", - dedi Tasmaǵambetov “Interfax” agenttigine bergen suqbatynda.
Aıtýynsha, terakt uıymdastyrýshylary etnosaralyq alaýyzdyqty qozdyrý arqyly Reseı men Orta Azıa elderiniń yntymaqtastyǵyna barynsha zalal keltirýdi kózdegen.
"Beıbit turǵyndarǵa jasalǵan shabýylǵa baǵa berý jan-jaqty órbýi múmkin. Olardyń kópshiligin qabyldaý aýyr. Lańkesterdiń basty maqsaty ulttyq úkimet pen qoǵamdyq qaýipsizdiktiń úreıin ushyrý emes edi. Qylmyskerlerdiń negizgi maqsaty Reseı men Orta Azıa elderiniń arasyna iritki salý boldy", - deıdi ol.
Tasmaǵambetov atalmysh jaǵdaıda salqynqandylyqpen áreket etýge shaqyrdy. Reseıdiń kóshi-qon saıasatyna qandaı da bir kedergi jasalsa, bul eńbek mıgranttarynyń elden ketýine áser etýi ábden múmkin ekenin aıtqan bolatyn.
"Emosıonaldy árekettiń sońy ókinishke ulasýy múmkin. Óıtkeni beıbit turǵyndardyń jappaı qyrylýyna negiz bolǵan qaıǵyly oqıǵalar, ár azamat ózin osal sezingen kezde, bılikke saıası sheshimder qabyldaýǵa barynsha qolaısyz jaǵdaı jasaý úshin jasalady. Demek munyń óte jaǵymsyz ári uzaqqa sozylatyn saldary bolýy múmkin.
Máselen, ótken aptada kópshiligimiz muny ártúrli ult ókilderi arasyndaǵy qaıshylyq deńgeıinde baıqadyq. Sondyqtan Reseıdiń ulttyq jáne kóshi-qon saıasatyndaǵy jaǵdaıdyń turaqsyzdanýyna jol bermeý qajet.Orta Azıa elinen kelgen eńbek mıgranttaryna qysym jasalsa, bul olardyń Reseıden jappaı ketýine túrtki bolady. Másele, aımaqtyń Reseı ekonomıkasyna keri áserin tıgizýinde ǵana emes, eń aldymen odaqtas elderde orysfobıalyq jáne antıreseılik kóńil-kúı qalyptasady. Al bul óz kezeginde memleketaralyq qatynastarǵa syna qaǵady. Osylaısha, "Krokýs Sıtı Holdaǵy" lańkestik árekettiń bastamashylary óz maqsatyna bir taban jaqyndaı túsedi", - dedi Tasmaǵambetov.
