– Meırambek Muhtaruly, ózińiz jetekshilik etip otyrǵan elorda ákimdiginiń basqarmasy sońǵy jyldary irgeli isterdiń uıytqy bolǵanyn moıyndaýymyz kerek. Dese de, qalada qolǵa alynǵan «Sıfrlyq Qazaqstan» baǵdarlamasy qalaı júzege asyryldy? Aldymen osy týraly aıtyp berseńiz.
– Durys aıtasyz, «Sıfrlyq Qazaqstan» jobasy arqyly tek Astanada emes, elimizdiń barlyq aýmaǵynda qyrýar sharýa atqaryldy. Kóptegen qarjy bólindi, bári de maqsatty ıgerildi dep aıta alamyz. Óıtkeni, búgingi tańda sıfrlandyrý máseleleri ómirdiń barlyq derlik salasynda qoldanylady.
Buǵan deıin qalalyq deńgeıde sıfrlandyrýǵa qatysty máselelerdi 2017 jyly qolǵa alynǵan «Sıfrlyq Qazaqstan» baǵdarlamasy, sondaı-aq sol jyly qabydanǵan «Smart Astana» tujyrymdamasy negizinde júrgizip keldik. Joǵaryda aıtqanymdaı, bul qujattar aıasynda atqarylǵan jumystar shash-etekten. Olardy tizbektep, qaıtalap jatýdyń qajeti joq dep oılaımyn. Sebebi, jasalǵan jumystar halyqtyń ıgiligine aınalyp ketkenine kóp boldy. Qujattardyń qoldanylý merziminiń aıaqtalýyna jáne birqatar baǵyttar boıynsha ózektiliginiń kemigenine baılanysty jumys aıaqtaldy.
Qazirgi ýaqytta ortalyq memlekettik organdar men salalyq mınıstrliktiń bıylǵy shildedegi buıryǵymen bekitilgen «aqyldy» qalalar qurylysynyń etalondyq standartyna sáıkes jumys isteýdemiz. Sonymen qatar elordanyń ýrbanızasıasynyń qarqynyn jáne jaqyn bolashaqtaǵy mindetterdi eskere otyryp, qazirgi ýaqytta 2022-2024 jyldarǵa arnalǵan «Turaqty jáne sıfrlyq elorda» tujyrymdamasy ázirlendi. Osy qujattardyń sheńberinde júıeli túrde turǵyndarǵa jaǵymdy sharalardy atqaryp jatyrmyz.
Jalpy, biz elordalyqtardyń altyn ýaqytyn únemdep, ózderin jaıly sezinýi úshin sıfrlyq damý baǵytynda qoldan kelgenniń bárin jasaımyz.
– Astananyń basty problemalarynyń biri kólik salasynda ekenin anyq. Bizdiń bilýimizshe, munda da sıfrlandyrý jumystary bastalyp ketti. Ásirese, jolaýshylar tasymalynda kóleńkeli qarajattyń jekeniń qaltasyna ketip jatqandyǵy kóterilip edi bir joly. İle-shala elektrondy bılet júıesi iske qosyldy. Jalpy, nátıje qandaı?
– Iá, jolaýshylar tasymalynda, kólik júıesinde oryn alǵan máseleler únemi jetildirýdi qajet etedi. Siz aıtqandaı, búgingi tańda jyljymaly quramnyń 100 paıyzyn elektrondy tólem júıesimen jabdyqtap úlgerdik. Qolma-qol aqshasyz tólemder kóleńkeli aınalymnan qarajattyń 40 paıyzyna deıin alýǵa múmkindik berdi.
Elordanyń kóshe-jol jelisin basqarý júıesin ońtaılandyrý jáne keńeıtý úshin Intellektýaldy kólik júıesi engizildi. Osynyń arqasynda tasymaldaý jyldamdyǵy 18 paıyzǵa, ótkizý qabileti 40 paıyzǵa artyp, ortasha jol júrý ýaqyty 20 paıyzǵa qysqarady.
