2014 jyly Memlekettik hatshy qyzmetinen aýysyp, Reseıge Elshi bolyp ketkende saıası sarapshylar Marat Tájınniń saıası arenadaǵy bedeli kúrt ósip ketkendikten, ony shetke ysyrdy dep boljaǵan bolatyn. Bir toby ol endi qaıtip joǵary qyzmetke kelmeýi múmkin dese, endi bir toby araǵa az ýaqyt salyp qaıta oralady degen pikirlerin ortaǵa salǵan. Buǵan negizgi sebep, onyń Memlekettik hatshy bolyp turǵan kezdegi aýqymdy jobalary men saraptamalyq baıandamalarynyń el arasynda aıryqsha talqylanýy edi. Ásirese, «Tarıh tolqynynda» atty jobasy eldiń nazaryna iligip, gazet-jýrnal men telearnalar Tájın bastaǵan isti ilip áketken-tin. Telearnalardan arnaıy baǵdarlamalar ashylyp, gazetterden osy taqyrypta aıdarlar jumys istep, qazaq tarıhyn túgendeý jolyna jumyla kirisken mezette onyń bul aýqymdy bastamasy belgili bir tulǵalarǵa unamaı qaldy dep te tujyrym jasaǵan. Kóp ótpeı bul baǵdarlama úzilip, Tájınniń ózi Reseıge elshi bolyp ketti.
Marat Tájın týraly sóz bolǵanda, onyń saıası analıtık retinde ózin óte saq ári shıraq ustaıtynyn aıtatyndar kóp. Keıbir laýazym ıeleri «Qazaqstan – 2030» strategıasynyń negizgi tujyrymyn ózge emes, dál osy Marat Tájın men marqum Altynbek Sársenbaev birigip jasaǵan dep jatady. Qazaqstannyń búgingi saıası baǵyt-baǵdarynyń avtorlarynyń biri osy Tájın dep qaraıtyndar da jeterlik.
Marat Tájın ulttyq qaýipsizdik salasynda uzaq jyldyq tájirıbesi bar saıasatker. Ol Qaýipsizdik Keńesiniń hatshysy qyzmetin birneshe márte atqarǵa jalǵyz adam. Sondaı-aq, Prezıdent apparatynyń jetekshisiniń orynbasary, birinshi orynbasary bolyp ta birneshe márte qyzmet etti.
Ony bıliktegi eń ıntellktýal saıasatker retinde baǵalaıtyn top, Marat Muhanbetqazyuly áli de bolsa óz múmkindigin tolyq kórsete almaı júr dep qaraıdy. Buǵan bizdegi saıası elıtanyń qasańdyǵy men tek bir adamǵa ǵana «bas shulǵý» prınsıpin aıryqsha mártebe kóretin, alda-jalda ózgeshe oılaı bastaıtyndar shyqsa, qatań synǵa ushyraýy múmkin ekenin eskertýdi umytpaıtyn «prezıdentke adal ári sózderi ótimdi» arnaıy top barlyǵymen túsindiredi.
Tájın osy ýaqytqa deıin Prezıdent Nazarbaevtyń kárine ilikpegen, biraq keı sátteri «yqpaldy toptyń» yǵystyrýyna sharasyz kóngen sanaýly tipti jalǵyz saıasatker retinde de atalyp qalady. Buǵan 2001 jylǵy «saıası bulǵaq» - "jas túrkilerdiń" ekpindi talaby – «Qazaqstannyń demokratıalyq tańdaýy» qozǵalysy kezinde ózimen jaqsy syılas toppen ermegendigin mysal etetinder kezigedi. Eger sol kezde jastary 30 ben 40-tyń arasyndaǵy qaltaly ári pármendi topqa ilesken bolsa, onda Tájınniń de búgingi bılik sapynda júrýi neǵaıbyl edi. Aıtpaqshy, dál sol 2001 jyly Marat Tájın Ulttyq qaýipsizdik komıtetin bir jylǵa jeter-jetpes ýaqyt basqardy. Kóp ótpeı Prezıdent Nazarbaev ony óz qasyna – Prezıdent apparatyna shaqyryp aldy. Munyń da bizge beımálim syry bolýy ábden múmkin deıdi sarapshylar.
