Jarnamanyń kókesi
Ótken jyly elsiz jerdi baǵyndyryp, as-sýsyz tabıǵat aıasynda tirshilik etip, erik-jigerin shyńdaýmen álemdi aýzyna qaratqan áıgili ekstremal Ed Staffordtyń Almaty oblysyna arnaıy kelip, «Altyn-Emel» ulttyq parkinde óziniń kezekti shoý-baǵdarlamasyn túsirgenin estip, tańǵalǵan edik.
Tabıǵat aıasynda baıaǵynyń adamdarynsha birneshe kún keship, «Dıskaverı» kanalynyń júzdegen mıllıon kórermenin ózine jipsiz baılaǵan Ed Staffordtyń Qazaqstanǵa kelip, habar túsirýi Almaty oblysynyń týrısik jerlerine jasalǵan úlken jarnama bolǵany sózsiz.
Ádette álemdi aýzyna qaratqan arnaǵa birneshe sekýndtyq rolıkti shyǵarý úshin júzdegen mıllıon dollar tóleıtinin bilemiz. Al «Dıskaverıdiń» tarlany Ed myrzanyń Jetisýǵa kelip, óziniń Ed Stafford: First Man Out dep atalatyn jobasyn «Altyn Emel» ulttyq parki aýmaǵynda túsirýi aıtýly oqıǵa bolǵany sózsiz.
Ed Stafford kim?
Ekstremaldy týrızmdi nasıhattaýǵa basybútin den qoıǵan Ed Staffordty álem halqy qazirgi zamannyń Robınzon Krýzosy dep beker atamaıdy. 43 jastaǵy Brıtan armıasynyń eks-kapıtany jaıynda tańdy tańǵa uryp áńgime aıtýǵa bolady.
Ol 2002 jyly áskerı mansabyn aıaqtaǵannan keıin ekstremaldy týrızmmen aınalysyp, adam balasynyń múmkindigin teleekrannyń aldynda synady.
Ed Staffordtyń eń áıgili ekspedısıasy Amazonka ózeniniń boıymen 859 kún boıy (bir jarym jyl) sapar shegýi adamzat balasynyń zor qyzyǵýshylyǵyn týdyrǵan bolatyn. Ol sapar barysyn ózi vıdeo kameraǵa túsirip, kóptegen qıyndyqtarmen betpe-bet kelip, bárin jeńip shyǵyp, qazirgi zamannyń batyryna aınaldy.
Budan keıin Ed Staffordtyń «Dıskaverı» arnasymen birlesip túsirgen «Jalańash tirshilik etý» derekti fılmi de oǵan úlken tanymaldyq ákeldi.
Bul jobada ekstremal Olorý araldaryna bir túıir nansyz, bir sabaq ıne-jipsiz attanyp, sol jerde 60 kún boıy tirshilik etkenine mıllıondaǵan kórermen kýá boldy.
Al 2014 jyly jaryq kórgen «Aqshasyz tirshilik etý» degen realıtı-shoý baǵdarlamasy da álemniń kóptegen tilderine aýdarylyp, júzdegen mıllıon adamnyń kóńilinen myqtap turyp oryn alǵany belgili.
«Altyn Emeldegi» alǵashqy synaq
Ekstremaldy habarlar túsirýde aldyna jan salmaıtyn Ed Staffordty búginde tórtkúl dúnıe túgel tanıdy. Ol ózi sekildi tabıǵat aıasynda tirshilik etip, ekstremaldy týrızmdi nasıhattaıtyn jıhangezdermen tabıǵaty qaýipti aımaqtarda synǵa túsip, márege buryn jetýdi kózdeıtin jańa baǵdarlamasynyń ekinshi bólimin Almaty oblysyndaǵy «Altyn Emel» ulttyq parkinde túsirdi.
«Dıskaverı» arnasy jyl basynan bastap kórermenderiniń nazaryna usyna bastaǵan Ed Stafford: First Man Out shoý-baǵdarlamasynyń biri Qazaqstanda túsirilgenin estigende atalǵan baǵdarlamany kórýge asyqtyq. Aqpan aıynda ǵalamtordy aqtaryp júrip, Ed Staffordtyń Almaty oblysynyń «Altyn Emel» aýmaǵynda túsirilgen ekinshi serıasyn kirpik qaqpaı tamashaladyq.
It tumsyǵy batpas jýnglıde, bir jutym sý tabylmaıtyn shól dalada, asý bermes asqar taýlardy baǵyndyrǵan Ed Stafford óziniń qarsylasy Ońtústik Koreıanyń qaýipsizdik qyzmetiniń burynǵy qyzmetkeri hám tanymal ekstremaly Hón Rımen bes kún boıyna «Altyn Emel» aýmaǵynda synap kórdi.