Dıspecherlik júıege jolaýshylar tasymalymen aınalysatyn, zaman talabyna saı jabdyqtalǵan 1000-nan astam avtobýs qosylǵan, marshrýttardyń qozǵalysy, jolaýshylar aǵynynyń dınamıkasy jáne taǵy basqa kúrdeli bólikterin birshama rettedik. Munymen toqmeıilsip, toqtap qalǵan joqpyz, elordadaǵy jolaýshylar tasymaly jelisi turaqty negizde ońtaılandyrylýda.
– «Aqyldy» qalanyń bir ındıkatory – qoǵamdyq oryndarda qylmys pen quqyq buzýshylyqty azaıtý emes pe? Qoǵamdyq oryndardyń qaýipsizdigi de asa mańyzdy der edik. Endeshe, Astana da osy údeden shyǵýǵa tıis. Iaǵnı, joldar men aýlalardaǵy qaýipsizdikti qamtamasyz etý baǵytynda qolǵa alynǵan sharýalardy da atap ótseńiz...
– Elordanyń árbir turǵyny ózin jaıly, yńǵaıly sezinýi tıis. Bizge qoıylyp otyrǵan talap osy. Sondyqtan, qazyna qarajaty esebinen júzege asyrylǵan jobalar aıasynda joldar men aýlalarǵa 30 myńǵa jýyq beınebaqylaý kameralary ornatylyp, biriktirilgenin aıtýǵa tıispiz. Nátıjesinde, qoǵamdyq oryndardaǵy qylmystyń kórsetkishterin 73 paıyzǵa, qala joldarynda jol-kólik oqıǵalarynyń sanyn 36 paıyzǵa, jol-kólik oqıǵalarynan bolatyn ólim-jitimdi 50 paıyzǵa, jol-kólik oqıǵalarynan jaraqattaný kórsetkishin 24 paıyzǵa tómendettik.
Polısıa departamentiniń málimetteri tirkelgen qylmystar deńgeıiniń 78 paıyzǵa kemigendigin aıǵaqtaıdy. Sondaı-aq qylmystyq jáne ákimshilik sıpattaǵy qylmystardy ashýdyń eki esege artqanyn baıqaýǵa bllady.
Reti kelgende aıta keteıin, aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý boıynsha operasıalyq ortalyq jobasy iske asyryldy, oǵan barlyq strategıalyq nysandar qosyldy. Olardyń qatarynda Astana qalasy ákimdiginiń aqparattyq-telekommýnıkasıalyq ınfraqurylymy, Sergek QHA, Iqala, ikomek monıtorıń ortalyǵy, «Astana-Innovations» AQ, «Astana-Energıa» AQ, «Astana-Teplotranzıt» AQ, «Astana sý arnasy» JSHS, «CTS», AQ» Astana-REK» mekemeleri bar. Baılanys operatorlarynyń biryńǵaı ınternetke qol jetkizý shlúzi arqyly barlyq KVOIKI ıelerin ǵalamtor jelisine qosý, baǵdarlamalyq qamtamasyz etýdiń jańartylǵan derekqorlarymen antıvırýstyq qorǵaý quraldaryn jańartý sharalary qabyldandy.
Osy oraıda, bir ǵana mysal aıta keteıin, «Aqyldy» qalany basqarý maqsatynda ikomek-109 ortalyǵyna 13 703 beınebaqylaý kamerasy ornatylsa, jyl sońyna deıin qaladaǵy balabaqshalarǵa, mektepterge, emhanalarǵa jáne taǵy basqa osy sekildi áleýmettik nysandarǵa qosymsha 21 781 kamerany biriktirý josparlanýda.
Negizinen, kameralar saýda ortalyqtary, meshitter, úlken aıaldamalar, vokzal sıaqty adamdar kóp jınalatyn qoǵamdyq oryndardy qamtıdy. Bul rette, qys mezgilinde operatorlar qalalyq beınebaqylaý júıesi arqyly qardy ýaqtyly tazalamaý, jańbyr men sý tasqyny kezinde sý basý faktilerin anyqtap, qalalyq komýnaldyq qyzmettermen jedel pysyqtaýǵa múmkindik alady. Operatorlar GPS-monıtorıng jáne beınebaqylaý júıelerin paıdalana otyryp, qalany sanıtarlyq tazalaýǵa arnalǵan mamandandyrylǵan tehnıkanyń jumysyn úılestiredi, bul kólikterdiń turyp qalý deńgeıin tómendetýge, kólik júrisin qysqartýǵa jáne sonyń nátıjesinde kólikterdiń júrýin, otyn jáne jóndeý shyǵyndaryn azaıtýǵa óte yńǵaıly.