Ol týraly aıtqanda, 2006 jyly qastandyqpen mert bolǵan Memleket jáne qoǵam qaıratkeri Altynbek Sársenbaevtyń esimi qosa atalady. Biletinder, Tájın men Sársenbaevtyń dostyǵy sonaý 1990 jyldardyń basynda bastalǵanyn, ekeýi birin-biri satpaǵanyn, qaı kezde bolsa da bir-birin qorǵaǵanyn aıtady. Altynbek Sársenbaev týraly derekti fılmde bılik ókilderi ishinen tek osy Marat Tájınniń ǵana pikir bildirýge qulyq tanytyp, dosynyń bilimi men biliktiligin joǵary baǵalap, oıyn ashyq aıtqany da bul pikirdiń durystyǵyn kórsetse kerek.
Ol Altynbek Sársenbaevty qansha syılaǵanymen, «Aq jol» partıasy týraly naqty pikirin aıtqan emes. 2004-05 jyldary opozısıalyq partıa túrli syn-synaqqa túsip, ártúrli arandatýshylyqqa tap bolǵan kezde de M. Tájın bul isten boıyn aýlaq ustady. Ol sol ýaqytta Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiligi Basshysynyń Birinshi orynbasary qyzmetin atqaryp júrdi. Bul qyzmet eldegi ishki jáne syrtqy saıasattyń shemasyn tolyq bilýge ári ony jasaýǵa múmkindik beretin bedeldi laýazym deýge bolady. Demek, Tájın ózin saıası oıyndardyń atqarýshysy emes, onyń saldary men bolashaǵyn boljaýshy analıtık bolyp otyrýdy qup kóretin sekildi.
Muhanbetqazyuly elge oralýy bılik sapynda biraz aýys-túıis bolý múmkin ekenin ańǵartady deıtinder de kóp. Ásirese, 2017 jyly Astanada EKSPO-nyń ótý barysyn qadaǵalaıtyn bilikti mamandar kerek. Shetelmen jumys isteý tájirıbesi bar Tájın sekildi saqa kadrlar bul sharany oıdaǵydaı atqarýǵa yqpal eteri sózsiz. Sonymen qatar, Prezıdenttiń bılikti bólý týraly usynysy da jaıdan jaı emes. Buǵan salmaqty ári parasatty sheshim asa qajet. Tájınniń saıası tehnolog ekenin eske alsaq, bul jumysty oǵan senip tapsyrýǵa bolady.
Bılikke Marat Tájın ne úshin kerek boldy? Ony bul qyzmetke qaıta ákelýdiń qandaı syry bar?
Bul jóninde Ámirjan Qosanov myrza tómendegideı oı bildirdi.
[caption id="attachment_22826" align="alignright" width="233"]
Á. Qosanov[/caption]
Ámirjan QOSANOV, saıasatker
Tájınniń bul qaıta oralýy jaı emes! Astarynda biraz nárse jatyr.
Birinshiden, ishki saıasat sekildi memlekettiń eń basty salasy byt-shyt bop ketkeni ras. Ony prezıdenttiń ózi de túsingen bolar. El ishinde bop jatqan áleýmettik-ekonomıkalyq oqıǵalarǵa qoǵamdyq-saıası turǵydan bazalyq tuǵyrnama jasaý, qabyldanyp jatqan san qıly zańdar men sheshimderdiń sebepterine úńilý, olardyń oń ne teris saldaryn boljaý isi tipti syn kótermeıtin deńgeıde!
Ekinshiden, ishki saıasattyń óziniń tıisti strategıasy joq, ózgerip jatqan geosaıası ahýalǵa laıyqty jaýap berý, el ishinde bop jatqan sony oqıǵalardyń aldyn-alý degen jumysty bul bılik umytqaly qashan!