Qos saıysker bes kún ishinde áıgili «Altyn Emel» aýmaǵyndaǵy Sharyn shatqalynyń quz-jartastaryn kókteı ótip, İle ózeniniń boıymen jaǵalaı júrip, Aıqaıqumnan asyp, 100 shaqyrymdyq joldy artqa tastap, márege jetýdi kózdeıdi.
Baǵdarlamada ekstremaldar ádettegideı jolǵa eshqandaı azyq-túlik almaı, belderine qanjarlaryn baılap saparǵa shyqty. Mundaıdy qazaqtar «er azyǵy men bóri azyǵy jolda» dep beker aıtpaǵan ǵoı.
Jarys bastalǵan sátte Ed pen Hón Sharyn shatqalynyń silemderine sińip kózden ǵaıyp boldy. Labırınt sekildi qaltarys-bultarysy kóp shatqalda alǵan baǵytyńnan adasyp ketýiń op-ońaı. Biraq tabıǵattyń qıynshylyǵymen talaı ret betpe-bet kelgen ekstremaldar alǵan betterinen jańylysqan joq.
Ekstremaldar shatqaldyń ishinde sý taba almaı biraz qınaldy. Jalpy, marshrýttyń 20-30 shaqyrymyn quraıtyn shatqal arasymen ótetin jol qos saıyskerge de qıyn tıgenin baıqadyq.
Qý dalanyń ózinde azyq taýyp jeýde aldyna jan salmaıtyn Ed Stafford shatqal arasynda kún kózinen eleýsiz jatqan bir qaltarysta jınalyp qalǵan jańbyr sýyn taýyp, shólin qandyrý múmkindigine ıe boldy. Al káris jigit İlege jetkenshe bir tamshy sý tappaı, tańdaıy kebersidi. Olar eki kún shatqalda túnep, úshinshi kúni ǵana keń jazyqta jaıymen aǵyp jatqan İle ózenine mańdaı tiredi.
Jalpy, shatqal arasynda bir kúnde aýa temperatýrasy ekstremaldy jaǵdaıda aýytqıtynyn kópshilik bile bermeýi múmkin. Jazda kúndiz aýa temperatýrasy 45-50 gradýsqa deıin joǵarylasa, túnde kúndizgi mı qaınatar ystyq jym-jylas joǵalyp, aýa temperatýrasy 0 gradýsqa deıin tómendeıdi. Sondyqtan jıhangezderdiń «Altyn Emel» shatqalynda qanshalyqty jaıly jatqanyn baǵamdaýǵa bolady.
İle ózeni «qonaqjaılylyǵyn» kórsetti
Básekege túsken qos saıysker shatqal arasynan sytylyp shyǵyp, İle ózenine jetkende jaǵdaı ózgerip sala berdi. Óıtkeni İle ózeniniń boıynda ekstremaldar shólin qandyryp, ash ózegin jalǵaýǵa múmkindik aldy.
Aıtalyq, Ed Stafford ıt tumsyǵy batpaıtyn qalyń qamystyń arasynda qoıanǵa tuzaq quryp, qoıan etin toıa jese, Hón Rı İle ózenine qarmaq salyp, uzyndyǵy bir metrge jýyqtaıtyn somdy ustap, balyq etin armansyz jedi. Ádette Ed Stafford ózge bir elderge saparǵa shyqqanda baqa-shaıan, qurt-qumyrsqa jep ábigerge túsýshi edi.
Al qazaqtyń darqan jerinde ekstremaldar qoıan men balyq etin jep, tamaq tappaı jer shuqylap ketpedi. Ekstremaldar kamera aldynda Jetisýdyń shuraıly jeri unaǵandaryn aıtyp, qazaqtyń darqan dalasyna rıza boldy.
Básekege túsken qos saıysker budan keıin shaǵyn qaıyq jasap, İle ózeniniń ıirimdi aǵystarynyń múmkindigin paıdalanyp, márege jetýdi kózdedi.
Káris jigiti qamystan kaıak jasasa, aınalasynan ártúrli dúnıe taýyp alyp, kádege jaratýǵa ádettengen Ed Stafford túıe terisin taýyp alyp, aınalasyna qamystan jaqtaý jasap qurqyltaıdyń uıasyndaı qaıyq jasaǵanyna kýá boldyq.
Osylaısha, qos saıysker alǵash ret İle ózeniniń bel ortasynda kezdesti. Ed Stafford qarsylasynyń kaıagi jyldam júzetinin baıqaǵannan keıin qaıyǵynan túsip, márege qaraı jaıaýlata júgirdi. Onyń eki aıaqqa senim artqan úmiti aqtalyp, márege birinshi jetti. Osylaısha, First Man Out jobasynyń ekinshi túsiriliminde Ed Staffordtyń baǵy jandy.