– Meırambek Muhtaruly, aıtqandaryńyzdyń barlyǵyn kúndelikti kórip-bilip júrmiz. Iaǵnı, sıfrlandyrýdyń ıgiligin elordalyqtar sezinip jatyr deýge ábden negiz bar. Dese de, emhanalar men aýrýhanalardaǵy ahýaldarǵa baılanysty turǵyndar jıi shaǵymdanyp jatady. Jalpy, medısına salasynda da sandyq júıe keńinen qoldanyla bastaǵany belgili. Ondaǵy júıeli jumystar áli de jalǵastyrýdy qajet etetin syńaıly.
– Ózińiz de bilesiz, qala turǵyndarynyń sany kún sanap kóbeıýde. Alaıda, qol qýsyryp otyrǵan biz joq. pandemıa kezinde de densaýlyq salasyn birshama alǵa ilgerilettik dep oılaımyn. Dárigerler men medısına qyzmetkerleri kún demeı, tún demeı qalalyqtarǵa tik turyp qyzmet etti. Bizdiń maqsattarymyzdyń biri - megapolıstegi medısına qyzmetkerleriniń orasan zor qyzmetin jeńildetip, qalalyqtarǵa ońtaıly jaǵdaı týǵyzý. Osy múddede árbir turǵynǵa elektrondy densaýlyq pasporty jasaldy, toltyrý 100 paıyzdy quraıdy, zerthanalyq zertteýlerdiń nátıjeleri, elektrondy reseptter, eńbekke jaramsyzdyq paraqtary elektrondy formatta – «DamýMed» qosymshasy arqyly beriledi.
Qazirgi ýaqytta mobıldi qosymshany paıdalanýshylar sany 300 myńnan astam adamdy quraıdy. Bul – 18-50 jas aralyǵyndaǵy ınternetti paıdalanýǵa ıkemi bar halyqtyń 48,6 paıyzy degen sóz.
Astana qalasyndaǵy tegin medısınalyq kómektiń kepildik berilgen kólemi men Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý sheńberinde medısınalyq kómek kórsetýge kelisim-shart jasasqan 118 medısınalyq uıymnyń barlyǵy tolyqtaı MZRK jáne «Saqtandyrý» aqparattyq júıelerimen biriktirilgen medısınalyq aqparattyq bazaǵa engizildi.
Osy sekildi jumystar aldaǵy ýaqytta da jalǵasa beredi. Óıtkeni, biz bir orynda turyp qalýdy qalamaımyz. Ýaqyttyń ózi osyny talap etip otyr. Zaman aǵymyna ilesý kerek. Saladaǵy san myń problemany bir páste sheshe salý múmkin emes. bul oraıda, Densaýlyq saqtaý basqarmasymen birlese jumys isteı beretin bolamyz.
– Ózińiz basqaryp otyrǵan basqarmanyń eń mańyzdy sharýalarynyń biri – jer qatynastaryn sıfrlandyrý ekenin bilemiz. Sońǵy jyldary «Astana qalasynyń geoaqparattyq ortalyǵy», ıaǵnı «elordanyń sıfrlyq egizin» iske asyrý aıasynda kóptegen sharýa atqaryldy dep oılaımyn. Solardyń óz aýzyńyzdan estisek...
– Iá, biz bul baǵytta qyrýar jumys atqardyq dep aıta alamyn. Máselen, 801 sharshy shaqyrym kólemindegi elordanyń jer telimderi 1 pıkselge 3 sm dáldikpen sıfrlandy. Elordanyń sıfrlyq relef modeli men sıfrlyq jergilikti modeli tolyǵymen salyndy, salynǵan bóliginiń 3D modelderi 100 paıyz quryldy, qala aýmaǵynyń tolyqtaı (2D kartasy) sıfrlandyryldy.