Úshinshiden, ishki saıasat, meniń baıqaýymsha, klanaralyq tartystyń qurbany, al keı jaǵdaıda – quraly bop ketti. Ol – múldem bolmaýǵa tıis jaıt! Memlekettiń bolashaǵy úshin asa qaýipti jaıt! Ideologıa qoldy bop ketse, memleket qurıdy! Syrtqy jáne ishki qaýipter shash etekten!
Tórtinshiden, keshe ǵana elbasy «bılik tarmaqtarynyń ókilettikterin qaıta bólý» týraly ıdeıa tastap, jumys tobyn quryp jatyr. Bul ózi eldiń konstıtýsıalyq negizderine ózgeris jasaýdy qajet etetin sharýa. Osyndaı asa mańyzdy jumysqa bilimdi, tájirıbeli, júıeli túrde, jan-jaqty oılaı alatyn tulǵanyń kelýi de zańdy. Tájın bolsa, eski gvardıanyń, orta tolqynnyń jáne jas urpaqtyń bárin biledi. Ol osy salada buryn da boldy, Haýipsizdik keńesiniń hatshysy boldy, UQK-n basqardy, ıaǵnı ol toptardyń ishindegi syrt kózge kórine bermeıtin ishki ıirimderden habardar. Onyń ústine ony naqty bir klannyń ókili dep te aıtýǵa bolmas: ol ózin Elbasynyń senimdi kómekshisi retinde tanytyp keledi.
Menińshe, onyń Aqorda ǵımaratynyń tórine taǵy bir ozýynyń bir sebepteri osy. Bul áńgimeniń bir quıtyrqysy bolýy da múmkin. Tájın sekildi saıası salmaǵy aýyr tulǵanyń potensıaly naǵyz ári tıimdi reformalar úshin qajet boldy ma álde saıası reforma sekildi mańyzdy mindetti formaldy túrde atqaryp, eldi, qoǵamdyq oıdy ýaqytsha tynyshtandyryp, jartykesh qadamdar jasaý úshin ǵana kerek boldy ma – mine, basty suraq sol!
Marat Tájın – Áleýmettaný ǵylymdarynyń doktory. Ol Prezıdent jáne Mınıstrler kabınetinde ishki saıasat bólimi meńgerýshisiniń birinshi orynbasary, meńgerýshisi, QR prezıdenti Apparaty basshysynyń orynbasary, aqparattyq-taldaý ortalyǵynyń basshysy (1992), QR Prezıdentiniń Memlekettik keńesshisi (1994-95), Prezıdent Ákimshiligi Basshysynyń orynbasary jáne Prezıdent Ákimshiligi Taldaý jáne strategıalyq zertteý ortalyǵynyń basshysy (1995-99), Prezıdenttiń Ulttyq qaýipsizdik máseleleri jónindegi kómekshisi — Qazaqstan Respýblıkasy Qaýipsizdik Keńesiniń Hatshysy (1999-2000), Prezıdenttiń Ulttyq qaýipsizdik máseleleri jónindegi kómekshisi — Qazaqstan Respýblıkasy Qaýipsizdik Keńesiniń Hatshysy, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy (2001), Ulttyq qaýipsizdik máseleleri jónindegi Prezıdenttiń kómekshisi — Qazaqstan Respýblıkasy Qaýipsizdik Keńesiniń Hatshysy (2002), Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiligi Basshysynyń Birinshi orynbasary (2002-06), Memleket basshysynyń Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstri bolyp taǵaıyndaldy (2006-09). Budan keıin Prezıdenttiń kómekshisi ári Qaýipsizdik Keńesiniń Hatshysy qyzmetterin atqardy. 2013 jyly bir jyldaı ýaqyt Memleket hatshysy boldy. 2014 jyly Reseıdegi Qazaqstan elshisi bolyp, qyzmet aýystyrǵan.
