Qazaqstan “Islam memleketi” (IM) atty lańkestik qurylymynyń qatarynda bolǵan 600-ge tarta azamatyn elge qaıtarǵan álemdegi birden-bir el.
Elge oralǵandardyń basym kópshiligi áıelder men balalar. Bulardyń arasynda ótkenine ókinetin er-azamattar da boldy.
“Islam memleketiniń” qataryna qosylyp, jalpaq álemge jıhad jarıalaǵan er-azamattar elge orala sala qamaýǵa alyndy. Al áıelder men balalardy qoǵamǵa qaıta beıimdeý, radıkaldy kózqarasynan aryltý jumystary qarqyndy júrip jatyr.
Batys elderiniń kópshiligi bizdiń eldiń bul bastamasyn quptamaıdy. Atap aıtqanda, Norvegıa, Fransıa, Shvesıa sıaqty elder óz azamattaryn soǵys aımaǵynan shyǵaryp alýǵa asyǵar emes. Sebebi, týǵan elimen qosh aıtysqan jerlesteriniń qaıtyp túzý jolǵa túserine kúmánmen qaraıdy. Olar radıkaldy kózqarasynan aınymaıdy, elge oralǵasyn ortaǵa iritki salady dep qaýiptenedi.
Soǵan qaramaı Qazaqstan úgit-nasıhatqa arbalyp IM-quramyna ótip azamattarǵa atajurtyna oralýǵa múmkindik berdi.
- Olardy elge qaıtarý prosesi qalaı júzege asty?
- Olardyń elden ketýine ne túrtki boldy?
- Terrorlyq uıymnyń qatarynda júrip ne kórdi, ne túsindi?
- Olardyń qazirgi ómiri qandaı?
Jýrnalıs Shahıda Tulaǵanova “Ekinshi múmkindik” atty derekti fılminde osy saýalǵa jaýap izdeýge tyrysqan eken.
….
Sırıa men Iraktaǵy qazaqstandyqtardy elge qaıtarý maqsatynda arnaıy ázirlengen “Jýsan” gýmanıtarlyq operasıasy 2019 jáne 2021 jyldar aralyǵynda júzege asty, joba 5 kezeńnen turdy.
Osy ýaqytta elge qaıtarylǵan 31 er-azamat pen 12 áıel adam terrorlyq uıymnyń qataryna kirip, onyń is-qımyldaryna qatysqany úshin túrli merzimge abaqtyǵa jabyldy. Al ózgelerin ońaltý jumysy júrgizildi.
Shahıda Týlaǵanovamen tildesken Qazaqstan prezıdentiniń keńesshisi Erlan Qarın “Jýsan” gýmanıtarlyq aksıa bolǵanyn aıtady.
“Kóp jaǵdaıda áıel adamdardyń jazyǵy joq, olar kúıeýleriniń aıtqanyna baǵynyp, solardyń sońynan erýge májbúr. Balalar da osy jaǵdaıdyń tutqynyna túsken.
“Jýsan” operasıasy? Biz bul jobany birneshe kezeńge bólip, júzege asyrdyq. Barlyǵy asa qupıa tártipte júrgizildi. Abaqtydaǵy jerlesterimizdi alyp shyqtyq, áskerı bazalardy araladyq, tutqynǵa túsken qazaqstandyqtardy kózden tasalap, áskerı ushaqqa otyrǵyzyp elge jetkizdik. Bul óte qaýipti operasıa boldy, alaıda logıstıkalyq turǵydan barlyǵyn saýatty uıymdastyrdyq”, – deıdi Erlan Qarın.
…
Joba jetekshisi Sırıadan oralǵan Aınur esimdi kelinshekpen tildesken eken. Qateleskenin uǵynyp, týǵan eline qaıtqan Aınur ol jaqtaǵy ómirdi tozaqqa teńeıdi.
“Elge qaıtqym keldi. Elimdi ańsadym. Bir jyl boıy qaıtýdyń jolyn izdedik. Bul aradan qashyp qutylmaspyn dep oılap, kúderimdi úze bastadym. “Tóbeden zymyran kelip qulasa da, qarsy emesmin. Tek myna tozaqtan qutylaıynshy” dep oılaǵan kezderim boldy”, – deıdi “Jýsan” operasıasynyń arqasynda balalarymen birge Otanyna oralǵan kelinshek.