Qalanyń negizgi ınjenerlik jelileri de sandyq júıege kóshirildi. Sondaı-aq jer qatynastary, sáýlet jáne qala qurylysy boıynsha 15 memlekettik qyzmet sıfrlyq formatqa aýysty. Sıfrlanǵan ınjenerlik jeliler kólemi – 16 000 shaqyrymnan asady. Injenerlik-geodezıalyq jumystardyń nátıjeleri boıynsha magıstraldyq jáne aýlaishilik jelilerdiń 205 000 uńǵymasy zertteldi. Búgingi tańda geoportal aqparattyq qaýipsizdik boıynsha attestasıalaýdan ótýde.
– Memlekettik qyzmetterdi sıfrlandyrý da aldyńǵy lektegi jumystardyń qatarynda edi. Bul saladaǵy sońǵy jańalyqtarmen bólisesiz be?
– Aıtyp otyrǵanyńyz jón. Memlekettik qyzmetterdiń sıfrlanǵany, eń aldymen halyqtyń ýaqytyn tıimdi jumsaýǵa, jumysyn jeńildetýge, sybaılas jemqorlyq táýekelderin azaıtýǵa baǵyttalady. Qazirgi kezde jergilikti ákimdik 164 memlekettik qyzmet kórsetedi desek, sonyń barlyǵyn elektrondy formatta alýǵa bolady. Búgingi ýaqytta biz memlekettik qyzmetterdi kórsetýdiń bıznes-prosesterin jáne jasyryn memlekettik qyzmetter men memlekettik organdardyń fýnksıalaryn únemi anyqtap, avtomattandyrýdamyz.
Ákimdik memlekettik qyzmet kórsetýden týyndaıtyn memlekettik organdardyń fýnksıalaryn avtomattandyrý boıynsha bólimder arasyndaǵy jumysty bastady. Ótken jyly 850 fýnksıaǵa taldaý júrgizilip, onyń ishinen 10 fýnksıa tańdalyp, avtomattandyrylǵan. Aldaǵy ýaqytta ákimdikke baǵynysty memlekettik organdardyń fýnksıalaryn avtomattandyrý da jalǵasa beredi.
Qazirgi tańda basqarma memlekettik organdarmen birlese otyryp, memlekettik qyzmetterdi elektrondy túrde kórsetýdi keńinen nasıhattaý boıynsha turaqty negizde sharalar qabyldaýda. Memlekettik qyzmetterdi kórsetý sapasyn arttyrý maqsatynda ákimdiktiń qurylymdyq bólimshelerimen «Azamattarǵa arnalǵan úkimet» memlekettik korporasıasy» KEAQ elorda boıynsha fılıalynyń memlekettik qyzmetter kórsetý bólimsheleriniń qyzmetkerlerine 6 oqytý semınary ótkizildi.
Halyqty memlekettik qyzmet kórsetý sapasyn arttyrý boıynsha aqparattyq-túsindirý jumystarymen qamtý 52 myń adamdy qurady. Máselen, 2022 jyldyń 1 toqsanynda ákimdik 25-ten astam basylymdy ornalastyrdy.
– Meırambek Muhtaruly, jańa sózińizdiń arasynda IQala qalalyq qyzmet kórsetý ortalyǵy týraly aıtyp qaldyńyz. Osy ortalyq jaıynda oqyrmandarymyzǵa keńirek maǵlumat berseńiz.
– Ras, elordada turǵyndarǵa yńǵaıly bolý úshin iQala ortalyǵy jumys isteıdi, onda bir tereze qaǵıdaty boıynsha turǵyn úı-kommýnaldyq sektordy uıymdastyrý boıynsha qyzmetterdi alýǵa bolady. Buryn qyzmet kórsetýdiń reglamenti bolmaǵan. Máselen, azamat páter satyp alǵannan keıin barlyq monopolıserdi aralap, árqaısysymen jeke-jeke kelisim-shart jasasyp, san márte telefon soǵyp, qujattarynyń daıyndyǵyn bilip otyrýy kerek edi, bul úrdis bir aıǵa sozylatyn. Endi kez kelgen turǵyn mundaı jaǵdaıda iqala.kz saıtynda ótinish berip, 3-5 kúnniń ishinde qujattarynyń daıyndyǵy týraly sms-habarlama ala alady. Demek, ortalyqtyń múmkindikteri sol, kórsetiletin qyzmetti alýshynyń front-ofıs operatoryna habarlasyp, https://www.iqala.kz/ siltemesine óz betinshe kirip, qyzmetterdi alý múmkindigi bar.
