– Ereke, qaýyn-qarbyz ósirýmen aınalysqanyńyzǵa qansha boldy?
– Qaýyn-qarbyz ósirýdi kásip kózine aınaldyrǵanyma 7-8 jyldyń júzi boldy. Buǵan deıin de dıqanshylyqpen aılalysyp, bul kásiptiń qyry men syryna qanyqqanbyz ǵoı. Ońtústiktiń kez kelgen aımaǵynda babyn tapsańyz, baqsha ónimderin ósirip, tabys tabýǵa bolady.
– Bıyl qansha gektar jerge qaýyn-qarbyz ektińiz? Jalpy bıylǵy ónimniń shyǵymy qalaı?
– Jyl saıyn 40-50 gektar jerge qaýyn-qarbyz egip, ony elimizdiń ózge aımaqtary men Reseıge saýdalap otyrǵan jaıymyz bar. Bizdiń qaýyn-qarbyzdyń negizgi tutynýshysy – Reseı. Olardyń ózderi kelip, atyzdyń basynan qaýyn-qarbyzdardy tıep áketedi. Qazir Reseıdiń kásipkerlerine qaýyn tıep jatyrmyz. Arasynda elimizdiń ózge oblystaryna shyǵaryp satatyn kezderimiz bolady. Aıtalyq, bıyl qaýyn-qarbyzymyzdyń biraz bóligin Aqtaý, Atyraýǵa saýdaladyq. El ishindegi bazarlarǵa eki-úsh júk kóligimen qaýyn-qarbyz kirgizseń, eki apta satasyń. Al Reseıge aparsań, zamatta kóterme saýdamen aınalysatyn saýdagerler talap áketedi. Reseıdiń basym bóliginde qaýyn-qarbyz óspeıdi. Ósken jerindegi qaýyn-qarbyzdar bizdikindeı tátti emes. Sondyqtan orys halqy Ońtústiktiń qaýyn-qarbyzyn qýana-qýana satyp alýǵa árqashan daıyn.
– Reseıden keletin satyp alýshylardyń arasynda turaqty, kelisimge kelgen klıentterińiz bar ma?
– Bar. Olar jyl saıyn sózinde turyp, ýádeleskendeı qaýyn-qarbyzdarymyzdy satyp alýdy daǵdyǵa aınaldyrǵan. Jaqynda Qyrǵyzstannan kásipkerler kelip, aldaǵy jyly 100 gektar jerge qaýyn egip berý jaıynda usynys jasady. Olar qaýynnyń uryǵy men qajetti dárilerin ákelip berýge ýáde etti. Kúzde barlyq ónimdi de satyp alýǵa kelisip otyr. Aldaǵy jyly olarmen de jumys isteýdi kózdep otyrmyz.
– Qazaqstan Eýrazıalyq odaqtyń tolyqqandy múshesine aınalǵaly beri Ońtústiktiń qaýyn-qarbyzy Reseıge satylatyn ótimdi taýarǵa aınalǵanyn bilemiz. Eger alda-jalda osy odaqqa kórshiles Ózbekstan múshe bolyp jatsa, Ońtústiktiń sharýalary Reseıge qaýyn-qarbyz eksporttaýda kóshbasshylyq ornyn joǵaltyp almaı ma?
– Joq. Ózbekstan qaýyn-qarbyz saýdasynda bizben básekelese almaıdy. Ózbekterdiń qaýyndary qymbat. Olar bir qorap qaýyndy teńgege shaqqanda 2 myń teńgeden saýdalaıdy. Al bizder qazirdiń ózinde bir qorap qaýyndy 650-900 teńgeden satyp jatyrmyz. Sondyqtan Ózbekstan Eýrazıalyq odaqqa múshe bolǵan kúnniń ózinde bizben básekege túse almaıdy. Bizdiń Otyrar aýdanynyń sharýalarymen tek Maqtaaral aýdanynyń sharýalary básekelesýi múmkin. Aıtalyq, qaýyndy saýdaǵa shyǵarǵanda Jetisaıdyń qaýyndary birinshi pisip, Reseıge ár qorabyn 5000 teńgege deıin saýdalaǵanyn kózimiz kórdi.
– Bir qorapqa qansha keli qaýyn ketedi?
– Negizinen bir qorapqa 22-23 keli qaýyn, 5-6 qaýyn sıady. Dál qazir ár qorapty Reseıden kelgen turaqty klıentterimizge 900 teńgeden berip jatyrmyz.
– Aýdan ortalyǵynan ashylǵan myna qaýyn-qarbyzdy suryptaý ortalyǵy sharýalarǵa qanshalyqty paıdasyn tıgizýde?
