M.Áýezov atyndaǵy Ońtústik Qazaqstan memlekettik ýnıversıteti ultymyzdyń tárbıe men bilimdegi osy ǵasyrlar boıy jasap kele jatqan úrdisin búgingi kúnde de jalǵastyryp keledi. 2016 jyl qazaq tarıhyndaǵy kezeńdi oqıǵalar men kórnekti tulǵalardyń mereı toılarynyń tuspa-tus kelýimen de erekshelenedi. Atap aıtar bolsaq Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdik alǵanyna 25 jyl, 1916 jylyǵy ultazattyq kóterilisine 100 jyl, Jambyl Jabaevtyń týǵanyna 175 jyl, Qazanǵap Baıbolulynyń týǵanyna 125 jyl t.b. Ýnıversıtetimiz kópsalaly mamandyqqa daıyndaıtyn oqý orny bolǵanymen rektorymyz Jumahan Úshkempirulynyń basshylyǵy arqasynda osyndaı eleýli merekelerdi atap ótý, jastardy sol arqyly otanshyldyq rýhta tárbıeleýge erekshe nazar aýdarylyp keledi.
Ýnıversıtetimizde atalyp ótken sondaı irgeli is-sharanyń biri qazaq halqynyń rýhanı shejiresi, jyraýlyq dástúrdiń HH ǵasyrdaǵy teńdessiz tulǵasy, uly dala abyzy Jambyl Jabaevtyń 170 jyldyq mereıtoıy. Bul is-sharadan da ýnıversıtetimiz shet qalyp otyrǵan joq. Sonyń bir dáleli osy jyldyń ózinde rektorymyz Jumahan Úshkempirulynyń «Egemen Qazaqstan» gazetiniń 24.02.2016 jylǵy sanynda «Asqar taýdaı jyr alyby» atty Jambyl Jabaev týraly kólemdi maqalasy jaryq kórdi. Maqalada HH ǵasyrdyń Gomeri atanǵan Jambyl Jabaev shyǵarmashylyǵy búgingi kún turǵysynan jańa qyrynan taldanyp, Jambyltaný ǵylymynda óziniń aıshyqty izin qaldyrdy, oqyrmandar tarapynan da maqala týraly ystyq yqylastar aıtylýda.
Jambyl Jabaev 1916 jyly ultazattyq kóterilistiń uranshysy bolyp, qıyn-qystaý kezeńde halqynyń qasynan tabyldy. Keńes dáýiriniń solaqaı saıasatynyń qýdalanýynan da shet qalmady. Aqyn halyq úshin týylǵandyqtan jaratýshynyń taǵdyrǵa jazýymen el qurmetine de bólendi. Búkil álemge Gıtlerlik germanıa fashıstik ýyn shashyp, búkil eýropany tabanyna basyp, 1941 jyly Keńester Odaǵyna tutqıyldan shabýyl jasaǵanda júzge taıaǵan aqyn jyrymen óziniń jalyndy jyrlarymen halyqty ádiletti kúreske shaqyrdy. Jambyldyń «Lenıngradtyq órenim» degen ataqty jyry soǵys kezinde fashısterge snarádtaı atylyp, búkil kópultty Keńester Odaǵynyń halqyna rýh bergenin bárimiz bilemiz. Sondyqtan da Jambyl qazaq halqynyń ǵana emes adamzattyń jyrshysy dep aıtsaq artyq emes. Búgingi egemen elimizdiń kóginde de Jambyldyń máńgi ólmes jyrlary táýelsiz elimizdiń jastaryna rýh beredi, olardy jaqsy bilim alýǵa, halqyna adal qyzmet etýge tárbıeleıdi. Aqyn muralarynyń báride qundy. Sol qundy muranyń biri aıtys, ekinshisi tarıhı jyrdy jyrlaýdaǵy erekshelik. Qazirgi dáýirde ádebıettaný ǵylymynda klasık aqyndarǵa qoıylatyn talaptary: birinshisi aqyn óz zamanynyń qoǵamdaǵy basty problemasyn qozǵaıdy, ekinshisi sol problemany halyqqa jetkizi barysynda óleńge nemese jyrǵa jańa forma ákelý dep ereksheligin naqtylap kórsetken. Osy talaptardyń negizinde Jambyl Jabaevty qazaq klasık aqyny deýimizge bolady. Sebebi M. Áýezov " Jambyldyń revolúsıadan buryn aıtqan aıtystar úlgisi keıin keńes dáýirinde órkendep, mol jaıylǵan. Halyq aqyndardyń jańa mazmundaǵy aıtystaryna asa jaqyn úlgi boldy. Qulmanbet Sarybaspen aıtysynda Jambyl da eski dástúr boıynsha óz rýy Shapyrashtyny kóp aıtqanymen, sol kóne túrdiń óz kóleminde de halyqtyq, qoǵamdyq progrestik jańa baǵasy bar tyń mazmun tabady"- dep baǵasyn bergen. Osyǵan qarap Jambyl aıtysty halyqtyq, ulttyq múddege kótere bildi. Ekinshiden Jambyl qazaq aıtys óleńine jańa forma ákeldi. M. Áýezov "aıtysta óleńdik túr tórt joldy,on bir býyndy qara óleń kóp bolsa, Jambyl men Qulmanbet aıtystarynda 7-8 býynydy terme ádisi men qurylǵan jortpa,tókpe,ekpindi jyr basym keledi- dep aıtysqa jańa túr ákelgendigin aıtady.
