Ábilázovtan basqa mańyzdy dúnıe bar
Bul jıynnyń Brússelde ótetini málim bolǵanda biraz jurt Eýropada boıtasalap júrgen Muhtar Ábilázovqa qarsy uıymdastyrylǵan shara ekenin de aıtyp qaldy.
Iá, logıkaǵa sıady. Búginde Qazaqstanda tyıym salǵan uıymnyń jumysyn áleýmettik jeli arqyly qyzdyrýǵa bar kúshin salǵan Ábilázov qazir bıliktiń bas aýrýyna aınalǵany jasyryn emes.
Sondyqtan jurttyń bulaı oılaýy zańdy. Biraq Brússelde ótken jıynǵa Qazaqstannan attanǵan saıasatkerlerdiń tobyna nazar aýdarǵan adam – olardyń bir kúnde bıliktiń «urtoqpaǵyna» aınalamaıtynyn jaqsy biledi. Dos Kóshim, Aıdos Sarym, Ámirjan Qosanov, Rasýl Jumaly bastaǵan saıasatkerlerdiń mundaı áreketke barmasy anyq.
Ekinshiden, dál osy kezde bılik pen opozısıada júrgen azamattardyń óz múddesin kózdeýi elimizdiń úlken tyǵyryqqa tireıtini anyq. Eger el ishinde saıası tartys údeı tússe, táýelsizdikten aıyrylyp qalýymyz da bek múmkin.
Sondyqtan saıasatta júrgen azamattardyń qıyn kezeńde birigýin úlken jetistik dep baǵalaýǵa bolady.
Osydan 3-4 jyl buryn Dos Kóshim men Ákejan Qajygeldın bir ústeldiń basynda otyryp, el múddesi tóńireginde áńgimelesipti, bolmasa, Aıdos Sarym men Rasýl Jumaly Ákejan Qajygeldınmen kezdesýge jolǵa shyǵypty degen habar tarasa senbes edik.
Aıtpaqshy, «bul iske bıliktiń qatysy bolmasa (Ábilázovty álsiretýdi kózdemese dep qabyldasańyz da bolady), Qazaqstannan bir top saıasatkerler qudalyqqa barǵandaı, Eýropaǵa kedergisiz qalaısha baryp, keldi» degen kúmán-kúdik biraz adamnyń kókeıinde júrgeni anyq.
Bizder mundaı jandarǵa elimiz úshin Ábilázovtyń bılikke qarsy saıası kúresinen mańyzdy dúnıelerdiń bar ekenin esterine salamyz. Kez kelgen adam osy suraqty ózine qoıatyn bolsa, biraz suraqqa jaýap alatyny anyq.
Reseıden irgeni aýlaq salý
Qazirgi tańda álemdik geosaıası jaǵdaı myń qubylyp turǵany barshaǵa málim. Búginde bıliktiń ózi de kórshimiz Reseıdiń shashbaýyn kótere berse, úlken tyǵyryqqa mańdaı tireıtinin túsindi.
Dál qazir álemdegi saıası jaǵdaı alaı-túleı bolǵanmen, bul kezeń Qazaqstanda saıası reforma júrgizý úshin qolaıly kezeń bolyp turǵanyn bılik te, opozısıada júrgen azamattar da uǵynyp, túsinip otyr.
Reseı AQSH bastaǵan Batys elderimen kúresip jatqanda resmı Astananyń elimizdegi demokratıalyq kúshterdiń basshylarymen ymyraǵa kelip, Eýropa elderiniń aldynda "manever" jasaıtyn jańa joldar izdestirýin túsinýge bolady. Eger bıliktiń mundaı oıy bolsa, ony sóge, jamandaýdyń jóni joq.