– Óz basym kóp paıdasyn tıgizip otyr dep aıta alamyn. Buryndary qaýyn-qarbyz alý úshin arnaıy kelgen Reseıdiń kásipkerleri atyz-atyzdy aralap, áýrege túsýshi edi. Qazir sol mehnat tirlikten qutyldyq. Osyndaı ortalyq quryp, aýylsharýashylyǵy eńbekkerlerine qolaıly jaǵdaı týǵyzyp otyrǵan Otyrar aýdandyq aýylsharýashylyǵy bólimine alǵys aıtamyn. Úlken júk kólikterimen joly jaman atyzǵa baryp, qaýyn-qarbyz tıeý óte qolaısyz. Al shyjyǵan kúnniń astynda qaýyn-qarbyzdy suryptaý tipti qıyn sharýa. Al qazir aýdanymyzdaǵy búkil sharýalar qaýyn-qarbyzyn osy jerge ákelip, saýdalaıdy. Syrttan keletin satyp alýshylar da birden osynda kelip, qalaǵan ónimin satyp alyp jatyr. Menińshe, osyndaı baqsha ónimderin bir jerden ótkizetin arnaıy ortalyqtardy kóptep ashý kerek. Sol kezde aýylsharýashylyǵy salasy órkendeı túsetinine senimdimin. Bul ortalyqtyń taǵy bir paıdasy: qaýyn-qarbyzdy suryptaıtyndarǵa da jumys tabylýda. Suryptaý isimen aınalysatyn adamdar kúnine 4 myń teńge tabys taýyp otyr. Osylaısha ortalyq sharýaǵa da, satyp alýshyǵa da, qarapaıym eńbekkerlerge de óz paıdasyn tıgizip jatyr.
– Ereke, Reseıge saýdalaıtyn qaýyndardy jeýden basqa qandaı maqsatta paıdalanatynyna qyzyqqan kezińiz boldy ma?
– Reseıge barǵanymyzda Ońtústiktiń qaýyn-qarbyzyn negizinen jeý ishin alatynyn baıqadyq. Budan bólek ıogýrt jasaýǵa da bizdiń qaýyndardy keń kólemde paıdalanady eken.
– Qaýyn-qarbyzben 7-8 jyldan beri aınalysyp kele jatqanyńyzdy aıtyp qaldyńyz. Memlekettiń qoldaýyna, kómegine júgingen kezińiz bolǵan shyǵar?
– Keıbireýler aýylsharýashylyǵy eńbekkerlerine jasaıtyn memlekettiń qoldaýyn, kómegin sýbsıdıamen ólsheıdi. Árıne, qazir aýylsharýashylyǵy salasyna bólingen sýbsıdıalardyń arqasynda Ońtústikte sharýashylyqtar aıtarlyqtaı damyp keledi. Byltyrǵa deıin memlekettik qaýyn-qarbyzǵa arnap bólgen sýbsıdıasyn aldyq. Budan basqa jeńildetilgen baǵa men beriletin janar-jaǵarmaı men tyńaıtqyshy da sharýalardyń isiniń alǵa basýyna keńinen jol ashyp otyr.
Budan basqa OQO Aýylsharýashylyǵy basqarmasynyń Otyrar aýdanynda kanaldardy betondap, sýdy paıdalanýdyń tıimdiligin arttyrýy jáne aýdanymyzdyń ortalyǵynda qaýyn-qarbyzdy suryptap saýdalaıtyn ortalyqtar ashýy, aýylsharýashylyǵy kooperatıvterin qurýyn sharýalarǵa jasalǵan úlken kómek dep esepteımin. Sondyqtan aýylsharýashylyq basqarmasyna aıtar ókpemiz joq. OQO Aýylsharýashylyǵy basqarmasy jaz boıy mol ónim alýǵa jol ashatyn arnaıy semınarlar ótkizip, óńirde aýylsharýashylyǵy salasynyń órkendeýine bar kúsh-jigerin jumsap keledi.
– Qaýynnyń qansha túrin egesizder?
– Búginde Otyrar aýdanynyń sharýalary negizinen qaýynnyń jıenbaı, gúlstan, torpeda degen túrlerin ósiredi. Sonyń ishinde jıenbaı men gúlstandy kóp ósiremiz. Óıtkeni, ol uzaqqa tasymaldaýǵa qolaıly, ezilip ketpeıdi.
– Ereke, qaýyn-qarbyz egip, mol tájirıbe jınaǵanyńyzdy baıqadyq. Bolashaqta kásibińizdi saqtaı otyryp, sharýańyzdy keńeıtý oıyńyzda joq pa?
– Bizder tek qana qaýyn-qarbyzben aınalyspaımyz. Sonymen qatar ata kásibimiz malsharýashylyǵymen da aınalysamyz. Mal azyǵy úshin júgeri men jońyshqa da ósiremiz. Osy eńbegimizdiń arqasynda tabys taýyp, ónimimizdi uzap shyǵyp saýdalaýǵa múmkindik týǵyzatyn júk kólikterin satyp aldyq. Bolashaqta alǵan ónimimizdi óńdeıtin shaǵyn sehtar ashý da oıymyz da bar. Bul iske bel býyp, bilek túrip kirisken sharýalarǵa memleketimiz de barynsha qoldaý kórsetip jatyr ǵoı. Sondyqtan sharýashylyqty keńeıtý oıymyzda bar.
– Eńbekterińiz jansyn!
Suhbattasqan Nurlan Jumahan
https://dalanews.kz/31479
