Bizde jóni túzý opozısıa joq, bolmaǵan, bolmaıtyn da sıaqty. Keńestik ıdeologıanyń shekpeninen shyqqan elderdiń ál-ázir damyǵandary Baltyq jaǵalaýyndaǵy elder. Olar birneshe ret Prezıdentterin aýystyryp úlgerdi. Saılaý júıesi arqyly. Grýzıa men Qyrǵyzstan da biraz ilgerleýshilik boldy. Tóńkeris jasasa da, bul elder demokratıalyq qundylyqtardy qoǵamdyq ómirge engize otyryp, tutas eldik maqsattaryn aıqyndaýǵa tyrysyp júr. Ýkraına... Biteý jara. Biraq túptiń túbinde olar dańǵyl jolǵa shyǵady. Qazirdiń ózinde ózderi súıengen tulǵalary bar, ádil saılaý ótkizýge qaýqarly, jemqorlyqpen kúresti shynaıy túrde júrgize alady. Tek Reseı, Qazaqstan, Ózbekstan, Túrkimenstan, Belorýssıa sekildi azdaǵan elderde burynǵy seń sol kúıi tur... Bular tonyn birneshe ret aýystyryp, «oq ótpeıtin» totalıtarlyq júıe jasap úlgerdi.
[caption id="attachment_12906" align="alignright" width="513"]
Bir kezderi osylaı turýshy edi toptasyp...[/caption]
«Aqjoldan» keıin...
Bizde opozısıa bolǵan sıaqty edi. 2000 jyldardyń basyndaǵy Jaqıanov, Áblázov bastaǵan toptyń úderisi, onyń aldyndaǵy Ákejan Qajygeldın búligi, Serikbolsyn Ábdildın myrzanyń san jyldyq tabandy kúresi – bári opozısıanyń belgili bir dárejede qalyptasýyna yqpal etti. Odan berirekte «Aqjol» partıasy jemisti eńbek etti. 2004 jyly ótken Parlamenttik saılaý naýqany áli esimizde. Bılik bul partıa serkelerinen kádimgideı júreksinetin. Altynbek Sársenbaev, Oraz Jandosov, Álıhan Báımenov, Bolat Ábilovterge bıliktegi bıik minberin tastap Jarmahan Tuıaqbaı qosylǵan. Dál osy kezde qoǵam qaıratkeri Zamanbek Nurqadilov te úıinde jumyssyz jatqan. Onyń atyshýly málimdemeleri rezonans týdyrdy. Bılikti de, opozısıa ókilderin de aıaǵan joq. Jaraly arystan sekildi birinen soń birin synap, betiń bar, júziń bar demeı soıyp saldy. Kóp ótpeı jumbaq jaǵdaıda kóz jumdy.
Altynbek Sársenbaevtyń da taǵdyry qandyqoldardan úzildi. Sodan beri opozısıa es jıa alǵan joq. Shetelge bas saýǵalaǵan Muhtar Áblázov alysta júrip, áldeneshe ret «kek alýǵa» tyrysqanymen, onysynan túk shyqqan joq., qazir Fransıa túrmesinde otyr. Reseıge ekstradasıalanýy múmkin. Odan arǵy taǵdyry tym bulyńǵyr.
Opozısıa deýge laıyq kim bar?
...Sonda opozısıa deýge laıyq kim bar? Aýzymyzǵa aldymen Jarmahan Tuıaqbaı ilinedi. Ózi de « Búginde bir ǵana opozısıalyq partıa bar: ol – JSDP», - depti. Bılik ókilderimen baılanysy tym tereń tamyr jaıǵan bul serkeniń opozısıa kúsheıer tusta Májilis spıkerliginen bas tartyp, birden qarsy jaǵaǵa ótýi sol kezdiń ózinde kóp adamǵa kúdik uıalatqan edi. 2005 jyly Prezıdenttik saılaýǵa qatysyp, eldi dúrliktirgeni jadymyzda qalypty. Mańyna «Naǵyz aqjoldyń» tizgin ustarlaryn jınap, ashyq málimdemelerin, oıly pikirlerin ortaǵa sala otyryp, óziniń búgingi bılikke shynymen de ókpeli ekenin sezdirýge tyrysqan Jarmahan myrzanyń bir sát eldiń senimine azda bolsa kirgenin jasyrýǵa kelmes. Opozısıalyq buqaralyq aqparat quraldary Jarmahan Tuıaqbaıdyń shashbaýyn kóterip, odan elge jany ashıtyn súıkimdi obraz jasaýǵa qansha tyrysqanymen, báribir naqty nátıjege qol jetkize alǵan joq. Ózimen qanattas saılaýǵa túsken taǵy bir «opozısıa ókili» Álıhan Báımenov ekeýi ózara yryń-jyryń bolýdan aryǵa uzaı almady. Arnaıy uıymdastyrylǵan debatta Jarmahan Tuıaqbaıdan góri, Álıhan Báımenovtiń sózderi áldeqaıda senimdi ári ótkirleý shyqty. Onsyzda az daýys berýshilerdi ekige jaryp, aqyry jeńilgenderin moıyndady. Báımenovten kóp daýys alǵandaryna máz bolǵandaryn da jasyrǵan joq...
