Men jaqynda ǵana Norvegıa Táýelsiz qory basshysynyń qyzmetten ketkenin jáne ózimizdiń Ulttyq ál-aýqat qorymyzdaǵy basqarý sapasyna qatysty máseleni kótergenim esińizde bolar.
Búgin men bolashaqqa degen bizdiń kózqarasymyz ben norvegterdiń kózqarasyn ózara salystyrýdy jalǵastyrsam deımin.
Norvegıalyqtar sekildi, bizdiń de baǵymyz bar eken, paıdaly qazbalardyń asa úlken qory bar.
Biraq bizge qaraǵanda olardyń baǵy 5 ese az. Olarda 6.6 mlrd. barel, al bizde 30 mlrd. barel munaı bar, oǵan Mendeleev kestesindegi barlyq elementti qosyńyz.
Sondaı-aq, olar 50 jyl ishinde ózderiniń táýelsiz qoryna 1.1 trıllıon AQSH dollaryn jınady, al biz bolsaq 30 jyl boıy tek 68 mlrd. AQSH dollaryn jınadyq.
Norvegıalyqtar buǵan qalaı jetkenin qarastyryp kóreıik.
Táýelsiz qor qurý arqyly olar ne nársege umtyldy? Jaýaby - aqsha jınaý, durys, biraq tolyq emes. Bul týraly mátinnen jáne qor deklarasıasynan oqýǵa bolady.
Norvegterdi túsiný úshin tarıhqa sál tereńirek úńilý kerek. Sonymen, bastaıyq (mátindi oqý kezinde Qazaqstanmen paralel qarastyrýdy usynamyn).
Norvegter - burynǵy vıkıngter. Jaýlap alýshylar.
Olar óz minezin, ońaı aqshaǵa degen áýestik, ózgeniń materıaldyq ıgilikterin dórekilik pen arsyzdyq arqyly ıemdený syndy mentalıtetin jaqsy biledi.(Bul eshkimdi esińizge salyp jatqan joq pa? Kóshpendiler, shapqynshylyq, barymta, Abaıdyń qarasózderi).
Ózderiniń minezderin bile otyryp, norvegıalyqtar memleket búdjetinen túrli sektorlardy qarjylandyrý arqyly óz ekonomıkasyn ártaraptandyrýdan sanaly túrde bas tartty.
Óıtkeni, bul joldyń aqyr aıaǵynda ultty tuıyqqa tirep tynatyn jemqorlyq alańy ekenin jaqsy túsindi. Aqsha talan-tarajǵa túsedi, al el quldyraıdy.
Norvegıa ekonomıkasy munaıǵa (shıkizatqa) negizdelgen.
Onyń ornyna norvegıalyqtar eldiń tabysyn álemdik ekonomıkaǵa ınvestısıalaýdy uıǵardy. NEGE degen suraqqa jaýap berý úshin nátıjelerge kóz salaıyq.
Qarjy mınıstrliginen Norvegıa Táýelsiz munaı qoryna eń alǵashqy aqsha aýdarymy 1996 jyly 19 658 628 711 norveg krony (NOK) kóleminde jasaldy.
Norvegıa óz kapıtalyn búkil álemge, álemdik ekonomıkanyń barlyq salalaryna salyp ártaraptandyrdy. Osylaısha, búginde búkil álem boıynsha 9000 kompanıa Norvegıa ekonomıkasy úshin jumys istep jatyr.
Al Norvegıanyń óziniń ekonomıkasy ne bolyp jatyr? Eshteńe de bolmaı jatyr.
Norvegıalyqtar 100 jyl buryn maıshabaqtar aýlaıtyn, áli aýlaıdy. Norvegıa tabıǵaty qaz-qalpynda – áli buzylmaǵan. Óziniń bar ereksheligin bolashaq urpaqtary úshin saqtaıdy.
Osynyń arqasynda Norvegıadaǵy týrızm búdjetti tolyqtyrýdyń negizgi kózderiniń biri bolyp otyr (munaı óndirýmen qatar).
Norvegıalyqtar óz jerinde zaýyttar salmaıdy. Nelikten?
Dúnıejúzindegi úzdik 9000 (bırjalarda lıstıńten ótken) kompanıa (zaýyttar men fabrıkalar) el ıgiligi úshin jumys isteıdi.
Qarapaıym norvegıalyqtardyń ómir súrý deńgeıi álemdegi eń joǵary deńgeı bolyp esepteledi jáne bul úzdiksiz ósip jatyr.
Norvegıalyq kronnyń baǵamy shetel valútalaryna nemese tez qubylatyn munaı baǵasyna emes, álemdik ekonomıkanyń jaǵdaıyna baılanysty.
Osylaısha, 23 jyl ishinde norvegıalyqtar el ekonomıkasyn kóterip, ulttyq valútanyń ınflásıasyn jeńip, ózderiniń tabıǵatyn ónerkásiptik lastanýdan saqtap, búkil halyq úshin pasıvti kiris kózin jasady.
Bári tamasha – qarapaıym!
Al biz 30 jyl boıy ne istedik? Qandaı jetistigimiz bar?