Jambyl Jabaevtyń aqyndyq joly Jetisýda bastalyp Áýlıeata, Ońtústik Qazaqstan, Qyzylorda aımaǵynda shyńdaldy. Olaı deıtinimiz Jambyl jas kezinde ákesi Jabaı biraz ýaqyt Syrdyń boıyndaǵy Qojatoǵaıda turǵan eken. Osy jerde jas aqyn Jambyl Maılyqoja, Mádeliqoja, Qulynshaq, Maıkót aqyndarmen kezdesip olardan bata alǵan. Sondyqtanda Jambyl;
Maılyqoja Qulynshaq pirim edi bas urǵan.- dep tegin aıtpasa kerek. Ońtústikte júrip Bazar,Balqy jyraýlarmen, Budabaı, Nuraly, Turmaǵanbet,molda Musa aqyndarmen tyǵyz shyǵarmashylyq baılanysta bolyp úlkenderinen úlgi ónege alǵan. Jambyl tek Jetisýdyń ǵana emes Ońtústik aımaqtyń aqyndyq dástúrinen úlgi alyp qalyptasqan. Sondyqtanda aqynnyń mektebin Ońtústik mektebi dep ataǵan jón.
Jambyl Jabaevtyń 170 jyldyq mereıtoıyna baılanysty ýnıversıtetimiz «Uly dalanyń abyz aqyny» atty jas aqyndardyń jyr músháırasyn ótkizdi. Jyr dodasyna Qyzylorda, Jambyl, Ońtústik Qazaqstannan 40-qa jýyq jas aqyndar qatysyp, baqtaryn synady. Bas júlde - M.Kenjetaıuly, İ-oryn – Faızýlla Tórtaı (TarMÝ) İİ-oryn – Núrken Nurǵazy (OQMÝ), Abdirahman Ersultan (AÁIÝ!) İİİ- oryn – Joldasbek Nurbolat (TArMI), Seıitov Súndet («Parasat» koleji), Iemberdıev Qaırat (OQMFA), Aman Serjan (Shymkent agrokolledji) ıemdendi. «Eń jas aqyn» nomınasıasy – Adambaeva Laýraǵa berilse, Sattar Gúlnaz – lırık aqyn atandy. Maǵjan Taıyr - kórermen kózaıymyna aınaldy. Júldeli oryndar alǵan stýdentterge aqshalaı syılyqtar berildi. Aıtýly jyr dodasy talantty jastardyń rýhyn janyp, bolashaqqa degen úmitterin arttyrdy, shabyttyń shalqaryna bóledi desek artyq aıtqanymyz emes. Ony biz kózderinde ot ushqyndaǵan bolashaq jyrshylardyń jarqyn júzderinen de baıqadyq.
M.O.Áýezov atyndaǵy Ońtústik Qazaqstan memlekettik ýnıversıteti uly aqyn J.Jabaev murasyn zertteýge jáne onyń shyǵarmalaryn tolyqtyryp, qaıta basyp shyǵarýǵa óz úlesin qosýda. Onyń bir dáleli «Álem» baspasynan «Jambyl fenomeni» atty kólemi 20,3 baspa tabaq estelikter men ǵylymı-zertteý maqalalar jınaǵynyń jaryq kórýin aıtýǵa bolady. Bul jumysty tikeleı qolǵa alyp eńbektengen ýnıversıtetimizde qurylǵan «Suranshy batyr» atyndaǵy zertteý ortalyǵy ekenin de atap ótkenimiz jón. Qolymyzǵa tıip kóńil qýanyshy bolyp otyrǵan kitap osyndaı ıgilikti bastamamen bastalǵan istiń nátıjesi.