Kim biledi, erteńgi kúni Reseıdegi Pýtın rejımi sanksıalarǵa shydas bermeı sulap tússe, bıliktiń Eýropa elderiniń aldyna tartatyn argýmenti bolýy kerek qoı. Qazaqstannyń opozısıada júrgen, jalpy erkin oıly azamattarynyń Eýropa tórinde bas qosyp, eldegi saıası ahýaldy talqylasa, budan Qazaqstandy Ortalyq Azıa, qala berdi Dostastyq elderi arasynda demokratıasy birshama damyǵan el ekenin áıgilep, shoqtyǵyn bıiktete túsetini anyq. Sol sebepti, bul basqosýdy Ábilázovqa qarsy uıymdastyrylǵan shara dep ton piship, jaýyryn ashýdyń orynsyz ekenin baıqaımyz. Munyń astary tym tereńde.
Saıası jylymyq jáne qazaq tili
Jalpy aldaǵy ýaqytta elimizdegi saıası jylymyq ornaýy múmkin. Bul óz kezeginde Eýropada bılikti qatty synǵa alyp jatqan Ábilázovtyń básin tómendetetini sózsiz.
Eýropadaǵy erkin oıly azamattardyń basqosýy, kúni keshe ǵana belgili ǵalym Saıat Ybyraıdyń mezgilinen buryn abaqtydan bosap shyǵýy – aınalyp kelgende, elimizdegi saıası plúralızm boıyna qan júgirtip, Ábilázovtyń ekpinin tabıǵı túrde báseńdete túsedi.
Osy bir jaıttardyń astaryna úńilgen jurt sońǵy ýaqyttary Qazaqstanda qazaqtildi saıasatkerlerdiń kúsh alyp, bılik sanasatyn deńgeıge jetkenin ańǵarýǵa bolady. Bul – ulttyq memlekettiń irgetasyn qalaýdaǵy mańyzdy qadam ekenin esten shyǵarmaǵan jón.
Kúni keshegi forýmda qyl aıaǵy Qajygeldınniń qazaq tilinde suhbat berip, qazaq tilinde sóıleýi, qazaq tildi ortada shyqqan ǵalym, qoǵam qaıratkeri Saıat Ybyraıdyń bostandyqqa shyǵýynan aldaǵy ýaqytta Qazaqstanda saıası bılikke umtylǵan toptar arasynda qazaq tilin bilý jeńiske jeteleıtin negizgi faktor bolatynyn baıqaýǵa bolady.
Endigi kezekte «Jańa Qazaqstan" forýymynyń elimizge tıgizer qandaı paıdasy bar?» degen suraqqa jaýap bersek. Jalpy alǵan elimizdegi demokrtıalyq qundylyqtardy tý etip kótergen azamattardyń Eýropa tórinde bas qosyp, saıası májilis qurýy elimizde saıası mádenıettiń qalyptasqanyn aıǵaqtaıtyn qubylys.
Forým jumysyna qatysqan azamattardyń tabanynda búri bar, basty orynǵa el múddesin qoıa alatyn azamattar ekeni belgili. Sondyqtan aldaǵy ýaqytta bul azamattar bılikke naqty talaptap qoıyp, bılik almasýyna qatysyp, kúrdeli kezeńdi abyroımen ótýge bar kúsh-jigerin jumysaıty sózsiz. Aıtalyq, "Azattyq" tilshisine beren suhbatynda Ákejan Qajygeldın syrtqy kúshterdiń (Eýroparlament) yqpal etýimen eldegi saıası ózgeristerge aralasatynyn aıtty. Al onyń qalaı iske asa bastaıtynyn jaqyn kúnderi kóre bastaýymyz múmkin. Sondyqtan "Jańa Qazaqstan" forýmy kóp dúnıege bastamashy bolatyn múmkindigi bar. Aldaǵy ýaqytta forýmnyń maqsaty men elmizdegi saıası júıege yqpaly aıqyndala túsetini anyq. Sondyqtan forýmnyń elge tıgezetin paıdasy óte zor ekenin baıqaýǵa bolady.
Nurlan JUMAHAN, jýrnalıs, saıası sarapshy.
https://dalanews.kz/19865