Aınur jarty jyl boıy Sırıanyń Rakke qalasynda turǵan. Jarylys, dúmpýden ábden zárezap bolǵan ol kúndiz kúlkiden, túnde uıqydan aıyrylǵan. 2016 jyldyń kókteminde, bosanýyna tup-týra bir aı qalǵanda kúıeýi qaza tapqan.
“Maǵan áldekimder keldi de, “kúıeýiń kelmeske ketti, Allanyń janyna oraldy” dedi. Joldasymmen 2015 jyly tanystyq. Ádemi úıler, qymbatty kólikter, baqýatty tirshiliktiń sýretterin joldap, kózimdi qyzyqtyrdy. Sóıtip Sırıaǵa shaqyryp aldy. Ońbaı ókindim…”, – deıdi Aınur.
...
Psıholog Shynar Naýryzbaevanyń aıtýynsha Sırıa men Irakqa attanǵan kelinshekterdiń jas mólsheri 20-25 jasqa saı keledi. Sonyń negizinde olardyń psıhologıalyq túr-tulǵasyn jasaýǵa bolady.
“Bul jastaǵy boıjetkenderdiń keıbireýi úgit-nasıhatqa ergish, sengish keledi. Ómirden óz ornyn izdep, alasurǵan shaqta dinge bet burady. Dinniń barlyq dogmalaryn talǵaýsyz qabyldap, aýytqyp, adasa bastaıdy. Ózindik pikirin joǵaltyp, kez-kelgen dúnıeni synı kózqaraspen qabyldaıtyn qabiletinen aıyrylady”, – deıdi adamtanýshy.
Al dintanýshy Zamır Tóleshev radıkaldy kózqarastaǵy azamattardyń kópshiligi otyzdyń ústindegi jastar ekenin aıtady.
Olardyń kópshiligi dinı qaǵıalardy sol qalpynda qabyldaıdy, qorytpaıdy. Oǵan synı kózqaraspen qaraýdy kúná dep esepteıdi, munyń sońy adasýǵa uryndyrady.
“Synı oılaý, kez-kelgen nársege kúmánmen qaraý adamnyń tabıǵatyna tán minez. Dinniń tuńǵıyǵyna túsip ketken keıbir jastar osy qabiletterin tusaýlap tastaǵan. Dinı qundylyqtar men normalardy sol qalpynda qabyldap úırengendikten, ózdiginen oılaný daǵdysynan aıyrylǵan. Daıyn dúnıege kúmp berip, kirip ketedi. Oısyzdyqtyń saldarynan opyq jeıdi…”. – deıdi sarapshy.
...
Sırıadan oralǵan taǵy bir kelinshek dintanýshynyń pikirin rastap otyr. Aıda joldasynyń sózine senip, aldymen Túrkıaǵa taban tiregen. Kúıeýi ol jaqqa demalysqa baratyndaryn aıtyp, túpki maqsatyn jasyryp qalǵan.
Túrkıaǵa jetkesin jubaıy osy aradan Sırıaǵa jol júretinderin, Qazaqstanǵa endi qaıtyp oralmasyn aıtady.
“Kúıeýim bolǵannan keıin onyń bizge jamandyq oılamasyna senimdi boldym. Onyń ústine oǵan qarsy keletin ádetim joq. Onyń sózi bizdiń otbasymyz úshin buljymaıtyn buıryq”, – deıdi Aıda.
Túrkıa shekarasyn kesip, Sırıaǵa jetkende qazaq kelinshegi mundaǵy jaǵdaıdyń múlde bólek ekenine kózi
jetken. Joqshylyq pen zorlyq-zombylyq, taýsylmaıtyn atys-shabys, jarylys, qańǵyǵan oqtan qaza tapqan shıetteı bala-shaǵa…
Sonyń bárin basynan ótkergen Aıda bul jaqtan qashyp shyǵýǵa áreket etken.
“Sırıadaǵy bosqyndarǵa arnalǵan “Ál-Hol” lagerinde jyldar boıy otyrsa, adam es-aqylynan aıyrylyp, aıýanǵa aınalady. Ol jaqtaǵy ini-qaryndastardy tez arada qutqarý qajet, olardy qalypty ómirge beıimdeý kerek”, – deıdi derekti fılmniń keıipkeri.