Sol Jákeń, Jarmahan Tuıaqbaı sodan beri jylyna bir ret, onda da saıası naýqandar kezinde ǵana el kózine túsip, birdeńeler aıtqansıdy. Arada 10 shaqty jyl ótti. Jarmahan Tuıaqbaı birneshe partıa quryp («Naǵyz aqjoldan» soń «Azat» partıasyna bas suǵyp, keıin JSDP partıasyna ıelik etti), birneshe qozǵalystardyń jetekshisi atandy. Qaǵaz júzinde ári baspasóz máslıhaty arqyly ǵana «ónimdi jumys» atqardy. Anda-sanda múbárak júzin telearnalardan kórip qalǵanymyz bolmasa, shyn máninde ne atqaryp jatqanyn el túgil, ózderi de umytyp ketti.
JSDP-ny el umytqaly qashan?
Ótken jylǵy Prezıdenttik saılaýǵa túspeıtinin málimdedi. «Mundaı saılaýdyń nemen aıaqtalaryn bilemiz. Nátıjesi aıqyn dúnıege qatysyp, bas aýyrtý oıymda joq» degen saıasatker kúni keshe eger Parlament saılaýy ótetin bolsa, qatysýǵa daıyn ekendigin aıtyp qaldy. Bıylǵy oıy qalaıda qoǵamdyq pikir qalyptastyrý, eger oraıy kelse, óz ókilderin Parlamentke ótkizý.
«Azattyq» saıtyna bergen suhbatynda Jarmahan Tuıaqbaı myrza Parlamenttik saılaý ótkizý – memlekettik ermekke aınaldy degen syńaıdaǵy pikirin bildirdi. Bizdińshe, bılikke ǵana emes, «opozısıa ókilderine» de saılaýǵa qatysý ermekke aınalǵandaı. Áıtpese, búgingi opozısıada saılaýǵa túserlik qaýqar bar ma? Joq. Jarmahan Tuıaqbaıdyń JSDP-synda el biletin ózinen basqa eshkim kórinbeıdi. Al basy birige qoıatyndaı opozısıa derlikteı taǵy da eshkim, eshqandaı top kórinbeıdi. Endeshe, Jarmahan Tuıaqbaı myrzanyń saılaýǵa qatysqysy keletin sebebi nede?
Brinshiden, Jarmahan Tuıaqbaıdyń aınalasyna birigetindeı tegeýirindi top kózge shalynbaıdy. Ámirjan Qosanov, Tólegen Júkeev, Oraz Jandosovtar óz tirlikterimen ózderi áýre. Ár tarapta júr. Al ótkir de ózekti oılarymen kózge túsken saıasattanýshylar Aıdos Sarym, Rasýl Jumaly, Dosym Sátbaev sekildi azamattardyń basyn biriktirýge JSDP qaýqarsyz. Olar bul saılaýdy syrttaı baqylaıdy. Bir-birine senisýden, senýden qalǵan.
Ekinshiden, qoǵamdyq ortada bedeli bar Muhtar Shahanov, Amangeldi Aıtaly sekildi at tóbelindeı tulǵalarmen de Jarmahan Tuıaqbaıdyń basy bir qazanǵa syıa qoımaıdy. Olardyń ózi kózqarastarymen de, pikir alshaqtyǵymen de bir-birine jýyqtaı qoımaıtyn jandar.