Mine, jarystyń bolǵan-bitkeni osy ǵana. Árıne, aıtar aýyzǵa jeńil dúnıe. Biraq 5 kúnde buralańy kóp 100 shaqyrymdyq joldy júrip ótý ońaı emes. Mundaı ekstremaldy saparlar adam balasynan úlken tózim men erekshe erik-jigerdi talap etedi. Sondyqtan bolsa kerek, álem halqy Ed Staffordtyń baǵdarlamalaryn raqattanyp, jata-jastana kóredi.
Bul rette qazaq jeri jaıynda tórtkúl dúnıege mańyzdy aqparat taratqan Ed Staffordtyń eńbegi zor. Budan keıin «Altyn Emelge» týrıserdiń qyzyǵýshylyǵy oıanatyny sózsiz. Óıtkeni Sharyn shatqalynyń taram-taram silemderi men Aıqaı qumynyń keremeti jurtty ózine odan beter tarta túsetini anyq. Osy rette Ed Staffordke qoldaý kórsetip, onyń túsirilim jumystaryna barynsha járdem bergen Almaty oblysy ákimdigi bir oqpen eki qoıan atqanyn baıqaýǵa bolady. Kerek deseńiz, First Man Out jobasynyń ekinshi serıasynyń qazynaly qazaq jerinde túsirilýi elimizdiń týrızm salasyn nasıhattaý baǵytynda úlken jumys bolǵanyn moıyndaýymyz kerek.
Ekstremaldy týrızmdi damytýdy durys jolǵa qoıǵan óńir
Almaty oblysynda ekstremaldy týrızmdi damytyp, nasıhattaý jaǵy durys jolǵa qoıylǵan dep nyq senimmen aıtýǵa bolady.
Bizdiń bulaısha nyq sóıleýimizge Almaty oblysy ákimdiginiń İshki saıasat basqarmasynyń elimizdegi shoý-bıznes ókilderi, álpınıserimen birlesip, Han táńiri shyńyn baǵyndyrýy jalpy halyqtyń eko-týrızmge degen qyzyǵýshylyǵyn oıatqany anyq.
Al osydan birshama ýaqyt buryn Almaty oblysynyń Kegen aýdanynda ornalasqan Sharyn shatqalynda buryn-sońdy bolmaǵan, quny 1,5 mlrd teńge bolatyn, álemdik standartqa saı «Park Canyon» oıyn-saýyq parkiniń qurylysy bastalǵan bolatyn. Mundaı mańyzdy nysandar ekstremaldy týrızmniń jankúıerlerin magnıtteı tarta túsetini aıtpasa da belgili.
Búginde «Park Canyon» oıyn-saýyq parkiniń qurylysyna qajetti 24 gektar jer bólingen. Mamandardyń esebinshe, joba iske qosylǵannan keıin jylyna orta eseppen 375 mln teńgege aqyly týrısik qyzmet kórsetilip, 35 adam turaqty jumyspen qamtylady dep josparlanýda. Sonymen qatar memleket qazynasyna 47 mln teńge salyq túsedi.
Jetisýdyń kórikti jeri týraly rolıkti jarty mıllıard adam kórdi
Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasyn júzege asyrý barysynda Almaty oblysy İshki saıasat basqarmasy álemge áıgili VVS telekompanıasymen birlesip, Jetisý jeriniń kórkem tabıǵatyn tarıhymen baılanystyryp, beınerolık túsirgen bolatyn. Bul rolıkti kúni búginge deıin jer sharynyń 571 mıllıonnan astam kórermeni tamashalaǵan.
– Bul beınerolıkti «MIR TV» telearnasy rotasıalaǵandyǵy, ony 150 mıllıon kórermen kórgendigi belgili boldy. Qazirgi ýaqytta «Jetisý» beınerolıgi TMD elderin keńinen qamtýda, – dedi Almaty oblysy boıynsha «Rýhanı jańǵyrý» jobalyq keńsesi JSHS dırektory Dana Dúısenova.
Osy jaıttardy esepke alsaq, kórikti jerlerdi nasıhattap, týrıserdi tartýda Almaty oblysy aımaqtar arasynda top bastap kele jatqanyn baıqaýǵa bolady. Osy baǵyttaǵy jumystar jalǵasyn taba berse, aldaǵy ýaqytta Jetisý Qazaqstannyń týrısik ortalyǵyna aınalatyn kún de alys emes.
Nurlan JUMAHAN