...
Prezıdent keńesshisi Erlan Qarın osy oraıda “Ál-Hol” operasıasynyń qalaı júrgizilgenin áńgimelep berdi.
Onyń aıtýynsha “Jýsan” operasıasy aıasynda qazaqstandyq qutqarýshylar lagerge arnaıy barǵan. Alaıda radıkaldy kózqarastaǵy birneshe áıel Qazaqstanǵa qaıtýdan bas tartqan.
Qazaqstan taraby olardy elge qaıtarýǵa májbúrlemegen, barlyǵy erikti túrde júrgizilgen.
“Qazaqstanǵa oralǵan azamattardyń bir tobyn karantınge jatqyzdyq. Olar bóten el, bóten jerden keldi, tıisinshe qaýipti vırýs juqtyrýy múmkin edi. Sol sebepti olardy Aqtaýdaǵy karantın ortalyǵyna ornalastyrdyq. Olardy bul aradan dárigerler tekserip, alǵashqy medkómek kórsetti. Kóptegen áıelder men balalardyń oq jaraqatyn alǵany anyqtady”, – deıdi Qarın.
...
Sırıa men Iraktan oralǵan qazaqstandyqtardy ońaltýmen aınalysatyn “Aqnıet” qorynyń dırektory Álim Sháýmettiń aıtýynsha alǵashqy ýaqytta otanyna oralǵan jerlesterimiz tóńiregine qaýippen qaraǵan.
“Olar elge jete sala abaqtyǵa qamalarynan qaýiptendi. Olarmen dintanýshylar jáne psıhologtar áńgime-dúken quryp, qorqýǵa negiz joqtyǵyn aıtty. “Jýsan” operasıasy aıasynda tek áıelder men balalardy elge qaıtardyq. Olar Qazaqstan azamattary. “Halyq sizderdi keshirdi. Prezıdent sizderdi jazaǵa tartpaý týraly pármen berdi. Biz sizderdiń qalypty ómirge qaıtyp oralǵandaryńyzdy qalaımyz. Iá, Sırıaǵa, soǵysqa attanyp aǵattyq jiberdińizder. Biraq bul úshin sizderdi eshkim aıyptamaıdy” dep aǵymyzdan jaryldyq”, – deıdi qor jetekshisi.
Dintanýshy Zámir Tóleshev óz kezeginde “adasqan” azamattarmen pikirlesetin, olarǵa Islam dininiń qaǵıdalary men qazaqı qundylyqtardy qatar uǵyndyratyn mamandardy kóptep oqytý qajet dep esepteıdi. Onyń pikirinshe, Sırıadan oralǵan azamattardy dástúrli dinimizge beıimdeý biraz ýaqytty qajet tedi.
“Olardyń buǵan deıin adasyp kelgenin, radıkaldy ıslamnyń jeteginde júrgenin naqty dáleldeýimiz qajet. Onyń propaganda tutqyny bolǵanyn kórsete bilýimiz kerek. Bul úshin adamnyń saýatyn ashqan abzal, bilim men ǵylym týraly habar bergen jón”, – deıdi ol.
Nur-Múbarak atyndaǵy Islam ýnıversıtetiniń teology Tólegen Taldybaev ta osy ustanymda.
“Ekstremızm men jıhadqa baratyndardyń kópshiligi shalasaýatty, olar dindi týra maǵynasynda qabyldaıdy, ekshep-teksheýge saýaty jetpeıdi”, – deıdi ol.
Qoryta aıtqanda, “Jýsan” operasıa óz nátıjesin bergen. Álim Sháýmettiń atap ótkenindeı Sırıa men Iraktan oralǵan jerlesterimizdiń 90 paıyzy qalypty ómirge qaıtyp oralǵan.
“Olar dástúrli ıslamdy qabyldady. Bes ýaqyt namaz oqıdy, Hanafıt mazhabynyń jolymen júredi. Jıhad pen takfır ıdeologıasynan bas tartty”, – deıdi ol.
Ázirlegen, Aıaýlym Shaımardan
https://youtu.be/AFY1rVntWBA