Kitapqa K.Ázirbaev, M.Áýezov, S.Muqanov, Ǵ.Músirepov, B.Momyshuly, Á.Núrpeıisov, Sh.Aıtmatov, N.Tórequlov, A.Toqmaǵambetov, P.Kýznesov, Á.Tájibaev, D.Snegın, S.Begalın, Q.Baıseıitov, M.Ǵabdýllın, M.Hakimjanov, D.Ábilov, N.Tilendıev, S.Sadyrbaev syndy qazaqtyń birtýar tulǵalarynyń estelikteri yqshamdalyp berildi. Bul estelikterdiń oqyrman qaýymǵa bereri mol, ári jastarymyzdy tárbıeleýde ózindik orny bar qundy mura. Óıtkeni ótkendi bilmeı keleshekke kóz júgirt e almasymyz anyq. Bul estelikterdi HH ǵasyrdaǵy ádebıettanýshy qazaqtyń jáne ár túrli ult ókilderiniń birtýar tulǵalary jazǵan. Estelikterdi oqý arqyly abyz aqynnyń shyǵarmashylyq sheberhanasyna enemiz. Sonda baryp aqyndyq joldyń qıyn da, qurmettiligine kóz jetkizemiz. Júz jylǵy ǵumyr, úsh dáýir árbir dáýirdiń qoǵamdaǵy saıası-áleýmettik, tarıhı oqıǵalarynyń máni men mazmunyn uǵynamyz, estelikterdi oqı otyryp kúıbiń tirshilikte adamgershilik qasıettiń bárinen de joǵary ekendigine kóz jetkizemiz. Qazirgi aqparattyq aǵyn quraldarynyń kóptiginen kitap oqýdyń ekinshi satyǵa tómendegeni ras, sondyqtan da kitapty qurastyrýshylar estelikterdi oqýǵa jeńil etip yqshamdap, qundy materıaldardy ǵana engizgen.
Estelikterden keıin M.Joldasbekov, M.Myrzahmetuly, K.Syzdyqov bastaǵan bir top ádebıettanýshy, tarıhshy, tilshi ǵalymdardyń aqyn shyǵarmashylyǵyn zertteýdegi zertteý eńbekteri berilgen. Bul zertteýler keleshekte Jambyltaný ǵylymynda qajetke jarap kóptegen jańa zertteýlerge muryndyq bolary sózsiz. Zertteý eńbekteriniń ishinde Jambyltaný ǵylymynyń bastaýynda turǵan belgili ǵalymdarmen qatar buryn esh jerde jaryq kórmegen jańa zaman, táýelsiz el tanymyndaǵy sony kózqarastarmen jazylǵan keıingi býyn zertteýshilerdiń de eńbekteri bar. Bul zertteý eńbekterdiń alyp jyraý Jambyldyń san qyrly shyǵarmashylyq qatparlaryn odan ári tereńdeı tanı túsýge úles bolyp qosylary aıqyn. Osynyń bárin saralaı kele kitaptyń atyn «Jambyl fenomeni» dep qoıýdy uıǵardyq. Kitaptyń tusaýkeserin ótkizip bolǵannan soń, osy sáýir aıynan bastap barlyq fakúltetterdegi stýdentterine oqytý, atap aıtar bolsaq «Bir ýnıversıtet - bir kitap» aksıasyn ótkizý is-sharasyn rektorymyz arnaıy tapsyrmamen bekitip berdi. Ony da bizdiń ujymnyń oqytýshy-professorlary men stýdentteri belsene qoldap, uıymshyldyqpen iske asyrýǵa kirisip ketti.
Osy jınaq táýelsiz elimizdiń jıyrma bes jyldyǵyna tartý syı, ári aqyn shyǵarmashylyǵy Uly Dala Eli urpaqtaryn HHİ ǵasyr kóginde qaıta rýhtandyryp Elbasy N.Nazarbaevtyń «máńgilik el» ıdeıasyna qaltqysyz qyzmet etedi dep senemiz. Aqıqatynda dana jyraýdyń támsilderi ýaqyt synyna myzǵymaı tótep bergen sırek muralardan. Bolashaq urpaqqa rýhanı azyq bolatyn osyndaı sharalar oblysymyzdaǵy basqa da orta jáne joǵary oqý ornyndaryda jalǵasyn taýyp jatsa árıne nur ústine nur bolar edi. Sonda Uly Dala jyrshysy Jambyl jyrlary jas urpaqtyń sanasynda máigi óshpesteı jattalyp qalar edi.
Osy atalǵan isterdiń bári túptep kelgende jas táýelsiz memleketimizdiń tuǵyryn odan saıyn qataıta túsý úshin atqarylyp jatqan ıgi ister legi dep túsinińizder.
Qanat Seıtjanuly Baıbolov,
M.Áýezov atyndaǵy Ońtústik
Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetiniń
Aqparattyq tehnologıa jáne
oqý isi jónindegi prorektory
Qurmanǵalı Marhabatuly Orazbaev,
Qazaq tili men Ádebıeti
kafedrasynyń dosenti