Úshinshiden, Jarmahan myrzanyń tobyn qoldaıtyn saılaýshylar múldem joq. Oǵan sońǵy onshaqty jyl boıǵy buıyǵy tirligi, baspasózderden kórinbeı ketýi, naqty jumys atqarmaýy, belsendiliginiń tómendigi, qolynda óziniń jumysyn dáripteıtin eshqandaı BAQ-tyń bolmaýy, mańyna ózimen deńgeıles belgili tulǵalardyń bolmaýy saılaýdan daýys ala almaıtyndyǵyna kepildik beredi. Az ýaqyt ishinde eldi ózine qaratyp, saılaýshylardy topyrlatyp sońyna erterlik qýaty joq bola tura, mundaı saılaýǵa qatysýdan jalyqpaıtynyna tańǵalmaı tura almaımyz.
Sonymen, Jarmahan Tuıaqbaıdyń da, opozısıanyń da dármeni shamaly. Olar alda-jalda Parlamentke ótip jatsa da, tańyrqaýǵa bolmaıdy. Kóz úshin de, sóz úshin de bılik sarapshylary biren-saran oryn berýi ábden múmkin.
Bizdegi opozısıanyń eń basty kemshiligi – ózderiniń aldyn orap ketetin bılikti ótirik jamandaý, sol arqyly upaı jınaǵysy kelýden ózge eshteńe emes. Únemi bılikten qysym kórýshi, olardan japa shegýshilerdiń obrazyn somdaýmen keledi. Bular ózderiniń osy tirlikterinen jalyqpaıtynyna tańdanbaý múmkin emes. Bes jyl emes, on jyl boıy jalǵan opozısıanyń rólin somdaý kimge kerek boldy eken?! Eger bıliktiń tapsyrmasy bolsa, óte sátsiz joba, sátsiz senarı. Halyq ta aqymaq emes...
Bizdińshe, kim ne dese de, Báımenov aqyl tapty. Qaýqarsyz baıbalamnan erterek qutylyp, óziniń sheshimin qabyldady.
Al shyn opozısıa qazir joq. Altynbekpen birge ydyrap, toz-tozy shyqqan. Olardyń ornyn basarlyq ál-dármeni bar top joq, jastar shashyrap, ár toptyń sońynda júr. Áleýmettik jelide batyrsynǵandardyń kóbi «qaǵaz jolbarystar». Bılik óz degenderine jetti. Endi opozısıa shyǵar bolsa, iri klandardyń tartysy kezinde ǵana kózimizge túser. Olardan ne qaıyr? Olar qarjy men minber úshin talasar... Ol kúndi de kórermiz. Biraq sorlasa, halyq sorlaıdy... Sony umytpaǵan abzal.
Basqa partıa bar ma?
Burynǵy «Aqjol» emes, búgingi «Aqjol» «Nur Otannyń» shaǵyn kóshirmesi. Olardyń depýtattyq korpýsy 4 jyl ishinde eldiń esinde qalatyndaı eshqandaı málimdeme jasaı alǵan joq. Bıznesmenderdiń múddesin qoldaımyz degeni bolmasa, naqty kimderdiń, qandaı bıznes ókilderiniń jumysyna septesip, búrokratıalyq oıyndarǵa tosqaýyl bolǵandaryn da oqymadyq, kórmedik. Odan góri Kásipkerler palatasy aýqymdyraq jumys atqardy.
Komýnıstik partıanyń kóreshegi áli de bar sekildi. İlinip-salynyp, olar da qatardan qalamýǵa tyrysady. Bary da, joǵy da maǵynasyz...
«Aýyl» partıasy sońǵy ýaqytta belsene bastady. Olardan opozısıalyq baǵytty kútýdiń qajeti joq. Biraq Májiliske ótken jaǵdaıda «Nur Otanmen» birigip, aýyldyń máselesine septese alsa, budan qoǵam utpasa, utylmaıdy. Bir jyldary «Aýyl jyly» degen naýqan bolyp edi. Mıllıardtaǵan qarjy jelge ushyp, azdap kósheler jasalyp, aýyl úıiniń sharbaqtary boıalǵan... «Aýyl» partıasy endi naqty jospar quryp, aýyl sharýashylyǵynyń damýy, el aýqatynyń jaqsarýyna kómektese alsa, qanekı. Óıtkeni, bul saılaýdan ózge jańalyq kútýdiń keregi joq.