Elordalyq iQala eldegi biregeı qyzmet alý alańy boldy. Bıyldan bastap iQala úlgisimen elimizdiń aımaqtarynda «komýnaldyq HQKO» ashyla bastady. Ortalyq irge qalaǵannan beri barlyǵy 133 qyzmet túri júzege asyryldy, 450 myńnan astam qyzmet kórsetildi.
Ortalyq kelesi uıymdardyń qyzmetterin alýǵa múmkindik beredi: «Astana-REK» AQ, «AstanaEnergoSbyt» JSHS, «Astana energıa satý kompanıasy» JSHS, «AstanaTeploTranzıt» AQ, «AstanaSýArnasy» MKK, «AstanaBTO» JSHS, «Clean city» JSHS, «SPK Astana Development» JSHS - «1000 oryn», «Qazaqtelekom» AQ, «ELORDA ECO SYSTEM» SHJQ MKK.
– Endi Astanadaǵy bilim berý salasyna oralsaq, keıingi býyndy jańa tehnologıaǵa baýlý jumystaryna sıfrlandyrý basqarmasy da úles qosyp jatyr ma?
– Árıne, biz múddemiz saı keletin basqarmalardyń barlyǵymen birlese eńbek etýdemiz. Qazir qalada 3 IT mektep bar (№ 8, 73, 85), olar baǵdarlamalaý negizderi (baǵdarlamalaý tilderi, kompúterlik grafıka), web-master; beıne tehnologıalar; mobıldi qosymshalardy ázirleý; mobıldi robototehnıka (bilim berý robototehnıkasy, elektronıka jáne mehatronıka); ǵylymı-zertteý (quraldar men jańa tehnologıalardy jasaý jáne oqytý) baǵyttaryn qamtıdy. Sonymen qatar búgingi kúni Oqýshylar saraıynda myńnan astam balaǵa bilim beretin ál-Farabı atyndaǵy «Tanym» kreatıvti tehnologıalar ortalyǵy jumys istep jatyr. Endi jyl sońyna deıin 5 myńnan astam oqýshyǵa bilim beretin «Sana» shyǵarmashylyq bilim berý ortalyǵyn ashý josparlanýda.
Taǵy da aıta keterligi, IT kadrlaryn daıarlaý boıynsha tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý júıesiniń qyzmetterin elordadaǵy 13 kolej kórsetedi, olarda 1500-ge jýyq stýdent bilim berý tapsyrysy boıynsha oqıdy.
Sońǵy kezderi ata-analar balalarynyń mektepte tamaqtanýyn baqylaı alatyn «Mekteptegi tamaqty qolma-qol aqshasyz tóleý» jobasy engizildi. Sonymen qatar, mektep oqýshylarynyń tamaǵyn satyp alý avtomattandyryldy, bul óz kezeginde mekteptegi tamaqtandyrý sapasyn arttyrdy. Sondaı-aq qaladaǵy mektepterge 4,6 myńnan astam beınebaqylaý kameralary ornatyldy. Ár bilim berý nysanynda – 92 mektepte, 94 balabaqshada, 8 kolejde (barlyǵy 190) 24 kameradan bar. Qaýipsizdik sıfrlyq beınebaqylaý 90 paıyzdy quraıdy.
– Bizdiń bilýimizshe, qazir álemniń damyǵan memleketteri 5G talshyqty ınternet jelisine qol sozyp jatyr, biraz qalalar bul ıgilikke qol jetkizip úlgerdi. Al bizdiń Astanamyzda qashan iske qosylady? Jalpy, munyń paıdasy týraly aıtyp bere alasyz ba?
– Bul suraq Sıfrlyq damý, ınovasıalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrliginiń quziretinde, sol sebepti qosylý merzimin solardan alýǵa bolady. Dese de Sıfrlyq damý, ınovasıalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrliginiń vıse-mınıstri Ashat Orazbek 5G jelisimen Nur-Sultan, Almaty, Shymkent jáne barlyq oblys ortalyqtaryn qamtý josparlanǵanyn aıtqan bolatyn. Bıyl radıojıilikter boıynsha 5G aýksıonyn ótkizý josparlanyp jatqanynan habardarmyn. Aýksıon Respýblıkalyq mańyzy bar úsh qalada jáne barlyq oblys ortalyqtarynda ótkiziledi. Operatorlarmen aýksıonǵa daıyndyq, mindettemelerdi qosa alǵanda, sıpattamalardy ázirleý boıynsha tıisti jumys júrgiziledi degen de aqparat bar.
