Keıde eleýsizdeý aıtylǵan resmı derek­terdiń ózi tóbe quıqańdy shymyr etkize­di. Máselen, jýyrda ǵana Astanada bosqyndardy qorǵaý jáne halyqaralyq kóshi-qon jónindegi Almaty prosesiniń joǵary laýazymdy qyzmetkerleriniń úshinshi kezdesýi ótti. Osy jıynda 2016 jyldyń 8 aıy ishinde Qazaqstanǵa kelgen eńbek mıgranttaryna qatysty esep-qısap aıtyldy. Ondaǵy derekterge úńilseńiz, aza boıyńyz qaza bolady, orta eseppen alǵanda táýlik saıyn elý shaqty qytaı azamaty shekaradan beri ótedi eken.

Atalǵan jıynǵa QR Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý vıse-mınıstri Svetlana Jaqypova, Orta Azıa boıynsha Kóshi-qon jónindegi halyqaralyq uıymnyń aımaqtyq úılestirýshisi Deıan Keserovıch, BUU-nyń Orta Azıa boıynsha bosqyndar isteri jónindegi Joǵarǵy komısar basqarmasynyń aımaqtyq ókili Bernard Doıl, Qazaqstandaǵy BUU damý baǵdarlamasy turaqty ókiliniń orynbasary Mýnhtýıa Altangerel, QR jáne Ortalyq Azıadaǵy kóshi-qon saıasaty salasyndaǵy memle­kettik organdardyń, sondaı-aq, halyqaralyq jáne úkimettik emes uıymdardyń ókilderi qatysypty.

Jıynnyń maqsaty – Ortalyq Azıa elderiniń eńbek kóshi-qony salasyndaǵy ja­ńa betalystaryn saraptaý men ózara tájirıbe almasý, kóshi-qon zańnamasyndaǵy olqylyqtardy anyqtap, ortaq usynymdar jasaý eken. Otyrysta turǵyndardyń tutastyǵyn qamtamasyz etý, bosqyndardyń quqyqtaryn júzege asyrý men halyqaralyq tájirıbeni eskere otyryp, atalǵan saladaǵy aımaqtyq yntymaqtastyqtyń múmkindikterin talqylaý qarastyrylǵanǵa uqsaıdy.

Sonymen, derekter ne deıdi? Kóshi-qon jónindegi halyqaralyq uıymnyń málimetinshe, álemdegi árbir je­tinshi adam – bosqyn. Al 2040 jyly álemdegi bosqyndar sany 400 mıllıonǵa kóbeıýi yqtımal. Mundaı sapyrylystan Ortalyq Azıa elderi de shet qalmaıtynǵa uqsaıdy. Densaýlyq saqtaý jáne áleý­mettik damý vıse-mınıstri Svetlana Jaqypovanyń aıtýynsha, Ortalyq Azıa turǵyndarynyń da jóńkilgishtigi arta túsedi-mys.

Jóńkilý degennen shyǵady, qazaq shekarasynan beri ótip jatqan eńbek mıgranttaryna zer salsańyz, “eń mobıldi” gastarbaıterler – qytaılyqtar ekenin baı­qaısyz. Qańtar men tamyz aralyǵyndaǵy 8 aı ishinde 11 myń 641 Qytaı azamaty qazaq jerine aıaq basqan. Bul – búkil Eýrazıalyq odaq elderinen kelip jatqan eńbek mıgranttaryna jeteǵabyl adam.

 “2016 jyldyń 8 aıynda Qazaqstanǵa jumysqa turý maqsatynda 12 myń 963 adam (2015 jyly 16 myń 349), EAEQ qatysýshy elderinen, onyń ishinde Reseı azamattary – 9 myń 388 adam (2015 jyly – 12 myń 529), Kyrǵyzstannan – 1 myń 496 adam (2015 jyly — 1 myń 138), Belarýs elinen – 394 adam (2015 jyly — 608) jáne Armenıadan – 1 myń 685 adam (2015 jyly — 2 myń 074) kel­di”, — deıdi Svetlana Jaqypova.

Vıse-mınıstr ataǵan osy derekten ótken jylǵa qaraǵanda TMD elderinen keletin eńbek mıgranttarynyń sany azaıa bastaǵanyn ańdaý qıyn emes. Azaıý sebebi nede? Ony ekonomıkalyq daǵdarystan izdegen oryndy. Qazir baıaǵydaı keýde qaǵatyn zaman emes. Munaı baǵasy quldyraǵanda “damýdyń dańǵyl jolyna túsken” Qazaqstan táspisinen jańylǵan shala moldadaı irkildi. Kóptegen kásiporyndar jabyldy. Jumys oryndary qysqaryp jatyr. Mundaı jaǵdaıda shetten kelgen eńbek mıgranty Qazaqstannan ne jeıdi? Demek, TMD elderinen beri aǵylatyn jumys kúshiniń azaıýy tabıǵı qubylys.

Al Qytaıdan beri jyljyǵan nópir jóninde ne aıtýǵa bolady? Aınaldyrǵan 8 aı ishinde 11 myń 641 Qytaı azamaty shekaradan ótken. Bul kóp pe, az ba? Muny bilý úshin 11 myń 641 adamdy 8 aıǵa bólip kórińizshi – 1455-ten keledi. Iaǵnı, 1,5 myńǵa jýyq adam. Ony 30 kúnge shaqsańyz, ár kún saıyn 48 qytaı azamaty beri ótip jatyr degen sóz.

Qytaıǵa jalǵa jer bermek bol­ǵan bıliktiń maqsaty “jer qushyp”, sońy moratorııge ulasqany belgili. Biraq, kórshi eldiń aldynda qyrýar qaryzy bar Astananyń kókeıinde ne jatqany áli kúmándi. Prezıdent sońǵy saparynda quny 26 mlrd. dollarǵa baǵalanǵan 51 kásiporyn qurý jóninde ýaǵdalasyp qaıtty. Bul jumystar qazir bastalyp ta ketken. Alaıda, biz qazaqqa jóni túzý kásiporyn quryp bermekke bekingen Qytaı mamandary joǵarydaǵy tizimge enbedi-aý dep topshylaımyz. Óıtkeni “jol kórsetkish”, “jón siltegish”, “úıretkish” Qytaı mamandaryn eńbek mıgranttarynyń qataryna qalaı jatqyzýǵa bolady? Endeshe, 51 kásiporynnyń mashaqatymen taǵy qansha qytaı beri ótti? Áli qanshasy kerek-jaraǵyn túgendep, arǵy bette tur?

Joǵarydaǵy esepti ary qaraı tarqatyp kóreıikshi, táýlik saıyn 48 qytaı azamaty beri ótedi. Endi osyny mınýtqa shaqsańyz, ár jarty saǵat saıyn – 1 qytaı. Siz osy maqalany oqyp, “bul qalaı boldy, ózi?” dep oılanyp úlgergenshe qysyq kóz kórshińizdiń jáne bir ókili alshań basyp shekaradan beri attady. Bul qaýip emes pe? Muny qaýip emes dep kim aıta alady?!

Sansyzbaı NURBABA

 

Derekkózi: islam.kz