5G zattar ınterneti tehnologıasynyń (IoT) ósýin jáne damýyn qamtamasyz etýdi qoldaıdy, al bul – asa jyldam biryńǵaı jeli arqyly kedergisiz qosylyp, derekter almasatyn mıllıondaǵan qurylǵylar. Mobıldi ınternettiń besinshi dáýiri búkil álem boıynsha ınklúzıvti jáne turaqty sıfrlyq qoǵamdar qurýǵa járdemdese otyryp, sıfrlyq keleshektiń qozǵaýshy kúshine aınalady.
– Meırambek Muhtaruly, elordalyqtarǵa ınternet jelileri qanshalyqty qol jetimdi? Soǵan monıtorıń júrgizilip tura ma?
– Sıfrlandyrý jáne memlekettik qyzmetter basqarmasy "Astana Innovations" AQ-men birlesip, Astana qalasynyń turǵyndarymen jáne belsendilerimen sapasyz baılanys jáne mobıldi ınternet týraly ótinishter boıynsha kezdesýler ótkizýde. Uıaly baılanys operatorlarymen jáne tirkelgen baılanys operatorlarymen yntymaqtastyq sheńberinde bazalyq stansıalardy ornatýǵa antena-dińgek qurylystaryn salý boıynsha jumystar júrgizilip jatyr.
Sonymen qatar, "Astana-AEK" AQ-men birlese ınvestorlardy tolyq qarjylandyrý esebinen elordanyń turǵyn úı alaptarynda elektr berý jáne jaryqtandyrý tirekteri boıynsha optıkalyq baılanys jelilerin júrgizý máselesi pysyqtaldy. Sondaı-aq, "Qazaqtelekom" AQ-men birlesip turǵyn úı alaptarynda talshyqty-optıkalyq baılanys jelilerimen jabylmaǵan aımaqtarda paıdalanylatyn 4G tehnologıasy boıynsha joǵary jyldamdyqty symsyz ınternet FWA (Fixed Wireless Access) tehnologıalary engizilýde.
Aıta ketý kerek," Qazaqtelekom " AQ 290-ǵa jýyq úıdi (Malaısary batyr, Taýkent, Er Tóstik, Mádı, Muryn Jyraý, Omba, Syrym batyr, Boıtumar, Jasybaı, Smaǵul Sádýaqasov kósheleri) qamtı otyryp, mıkrotúıirshikterdi paıdalanyp, jeliler salýdy josparlap otyr. Jumystar 2022 jyldyń sońyna deıin aıaqtalady dep kútilýde.
Qazirdiń ózinde problemaly aýmaq sanalyp kelgen, qalanyń irgesindegi «Kóktal-2» shaǵyn aýdanynyń alǵashqy abonentteri ınternetke qosyldy. Turǵyndar talshyqty-optıkalyq baılanys jelilerin paıdalana otyryp, joǵary jyldamdyqty ınternet pen sıfrlyq televıdenıe qyzmetterimen qamtamasyz etildi. Zamanaýı GPON tehnologıasy jaryqtandyrý baǵanalary men elektr jelileriniń boıymen jumys isteıdi. Barshyn, Qulanótpes, Saýmalkól, Aıdarly, Aqmola, Ulytaý jáne sıaqty kósheler boıynda ornalasqan 200 úı qosylýǵa daıyn.
Aıta keteıin, GPON tehnologıasynyń (Gigabit Passive Optical Network) basty artyqshylyǵy joǵary jyldamdyǵy jáne symdarsyz bir jelide birden birneshe sıfrlyq qyzmetterdi qosý múmkindigi bar. GPON tehnologıasy abonenttiń úıine optıkalyq kabel tartýdy qamtamasyz etedi.
– Áńgimeńizge rahmet, jumystaryńyzǵa jemis tileımin!
